Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

сапала

2.
разбрасывать, раскидывать, разметывать
сапаласа тăк, сапаласа пăрах —
1) разбросать в беспорядке
пӳртре ăпăр-тапăр сапаласа тăкнă — в доме разбросан разный хлам
2) рассыпать, разметать (до основания, все)
çил утă купине сапаласа пăрахнă — ветер разметал стог сена

тапăр

I.

1.
водопой (на реке, озере)
тапăр таппи — плес, место водопбя
кĕтĕве тапăра антар — согнать стадо на водопой
кĕтӳ тапăрта — стадо на водопое

тапăр

II.
табор
таборный
чикан тапăрĕ — цыганский табор
тапăр пурнăçĕ — таборная жизнь

тапăр

IIII.
подражание топоту, топанью
тапăр-тапăр — усил. от тапăр III.
каччĕсем тапăр-тапăр ташлаççĕ — парни пляшут, выбивая дробь

тăк

4.
выбрасывать
ăпăр-тапăр тăкмалли вырăн — свалка
кăларса тăк — выбросить

тăпăр-тапăр

подр. —
о беспорядочном, неритмичном топанье
зала ачасен ушкăнĕ тăпăр-тапăр кĕрсе тăчĕ — в зал с громким топаньем гурьбой вбежали дети

япала

2.
вещи, имущество
добро, пожитки разг.
патшалăх япали — государственное имущество
ăпăр-тапăр япаласем — скарб, пожитки
пурлă-çуклă япаласем — скудные пожитки

ăпăр-тапăр

собир.

ăпăр-тапăр

собир.

1.
хлам, старье, утиль, отбросы

ăпăр-тапăр

негодный, залежалый, бросовый
ăпăр-тапăр пухакан — старьевщик
ăпăр-тапăр хут — макулатура
ăпăр-тапăр япаласем — негодные вещи, барахло
пӳрте ăпăр-тапăртан тасат — очистить дом от хлама
ăпăр-тапăр тултар — захламить (напр. комнату)

ăпăр-тапăр

2.
пожитки, скарб, разг.,
манатки, барахло прост.
кил-çуртри ăпăр-тапăр — домашний скарб
ăпăр-тапăр пуçтар — собрать манатки

ăпăр-тапăр

3.
мелкота, мелкие вещи, мелочь

ăпăр-тапăр

4.
пустяки, ерунда, дребедень
дрянь

ăпăр-тапăр

пустячный, незначительный, ничтожный
дрянной
ăпăр-тапăр ĕç — незначительная работа
ăпăр-тапăр лаша — кляча, лошаденка
ăпăр-тапăр ыйтусем — пустячные вопросы

ăптăр-каптăр

то же, что ăпăр-тапăр

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

тап

(тап), пинать, толкать, дать пинка. С. Дув. † Тапăр-ярăр Сĕве пăрсене, туртăр-илĕр турă çырнине. ЧП. Тапса ярăр Атăл пăрсене. Б. Яуши. Ача, çӳçрен турта-турта, тапа-тапа, аран вăратрĕ, тет, хуçисене. Завражн. Пĕрре тапса сиктерем кона! Ib. Котăнтан тапса сиктерем! (Угроза). Ib. † Ампар алăк ма хора? Хĕветĕр тапса хоратнă. Чураль-к. † Ай пусăк пичи, алăкран аллă тапрăм, тĕнĕрен тăххăр тапрăм, лăпăрлă карчăк çите килет; çӳхеме те çиса ячĕ, такмакама та çиса ячĕ, хама та çиса ярать. Сĕт-к. Урамри каская тапса йăвантарияс çок (пинком с места не скатишь). Ib. Вăл осал йăтта тапса йăвантарса ямалла анчах (оттолкнуть ногой)! Сред. Юм. Котран тапса сиктерĕп! Пну в зад! N. † Кăмака çине вуртнă та (она легла), тараккан тапса вĕлерчĕ (мою жену). ГТТ. Тата тапса илчĕ. Пнул несколько раз. Çĕнтерчĕ 51. Тапса сиктерес килет. Янтик. † Туя начар тумашкăн, пирĕн аппа начар мар: тапсан, тăва çĕмĕрес пек. || Лягать. N. Лаши вĕсен тапаканскер (лягливая) пулнă мĕн. || Карабкаться, подниматься? ЧП. Тапма илтĕм тăваякки, çума илтĕм шурă чăлха. || Отталкиваться, приседая (во время катания на качели). Ск. и пред. чув. 31. Ярăнакан маттур хытăран хытă тапса ярăнать, çăка чĕтренет. || Бить (копытом). N. Унпа çула (на ней, в дорогу) тухсассăн, тапса-тапса вăл туртат (лошадь). Альш. † Пичче йăмăк (мдадшею сестрою брата) пуличчен, пичеври даша (пристяжная лошадь) пулас мĕн, тапса туртса çӳрес мĕн. Ой-к. Вара хай лаша тапрĕ-сикрĕ, тапрĕ-сикрĕ, тет те, вите алăкне çĕмĕрсе тухрĕ, тет те, часрах чупса, Иван патне чупса çитрĕ, тет. Н. Карм. † Çӳлĕ кăна тусем, ай, çийĕнче тапса çиет касак (исконно-чувашск. хусах), ай, лашисем. || Отдавать (о ружье). СТИК. Пăшална пере пĕлмесĕр, янаххăна çĕмĕрттерĕн! Ăна иккен хул çумне терĕнтерсе пемелле, эпĕ хулран аякка алă вĕççĕн тытса тăрап, Персе ярсан, çав тапрĕ те, чут кайса ӳкеттĕм. || Бить (о ловчей птице). Елбулак. † Тапрĕ-карĕ шурă аккăш чĕппине. Синерь. Ăмăрт-кайăк анса тапрĕ те, чул саланса кайрĕ, тет. КС. Хĕрен (ястреб) чăхха тапса вĕлернĕ (зашиб). || Бить (шерсть). ЧП. Çăм тапакан мăкшăсем. || Биться (о сердце, пульсе). N. Унăн чĕри пĕртте тапмасть, вăл ĕлĕкхи суранĕсем ыратнине туймасть. Пшкрт. Манăн чĕре хыттăн тапат (таβат). N. Тымар тапать (бьет). N. Чĕре тапать. Т. IV. Алă тымарĕ тапма чарăнсан, çын вара вилет, тĕççĕ. || Падать (о подставке скрипки). Нюш-к. Купăс кĕсри тапать. Подставка у скрипки (если ее косо подставить) падает. То же выражение и в Сред. Юм. || Удариться (т. е. направиться куда). Кан. Хламăв та, кайăкла, сивĕрен ăш енелле тапать. Сред. Юм. Тăвалла тапаççĕ = тăвалла каяççĕ. Ib. Паян тура (на горе) вăйă тохнă тем, ачапчасĕм пĕтĕмпе тăвалла тапрĕç. Ib. Паян ачапчасĕм порте анаталла тапаççĕ (= анаталла каяççĕ). N. Эпир, уна курсан, килелле тапса анчах сикрĕмĕр (ударились бежать). Янгильд. Манăн йолташ Артеми, пăрçана, хăмăлĕпе татса, ачасам сасă илтĕннĕ енелле тапса сикрĕ. Янгльд. Эпир пăртак анчах çитменччĕ, мулкачă çури тапса, сиксе тухса карĕ (выскочил резким прыжком и побежал). Собр. † Ямшăк лаши янт лаша. Ларса тухам, терĕм те, тапрăç-сикрĕç (бросились), мĕн тăвас! || Отгонять. КС. Кайăксам хурчкана тапаççĕ (гонят). Ib. Шăнкăрч йăви патне кушак пырсан, вăл кушака тапать (гонит криком и норовит ударить ее). КС. Крик мĕлле кайăк та, хурчка чĕпписем патне çывхарсан, тапать (отгоняет, старается отогнать). || Щелкать пальцем. Изамб. Т. Çанкаран тапмалла выляр! Давай играть в щелчки. Ib. Хурипе хурине, шуррипе шуррине тапаççĕ (в игре). Ib. Кам кама миçе шакă ытлашши парать, ул уна çанкаран çавăн чухлĕ тапат. || Производить давление, толкать. Эпир çур. çĕршыв З4. Пăспа тапса машшин чавсисем пăрахут урапине çавăраççĕ. Кан. Итталире тинĕс хĕрринче ларакан хими савăчĕн труписем тапса çурăлса кайнă. || Набивать. Янш.-Норв. Таврашне (приданное имущество девушки) тата икĕ çӳпçе тапса (битком) тултарнă (наполнены. В др. гов. посса). || Отбивать такт (во время игры на музыке). АПП. Вăрăм чăрăш тăрринче тапса калать хут-купăс. Аскульск. † Тапарах та сикерех, уратине хуçарах; эпир тепĕре киличчен, çĕн(ĕ) урата хурайĕç. N. Тапса пырать. || Плясать с притоптыванием. Алших. † Тумĕç, терĕç, хĕр сăри, турăмăр та тапрăмăр. || Ударять. Ст. Шаймурз. Ача çĕнĕ çыннăн сăмсине пырса тапат та, çĕнĕ çыннăн сăмси шыçса кайса кăкăрне çитет. || Кидаться (в нос). N. Ăçта ан пыр, пур çĕрте те тутлă шăршă калама çук тапать. || То же о газе в шипучих напитках. Альш. Памарски квас ĕçрĕмĕр те, сăмсаран тапат. || Хлынуть, хлестать. Ёрдово. Çырма-çĕрмесенчен шыв тапса анать. Яноре. Килнĕ чухне пăр çинче туçса ӳкрĕ те, сăмсинчен юн тапма пуçларĕ. N. Йон тапать. О сохр. здор. Ăшран юн тапать. N. Паян питĕ вăйла шу тапса анчĕ. N. Йĕркесĕрсенĕн пурлăхĕ пĕр тапхăра тапса анна шыв пек пĕтсе ларать. КС. Сăмсаран юн тапать (хлыщет кровь). Тюрл. Сăмсаран юн тапнипе аптрать. Страдает кровотечением из носа. N. Хăвăн халăхна инкек-синкексенчен, хирĕç тапса килекен хумсенчен хăтар. || Разливаться, выбивать. ТММ. Çырма тапат, река разливается, выбивает. N. Вунă кун вăрçсан, шыв тапса тухрĕ. Альш. Шуртан, лачакаран тапса, яла пĕтĕмпе шыв кĕрет. Ст. Чек. Тан тапат (пăр çине шыв тапса тухат, вара хутлă-хутлă пар шăнат). N. (Шыв) пӳлĕнсе (вар. тапса) хӳме пек пулса тăнă. || В перен. см. о толпе. N. Нумай халăх пĕрле тапса килчĕ, тетĕн.

тапăр

(табы̆р), место для водопоя стада на речке. СПВВ. Кĕтӳ тапăра аннă. СПВВ. МС. Ку выльăхсам пăхакан ырă мар, выльăхсене тапăртах хуплать. КС. Тапăр тăратнă вырăнта (где скотину загоняют на водопой в полдень) тырă лайăх пулать. Изамб. Т. Кăнтăрла çитерехпе выльăхсене шыв ĕçме тапăра антараççĕ (загоняют поить). Ib. Тапăр (или: тапăр вырăнĕ), место, куда загоняют скотину поить и отдыхать. Н. Карм. Тапăр — кĕтĕве кăнтăрла вырттаракан çĕр. Баран. 6. Тăн-кăнтăрла тĕлĕнче, шăхличине кăшкăртса, хуçа хупмасть тапăра. N. Вăл вырăна пирĕн тапăр вырăнĕ теççĕ. Çак тапăра çитсессĕн, пирĕн хăшĕ-хăшĕ çур çавала çитичченех кĕрсе тăчĕç. || Табун, стадо. ППТ. Кăнтăрлаччен, пуху тăваççĕ те аслăрах çынсем, тапăр ансан (когда стада спуститься на водопой), выльăхсене тапăртан кайса тытса килеççĕ. ТХКА 42. Лашасем, ĕнесем каçпа тапăра тухнă. Эпĕ хамăр тьыхана йĕвен тăхăнтарса утлантăм. || N. Тапăр, то же, что стольне.

тапăр курăкĕ

назв. растения. N. Тапăр курăкĕ. Выльăх тапăрта тăракан çĕрте пулать, сарă чечеклĕ (высокая), пăрçа пек хутаçлă пулать. Ăна выльăх çимес. Ун вулли хытă.

тапăр таппи

встреч. в след. обороте: ЧП. Тапăр таппи тĕлĕнче те, тапăр-таппи тĕлĕнче тапăрах та сикĕрех; атте-анне килĕнче выльăрах та кулăрах.

таппăр

подр. топоту ногами. ЧП. Таппăр-таппăр ташлама тимĕр хăма кирлĕ ăна. N. Таппăр-таппăр (о ногах лошади). См. тапăр.

тепĕр

подр. барабанному бою. Яргуньк. † Тепĕр, тепĕр, тепĕртек, тăхăр така пĕр пытяк. Вунçич çулхи хĕрне арăм туса килтĕмĕр. (Свад. п.). || То же, что тапăр, „топайте“ (так объяснил М. И. Ильин). Якейк. † Тепĕр, тепĕр сикĕр, хамăр ял, çак ял айне ан полăр, иттат ан полăр! || Подр. звукам топания многих ног. Ураскилт. Тепĕр-р-р, тепĕр-р-р, тепĕр-р-р сиктерсе пыраççĕ,

топăр

подр. топоту. N. Топăр, топăр топăртак, топăртатса килтĕмĕр. См. тапăр.

тăпăр-тапăр

подр. неодинаковому топанью. Сред. Юм. Лаши тôрта хошшинче те тăпăр-тапăр çиç туса тăрать.

ăпăр

(ы̆бы̆р), отсюда: ăпăр-тапăр.

ăпăр-тапăр

всякий хлам, скарб и т. п. В. каз.-тат. ы̆бы̆р-чы̆бы̆р «мелочь». Ст. Чек. Ăпăр(ы̆бы̆р)-тапăр, хлам. И. С. Степ. Ăпăр-тапăр. СТИК. Тĕрлĕрен ăпăр-тапăрсем тукаларăм эпĕ паян. Сегодня я выполнил разные пустячные дела. Н. Лебеж. Çӳпĕ тăкма тухсассăн, çӳпĕ çине чавса пăх: ăпăр-тапăр тухмаç и? Когда вынесешь сор, поройся в нем: не выйдет ли (из него) чего-нибудь? || В значен. прилагат. Сред. Юм. Çавăн пик ăпăр-тапăр лаша та пăрахса тарма хытланать те вара, кули путлĕреххи пăрахса каймĕ! Такая дрянная лошадь и та пытается от него убежать; как же не убежит от него добропорядочная (лошадь)! || Щ. С. Ăпăр-тапăр = лăп-лап (ругательное слово). Тут же приписано: «Лăп-лап лекрĕ пуль — вероятно, поразили духи, которые могут причинить человеку на дороге болезнь».

иттат

(иттат), «вроде «да», но в обыд. речи знач. не имеет и не употребляется». Якей. Аçу-апу килĕнче ĕмĕр порнма йорамаçть, иттат, йорамаçть! IЬ. Иттат! темесен, хĕрсем куçран пăхмаççĕ. Якей. † Тепĕр, сикĕр (прыгайте) хамăр ял, çак ял айне ан полăр, иттат ан полăр! (не уступайте!). По толкованию М. И. Ильина, «тепĕр» = тапăр «топайте, прыгайте».

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

дрянь

сущ.жен.
1. (син. хлам) ăпăр-тапăр, ăптăр-каптăр, çӳп-çап; выбросить всю дрянь из дома пĕтĕм апăр-тапăра килтен кăларса пăрах
2. япăх, начар, путсĕр; дрянь человек путсĕр сын; дело дрянь ĕç-пуç начар

лагерь

сущ.муж., множ. лагери
1. тапăр (чатăр карса е хӳшĕсем туса вăхăтлăха пурăнма майланă вырăн); туристский лагерь туристсен тапăрĕ
2. лагерь (учреждени); оздоровительный лагерь сывлăха çирĕплетмелли лагерь
3. лагерь (айăпшăн хупнă çынсене усракан вырăн)

мусор

сущ.муж. (син. отбросы)
çӳп-çап, ăпăр-тапăр; очистить двор от мусора кил хушшине çӳп-çапран тасат

разный

прил., разно нареч.
тĕрлĕ, тĕрлĕрен, расна, пĕрешкел мар; об этом говорят разно кун çинчен тĕрлĕрен калаçаççĕ; в чулане валяется разный хлам чаланта тĕрлĕ ăпăр-тапăр йăваланса выртать

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

мусор

1. ҫÿпӗ, ҫÿп-ҫап; 2. лӑпӑр-лапӑр, ăпăр-тапӑр.

труха

мн. нет вакланса пĕтнĕ утă, çĕрсе пĕтнĕ юрăхсăр япала (ăпăр-тапăр), янкар, çĕрĕк.

хлам

мн. нет ăпăр-тапăр, çĕтĕк-çатăк.

утиль

утиль-сырьё ăпăр-тапăр, çĕтĕк-çатăк, тимĕр-тăмăр.

барахло

мн. нет простор. ăпăр-тапăр, çĕтĕк-çатăк, кивĕ япаласем, кив-кирĕк.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

барахло

с. собир. разг. 1. (старые вещи) кивĕ япала, ăпăр-тапăр; 2. (хлам) юрăхсăр япала, çĕтĕк-çатăк.

барахолка

ж., прост. ăпăр-тапăр пасарĕ.

ветошь

ж. ăпăр-тапăр, çĕтĕк-çатăк.

вынос

м. 1. по гл. вынести 1, 2; 2. (то, что выносится текущей водой) шыв хăлти (шывпа çыран хĕрне кăларса пăрахнă ăпăр-тапăр).

дребедень

ж. разг. 1. (рухлядь) ăпăр-тапăр, усăсăр япала; 2. (ерунда) сӳпĕлтетӳ, пуш сăмах, лĕпĕрти сăмах.

дрянь

ж. разг. 1. собир. ăпăр-тапăр; çӳп-çап; выбросить всю дрянь в мусорный ящик мĕнпур ăпăр-тапăра çӳп-çап ещĕкне кăларса пăрах; 2. перен. (вздор, чепуха) пустуй (е кирлĕ-кирлĕ мар, пуш) сăмах; 3. в знач. сказ. начар, усал, япăх, путсĕр; дело дрянь ĕç начар.

захламить

сов. что, разг. ăпăр-тапар тултар, çӳпĕлесе тăк.

крохобор

м. ăпăр-тапăр пуçтаракан, выçлăх; чăкăлтăш.

манатки

мн. прост. ăпăр-тапăр, япала.

мусор

м. çӳпĕ, çӳп-çап, ăпăр-тапăр.

ничтожный

прил. 1. (очень малый) питĕ пĕчĕк (е сахал); ничтожный доход питĕ пĕчĕк тупăш; 2. (незначительный) палăрми, ăпăр-тапăр, ниме тăман, питĕ пĕчĕк; ничтожная должность ниме тăман ĕç вырăнĕ; 3. (о человеке) мĕскĕн, апăрша, ăçтиçук.

отбросы

мн. (ед. отброс м.) пăрахăç, каяш, ăпăр-тапăр, çӳп-çап; яма для отбросов çӳп-çап шăтăкĕ.

отребье

с. собир. 1. уст. (отбросы) ăпăр-тапăр; 2. перен. йăх-ях, аскăн-тĕскĕн; фашистское отребье фашистсен йăх-яхĕ.

плёс

м. шыв лапкăшĕ; шыв таппи; плёс у водопоя тапăр таппи.

пожитки

мн. разг. ăпăр-тапăр, ăптăр-каптăр, вак-тĕвек япала.

рухлядь

ж. собир. разг. ăпăр-тапăр, вак-тĕвек, кăпăр-капăр (япаласем).

скарб

м. разг. ăпăр-тапăр, килти япаласем.

стан

м. (место расположения) тапăр, стан; разбойничий стан хурахсен тапăрĕ; вражеский стан тăшман тапăрĕ.

становище

с. 1. вăхăтлăх чарăнса тăнă вырăн, тапăр; становище кочевников куçса пурăнакансен тапăрĕ; 2. (селение) шыв хĕрринчи сала.

старьё

с. собир. разг. çĕтĕк-çурăк, çĕтĕк-çатăк, ăпăр-тапăр.

старьёвщик

м. кивĕ япаласемпе сутă тăвакан, ăпăр-тапăр сутуçи.

стойбище

с. этн. тапăр (куçса çӳрекен халăхсем вăхăтлăха чарăнса тăнă вырăн).

табор

м. тапăр; цыганский табор цыгансен тапăрĕ; табор беженцев тарса килнисен тапăрĕ.

таборный

прил. тапăр ⸗ĕ [⸗и].

табун

м. кĕтӳ, тапăр; табун верблюдов тĕве кĕтĕвĕ; табун лошадей ут кĕтĕвĕ.

тряпка

ж. 1. (кусок изношенной ткани) çĕтĕк-çурăк, çĕтĕк-çатăк, пир татăкĕ, ластик, лаштанкка; 2. чаще мн. тряпки ирон. (о нарядах) тумтир таврашĕ, ăпăр-тапăр; 3. разг. ирон. (безвольный человек) çемçе çын, çемçешке, ланчашка.

утиль

м. собир. 1. (сырьё) утиль (тимĕр-тăмăр, çĕтĕк-çатăк т. ыт. те); 2. (хлам) ăпăр-тапăр, хăлтă-халтă.

финтифлюшка

ж. разг. ăпăр-тапăр, тетте.

хлам

м. собир. ăпăр-тапăр, çĕтĕк-çатăк; очистить дом от хлама пӳрте ăпăр-тапăртан тасат.

чепуха

ж. разг. 1. (глупости, вздор) сӳпĕлтетӳ, пуш сăмах; городить (или нести) чепуху сӳпĕлтет, пакăлтат, пуш сăмаха çаптар; 2. (пустяк) ниме тăман япала, пули-пулми, ăпăр-тапăр, кирлĕ-кирлĕ мар.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

ăпăр-тапăр

«всякий хлам», «рухлядь», «барахло»; кирг. ылыр-тыпыр то же.

тапăр

«место отдыха и водопоя скота в полуденное время»; ст. тур. табур «лагерь, окружённый повозками»; казах. топыр, тобыр «сутолока»; «орава»; топырла «толпиться»; «ходить толпой, скопищем»; следовательно, со словом тапăр соединяется значение стоянки большого количества людей и скота, значение топота ног, шума и пр. Звукоподражание сильному топоту.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

бомж

ç.с. Килсĕр çын; çапкаланчăк, сĕтĕрĕнчĕк, сулланчăк. Бомж пӳрнисем ăнсăртран кăна дактилоскопи карто-текине лекнĕ. Х-р, 28.09.1996, 4 с. Те бомжсем, те ашкăнчăксем унти [подвалти] ăпăр-тапăра тивертсе янă. Х-р, 8.06.1999, 4 с. Асăрханă-и, «перестройкăранпа» хулара бомжсем те нумайланчĕç. ÇХ, 2000, 11 /, 5 с. «Тек ĕнтĕ эпĕ хĕрарăм мар, бомжа», — тесе хучĕ. ЧХ, 2000, 35 /, 8 с. — бомжа тух (Х-р, 18.06.2002, 2 с.; К-н, 2002, 7 /, 4 с.).

Çавăн пекех пăхăр: