Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

илĕрт

1.
прям. и перен.
манить, тянуть, влечь, завлекать
илĕртекен ĕмĕт — манящая мечта
йытта çăкăрпа илĕрт — манить собаку хлебом
ăна пуринчен те ытларах театр илĕртет — больше всего его привлекает театр

илĕрт

3.
развлекать, занимать
ачана теттепе илĕрт — развлекать ребенка игрушками

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

ăмсантар

, (ы̆мзандар), привлекать, прельстить. См. илĕрт. Белая Гора. † Кинçĕм-чунçăм (Анна кин) сăхлантарчĕ пĕвĕпе, ăмсантарчĕ пĕвĕпе, йăпатайре чĕлхипе, илĕртейрĕ куçĕпе.

ĕлĕрт

то же, что илĕрт. Пропов. о блуд. сыне. Усал çынсем ĕлĕртнипе.

илĕрт

(ил'э̆_рт, ил'э̆_рт'), манить, заманить, прельстить (чем). Образцы. Илĕртрĕмĕр хĕрсене хĕрлĕ куçлă çĕрĕне. Образцы. Кинçĕм-чунçăм, Анна кин, сăхлантарчĕ тĕсĕне, ăмсантарчĕ пĕвĕне, йăпатайрĕ чĕлхипе, илĕртейрĕ куçĕпе. Ч. П. Каймăттăмăр вăрмана — хăмла çырли илĕртет; тухмăттăмăр выляма — хамăр савни илĕртет. Хурамал. Тухмăттăмчĕ çак вайя — чун илĕртен тантăш пур. Сред. Юм. Пĕрчик ачасĕне: япала парап, тесе, илĕртсе кирак-мĕн тутараççĕ. Чăв. юм. 1924, 24. Сана вăрманта арçури аташтарнă пуль. Сана пăрахасси лекнĕ. (К этому, в сноске, сказано: «Пăрахасси тени çăкăрпа арçурине чирлĕ çын патĕнчен илĕртсе кăларса яни. Çăкăр турамне вара арçури çыпçнă çĕре кайса пăрахаççĕ). † Тухмăттăм тухасса çак вăййа — чун илĕртен сарă ача пур. С. Тим. † Хĕреслĕ тенкĕ, кив тенкĕ, çакăр тухья çанкине (= çамкине) — ваттисене вăрçтарма, çамрăксене илĕртме. Орау. Пăртак илĕрт-ха ачана, кăваса çăрса пĕтерем. Помани или займи ребенка, я кончу месить. Орау. Ачана илĕртнĕ пек илĕртет, те: пĕлмест, тит... К. С. Çын илĕртнĕ хыççăн çӳрет. Поддается на приманку, на улещания. Лашман. † Чунçăм айван, пуççăм çамрăк — çын илĕртнĕ хыççăн пит каят. || Сбивать с толку, «смущать», подущать, науськивать. Юрк. Арăмĕ, ăнман япала, илĕрте пуçлать. Сред. Юм. Илĕртсе, çынна хĕнеттерет. || Прельщать, обманывать, обольщать. Уговаривать. Микушк. Ай-хай, ача. Ваня, Хветорана илĕртет! (Ваня Федору обманывает). Кожар. Вăсем илĕртсе ыйтасшăн пулнă, сăра ĕçме çилом илсе пычĕç. Алекс. Невск. Куланая майĕпе илĕртсе-туса илмен, ялан çапса хĕнесе илнĕ (сборщики). || Ябедничать. Рекеев, Тайба — Т. Илĕртсе кăтартаççĕ. Клевещут, ябедничают. Букв. I, 1904 г. Çĕнĕ кин пят хаяр, усал кăмăллă çын пулнă. Вăл асаттене анне çинчен йĕре-йĕре илĕртетчĕ, тет. М. Яльчики Т. Илĕртсе панă. Наябедничал. Л. Кошки, М. Ăнтавăш. Илĕртсе кăтартнă (то же значенне). || СТИК. Пырат çав ахалтен (ахальтен), çăккăр илĕртсе антарма! («говорят про воблу и прочие закуски к хлебу», благодаря которым и хлеб кажется вкуснее).

илкĕрт

(Ил'г’э̆_рт'), то же, что илĕрт. СПВВ. «Илкĕртеччĕ — вместо илĕртеччĕ».

ирĕлт

то же, что илĕрт? V.S. М. б. описка?.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

гора

сущ.жен., множ. горы
1. сăрт, ту; высокая гора çӳллĕ сăрт; Уральские горы Урал тавĕсем; взобраться на вершину горы сăрт тӳпине хăпар; дорога поднимается в гору çул сăрталла хăпарать
2. купа; на полу гора книг урайĕнче кĕнекесем купипе выртаççĕ ♦ дела пошли в гору ĕç ăнăçма пуçларĕ; обещать золотые горы тем те пĕр сунса илĕрт; как гора с плеч свалилась чун лаштах пулчĕ (нуша иртсе кайнипе); закатить пир горой акăш-макăш ĕçкĕ ту; стоять горой çирĕп тăр (камшăн та пулин); не за горами таçта инçе мар

дразнить

глаг. несов.
1. (син. злить, раздражать) вăрçтар, харкаштар; дразнить собаку йытта вăрçтар
2. (син. обзывать) витле; его дразнят овечкой ăна сурăх тесе витлеççĕ
3. (ст. возбуждать) йĕкĕлте, илĕрт, кăсăклантар; вид пирога дразнит аппетит кукăле курнипе питĕ çиес килет

заразить

глаг. сов.
1. кого-что чир ерт, чирлеттер; пăс, сиенле; заразить гриппом грипп чирĕ ерт; вода заражена болезнетворными микробами шыва чир ертекен микробсем лексе сиенленĕ
2. кого (син. увлечь) илĕрт, хăпартлантар; заразить всех своим примером пурне те харпăр тĕслĕхĕпе хăпартлантар

манить

глаг. несов.
1. (син. подзывать) йыхăр, чĕн, илĕрт; манить рукой кăчăк турт; манить щенка йытă çурине йыхăр; манить кур зерном чăхсене тырăпа илĕрт
2. (син. привлекать) турт, илĕрт, ăмсантар; меня манит музыка Чайковского мана Чайковский кĕвви илĕртет

настроить

глаг. сов.
1. что ĕнер; настроить гитару гитарăна ĕнер
2. что (син. отрегулировать) майлаштар, йĕркеле; настроить станки станоксене йĕркеле; приёмник настроен на короткие волны приёмника кĕске хумсене итлеме майлаштарнă
3. кого кăмăла çавăр, илĕрт; настроить на весёлый лад кăмăла çĕкле, хаваслантар

привлечь

глаг. сов.
явăçтар, хутшăнтар; илĕрт, илентер; привлечь к работе ĕçе хутшăнтар ♦ привлечь к ответственности явап тыттар; привлечь внимание кăсăклантар; привлечь к суду суда пар

тянуть

глаг. несов.
1. кого-что турт, сĕтĕр; тянуть невод сĕреке турт, сĕрекепе сĕр; буксир тянет баржу буксир баржа туртса пырать
2. 1 и 2 л. не употр. (син. весить) тай, турт; ящик тянет двадцать килограммов ещĕк çирĕм килограмм таять
3. 1 и 2 л. не употр. (син. клонить) илĕрт; -ас (-ес) кил; тянет ко сну çывăрас килет
4. (син. медлить) тăс, тăсса пыр, ан васка, вăраха яр; он тянет с ответом вăл хуравлама васкамасть ♦ тянуть за душу тинкене кăлар

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

завлекать

кого, что несов., завлёчь, -ку сов. илĕрт, илӗртсе мĕн те пулин тутар; ху енне ҫавӑр.

оборонять

кого, что несов., обольстить, -льщу сов. илĕрт, ултала; астар (аскӑн ĕç тума).

сманить

кого, что сов., сманивать несов. 1. илĕрт, астар, илĕртсе пух (пӗр ҫӗре — чӑхсене, пулӑсене тырӑпа); 2. илĕртсе кай; со двора собаку сманили йытта килкартинченех илĕртсе кайнӑ.

соблазнить

кого сов., соблазнять несов. илĕрт, астар.

подбивать

несов., подбить, подобью сов. 1. мĕн те пулсан аялтан ҫапса ларт; 2. персе ӳкер (тӑшман самолётне); 3. хĕтĕрт, илĕрт (мĕн те пулин тума).

подговаривать

кого, что несов.. подговорить, -ю сов. хĕтĕрт, илĕрт.

приманить

-ню, -анишь кого, что сов., приманивать несов. илĕрт, илĕртсе чĕн, илĕртсе йыхăр.

чаровать

, -ую несов. илĕрт, кăмăлла, кăмăла кай, пуç çавăр.

увлекать

кого, что несов., увлечь, -еку, -чёшь сов. 1. илсе кай (пĕренене шыв); судьба увлекла меня в Швейцарию шăпа мана Швейцарие илсе çитерчĕ; 2. интереслентер, ху енне çавăр, ху майлă ту, хăвăнтан хăпми ту, илĕрт, хăвна юраттар.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

бить

несов. 1. кого хĕне, ват, вĕт, çаптар; 2. чем, во что и без доп. çап, чыш; (ногой) тап; бить хвостом хӳрепе çапкала; лошадь бьёт задом лаша кайри урипе тапать; часы бьют сехет çапать; бить в колокол чан çап; 3. что ват, çĕмĕр, вакла, аркат; бить посуду савăт-сапа ват; бить щебень чул вакла; 4. кого-что пус (выльăха); 5. кого-что пер (пăшалпа); бить птицу влёт вĕççĕ пыракан кайăка пер; 6. пер (пăшал, тупă çинчен); ружьё бьет метко пăшал тĕл перет; 7. тапса тăр, пĕрĕх (шĕвексем çинчен); вода бьёт фонтаном шыв фонтан пек тапса тăрать; 8. кого, перен. çĕнтер, аркат (тăшмана); 9. по кому-чему, перен. питле, çунтар; сиен кӳр; бить по бюрократизму бюрократизма питле; ◇ бить в нос (о запахе) сăмсана çур (шăршă); бить баклуши см. баклуши; бить в цель тĕлех лектер; бить в глаза куçа илĕрт; бить ключом см. href='/s/ключ'>ключ II; бить по карману кĕсъене çӳхет, тăкак кӳр; бить тревогу хăрушлăх çинчен пĕлтер; меня бьёт лихорадка мана сивчир силлет; бьющий через край вĕресе тăракан, иксĕлми.

влечь

несов. кого (привлекать) турт, илĕрт; влечёт к себе хăй енне туртать; ◇ влечь за собой хыççăн пул.

влюбить

сов. кого юраттар, илĕрт.

глазок

м. 1. (мн. глазки) уменьш.-ласк. см. глаз 1; 2. (мн. глазки) бот. папак, папка, куç, качка; картофельные глазки çĕрулми куçĕ; ◇ анютины глазки аслати курăкĕ; на глазок (определить и т. п.) виçмесĕр, куçпа пăхса; (хоть) одним глазком (взглянуть, посмотреть) куç хӳрипе çеç (пăхса илесчĕ); строить (или делать) глазки кому-л. илĕрт, астар.

голова

1. ж. пуç; 2. ж. перен. (ум, рассудок) ăс, тăн, ăстăн, пуç; у него прекрасная голова вăл питĕ ăслă; голова не работает пуç ĕçлемест; 3. ж. (единица счёта скота) пуç; сто голов овец çĕр пуç сурăх; 4. м. и ж. перен. (начальник, руководитель) пуçлăх; голова колхоза колхоз пуçлахĕ; 5. ж. перен. (передняя часть) пуç; голова обоза обоз пуçĕ; 6. ж. (пищевой продукт в форме конуса, шара) пуç; голова сахара сахар пуçĕ; голова идёт кругом пуç арпашăнса кайрĕ; в головах пуç вĕçĕнче, пуç айĕнче; в первую голову чи малтан, пуринчен малтан; забрать себе в голову шутласа (е ĕненсе) ларт; из головы вон манса кай(нă); выкинуть из головы пуçран кăларса пăрах (е ывăт); не выходит из головы пуçран тухмасть, асран каймасть; на свежую голову пуç ĕшениччен (е ывăниччен); на свою голову хăв инкеке, хăвна валли инкек туп; как снег на голову кĕтмен çĕртен, сасартăк; на голову выше тем чул пысăкрах (е лайăхрах т. ыт. те); с головы до ног (или с ног до головы) пуç тӳпинчен ура тупанне çити; вооружённый с ног до головы вăйлă хĕçпăшалланнă; с больной головы на здоровую айăпсăртан айăпа кĕрт (хавăн çинчен айăпа сирес тесе); с ясной головой таса пуçпа; выдать себя с головой палăрт, кăлар, кăтарт (мĕн те пулин тунине); окунуться с головой во что-л. кӳлĕн (пĕр-пĕр ĕçе); вскружить голову кому-л. илĕрт; астар, ухмаха ерт; ломать голову над чем-л. пуçа çĕмĕр (пĕр-пĕр ĕçпе), шухăшла; не морочь мне голову ан ултала, ан суй, ман пуçа ан пăтрат; намылить голову кому-л. пăсăрлантар, ятла; повесить голову хуйха ӳк (е кай), пуçа ус; потерять голову пуçа çухат, ăсран кай; ручаюсь головой тупа тăватăп; очертя голову шутласа тăмасăр (е пăхмасăр); сломя голову пит хăвăрт, васкавлă, çĕмĕрттерсе.

завертеть

сов. 1. чем (начать вертеть) çавăрма пуçла (е тапрат, тытăн); 2. кого, что, разг. (увлечь) илĕрт, çавăр, пуç çавăр.

завлечь

сов. кого 1. (заманить) илĕрт, астар, илĕртсе кай, астарса кай (е кĕр); 2. (увлечь) интереслентер, тыткăна ил, çавăрса ил, илĕрт.

заворожить

сов. кого-что 1. (заколдовать) тухат, тухатса яр, пуç çавăр; куç пăв; 2. перен. (очаровать) тĕлĕнтерсе пăрах, тыткăна ил, çавăр, илĕрт.

заманить

сов. кого илĕрт, илĕртсе кĕрт, астарса кĕрт; заманить в засаду засадăна астарса кĕрт.

искушать

несов. кого-что астар, илĕрт, çавăр; ◇ искушать судьбу теветкеллесе ту (харушлăха пăхмасăр).

кокетничать

несов. 1. с кем и без доп. астар, илĕрт; якăлтат; 2. чем (выставлять напоказ своё преимущество) мухтан.

манить

несов. кого 1. йыхăр, чĕн, илĕрт, астар; манить рукой кăчăк турт; манить голосом сасăпа йыхăр; 2. перен. (привлекать) турт, илĕрт, килĕш, вырт (чун); меня манит музыка мана музыка илĕртет.

настроить

сов. 1. что, муз. ĕнер, кĕвĕле; настроить скрипку сĕрме купăса ĕнер; 2. что (отрегулировать) майлаштар, ĕçлекен ту; настроить станки станоксене майлаштар; 3. кого кăмăла çавăр, илĕрт; настроить в свою пользу ху майлă çавăр.

обворожить

сов. кого çавăр, илĕрт, ытарайми ту.

обольстить

сов. кого-что илĕрт, астар, сăхлантар, ултала (илĕртсе е астарса).

очаровать

сов. кого-что илĕрт, кăмăла çавăр, парăнтар, ытарайми ту.

пленить

сов. кого-что тыткăна ил, илĕрт, парăнтар; пленить красотой илемпе парăнтар.

подговорить

сов. кого хĕтĕрт, илĕрт, тимле, уçкăрт.

подкупить

сов. 1. кого-что сутăн ил, укçа (е парне) парса çавăр; 2. кого-что, перен. (вызвать симпатии) çавăр, илĕрт, килĕштер; добротой ырă кăмăлпа çавăр; 3.что и чего, разг. (прикупить) (сутан) илсе çитер (кирлĕ таран).

подпустить

сов. 1. кого-что çывăха яр, çывхарма пар; близко не подпустить яхăна (е çывăха, патне) ан яр; 2. кого, разг. (телёнка к корове) илĕрт, патне яр; 3. что, чего (прибавить) кăшт яр, хунт, подпустить масла в воск ăвăç çине çу яр; подпустить шпильку тĕртсе кала.

покорить

сов. 1. кого-что çĕнтер, парăнтар, пăхăнтар; покорить крепость крепоçе парăнтар; 2. что, перен. (овладеть) пăхăнтар, алла ил, çĕнсе ил; покорить космос космоса пăхăнтар; 3. кого-что (очаровать) çавăр, илĕрт, тыткăна ил, юраттар; покорить красотой илемпе илĕрт; покорить сердце чĕрене тыткăна ил.

попутать

сов. кого, разг. хĕтĕрт, илĕрт, явăçтар, хутшăнтар; бес попутал шуйттан хĕтĕртрĕ.

прельстить

сов. кого, чем илĕрт, астар, сăхлантар, ăмсантар, çавăр; прельстить обещаниями темтепĕр сунса илĕрт; чем он прельстил тебя? мĕнпе çавăрчĕ вăл сана?

при⸗

приставка 1. глагол умĕнче çаксене пĕлтерет: 1) çитнине, пынине, килнине: прибежать чупса пыр; привезти турттарса кил; приплыть ишсе кил; 2) туса çитернине: приготовить хатĕрлесе хур; приучить вĕрентсе çитер; 3) çывхарнине, çывхартнине, çумне тунине: приставить çумне тăрат (е ларт); притронуться тĕкĕн; 4) пĕрлешнине, пĕрлештернине: привязать çых; пришить çĕлесе ларт; 5) хĕстерсе хунине: придавить пусар; прижать хĕстер; 6) ху валли е ху патналла тунине: приманить астар, илĕрт; присвоить йышăн, хăвна ил; притянуть туртса ил; 7) хушса е тата тунине: прикупить татах ил; присчитать хушса шутла; 8) ĕç вĕçне çитиччен пулманнине: приоткрыть кăшт уç; приутихнуть кăшт лăплан; 9) мĕне те пулин туса пĕтернине: прирезать пусса пĕтер; 10) пĕр ĕç тепĕр ĕçпе ылмашлă е майлă пулнине: приплясывать ташла-ташла ил; 2. ятсем умĕнче «патĕнче», «патĕне», «çывахĕнчен», «çывăхĕнчи», «таврашĕнче», «таврашĕнчи» тенине пĕлтерет: пригород хула хĕрри; прибрежный шыв хĕрринчи; приусадебный кил çумĕнчи.

приворожить

сов. 1. кого-что. 1. уст. пуç çавăр; 2. перен. (пуç) çавăр, тухат, илĕрт, юраттар, савтар.

привязать

сов. 1. кого-что кăкар, çых, касмăкла, кăкарса (е çыхса) ларт; привязать цепью сăнчăрла, сăнчăрпа çых; привязать верёвкой вĕренле, вĕренпе кăкар; привязать себя кăкарăн; 2. кого, перен. (внушить привязанность) кăкар, илентер, çавăр, илĕрт.

приковать

сов. 1. кого-что пăтала, пăталаса (е çирĕплетсе, хытарса) ларт; сăнчăрла, сăнчăрласа ларт; 2. что, перен. тыткăна ил, илĕрт, ху енне турт, ху çине пăхтар; приковать внимание всего мира пĕтĕм тĕнчене ху çине пăхтар; 3. кого, перен. кăкарса ларт, тăлласа ларт, ⸗айми (⸗ейми) ту; приковать к постели вырăн çинчен тăрайми ту.

приманить

сов. кого-что, разг. астар, илĕрт, çавăр.

притягивать

несов. 1. см. притянуть; 2. кого-что, перен. илĕрт, турт, çавăр.

развлечь

сов. кого 1. (отвлечь) йăпат, илĕрт; ничто не могло его развлечь ăна нимĕн те йăпатма пултарайман; 2. (повеселить, позабавить) вылят, астар, йăпат; развлечь ребёнка ачана вылят.

раздразнить

сов. 1. кого (рассердить) çиллентер; 2. что (возбудить) тапрат, хускат, илĕрт; раздразнить аппетит апатпа илĕрт.

сманить

сов. кого-что, разг. 1. (привлечь приманкой) астар, илĕрт; сманить кур зерном чăхсене тырăпа илĕрт; 2. (переманить) илĕртсе (е астарса) кай; сманить на другое место урăх çĕре илĕртсе кай.

соблазнить

сов. 1. кого-что (прельстить, привлечь) илĕрт, çавăр, астар; соблазнить деньгами укçапа илĕрт; 2. кого-что на что и с неопр. (склонить к чему-л.) илĕрт, çавăр; соблазнить идти кататься на лыжах йĕлтĕрпе ярăнма кайма илĕрт; 3. кого, уст. (обольстить) илĕрт, астар, çавăр (хĕре, хĕрарăма).

совратить

сов. кого-что астар, илĕрт, астарса (е илĕртсе) тутар, пăрса яр (тĕрĕс çултан).

строить

несов. 1. что (производить постройку) ту; строить школы шкулсем ту; строить самолёты самолётсем ту; 2. что, перен. (созидать) ту, пултар; строить коммунизм коммунизм ту; 3. что, мат. ту, ӳкер; строить куб куб ӳкер; 4. кого-что, воен. (ставить в строй) строя тăрат, йĕркелесе тăрат; 5. что (составлять, организовывать) ту, йĕркеле, хатĕрле; строить фразы пуплев йĕркеле; ◇ строить козни кому-л. см. козни; строить из себя кого-л. ... пек курăнма тăрăш; строить предположения пуçа çĕмĕр (е ват); строить на песке хăйăр никĕс çинче ту, шанчăксăр ту; строить глазки куçпа илĕрт, илĕртсе куç вылят; строить гримасу пит-куçа хуçкала.

тянуть

несов. 1. кого-что турт, туртса пыр; тянуть канат вĕрен турт; тянуть жребий шăпа турт (е яр); 2. (обладать тягой) турт; печка хорошо тянет кăмака лайăх туртать; 3. что (натягивать) кар; тянуть телефонную линию телефон линийĕ кар; 4. что, с чем и без доп. (медлить) тăс, вăраха яр, тăсса пыр; тянуть с ответом ответ парассине тăс; 5. кого-что (звать с собой, манить) турт, чĕн, илĕрт; меня тянет в театр мана театр илĕртет; меня тянет ко сну манăн çывăрас килет; 6. (весить) турт, тай; ящик тянет пять килограммов ещĕк пилĕк килограмм таять; 7. безл. чем (о запахе, о струе воздуха) кĕр, пер, кил, сап, сарăл; тянет сыростью чĕрĕ шăршă кĕрет; от окна тянет холодом чӳречерен сивĕ çапать; 8. (протяжно петь или говорить) тăс, тăсса кала (е юрла); он тянет слова вăл сăмахсене тăсать; 9. (удлинять) чăс, тăс, вăрăмлат; тянуть проволоку пралук чăс; ◇ тянуть время вăхăта тăс; тянуть за душу асаплантар, тарăхтар; тянуть за язык кого-л. калама хуш, вăйпах калаттар.

увлечь

сов. 1. кого-что (унести, увести) илсе кай (е çитер); 2. кого, перен. (вызвать заинтересованность в чём-л.) интереслентер, кăсăклантар, илĕрт, ху майлă çавăр; увлечь товарищей своими замыслами юлташсене хăвăн шухăшусемпе илĕрт; 3. кого, перен. (заставить влюбиться) юраттар, кăмăла çавăр.

чаровать

несов. кого-что (пленять, обольщать) илĕрт, кăмăла çавăр; чаровать своим голосом хăвăн сассупа кăмăла çавăр.

Çавăн пекех пăхăр: