Шырав: кăпăш

(кы̆бы̆ш), рыхлый, мягкий, пышный. КС. N. Кăпăш, рыхлый ноздристый, пористый. Изамб. Т. Эпĕ паян кăпăш (мягкий) кулаç илтĕм. Сред. Юм. Хальхи кăмакара пĕçернĕ çăкăр пит кăпăш пиçнĕ те, çиме пит аван. N. Кăпăш (= çемçе) юр çуса карĕ. СПВВ. ЕС. Кăпăш-кăпăш = пит лайăх, çемçе çимĕç. Слакбаш. Кăпăш, рыхлый, пышный. ПВЧ. 112. Кăпăш-кăпăш шур кулаç, хӳме чиксен палăрмасть.

кăпăш-кăпăш

мягко, пористо. СПВВ. ИФ. Кăпăш-кăпăш — çимĕç ăшĕ шăтăклă-шăтăклă пиçни. Ib. Ĕнтĕ ку кăмака çăкăр ытла кăпăш-кăпăш пиçнĕ, теççĕ.

кăпăшлан

становиться мягким, пыхлым, пористым. Çутт. 38. Тăпра хытă шăнса кăпăшланать. СТИК. Çуркунне çумăрсем çукаласан, аслати авăтсан, çĕр хăпарат, теççĕ. Çĕр хăпарсан, кăпăк пек çемçелсе, кăпăшланса каят. Сред. Юм. Хĕлле кăшмансем кăпăшланаççĕ. Кулаç кăпăш пулать.

кăпкă

то же, что кăпăш, çемçе.

кĕмĕшке

серебристый. Чартакан. † Пирĕн ялсем каяç утсемпе, ыраш пусси хĕррипе, кĕмĕшке шăрçа юхтарса, йăпăрка туттăр вĕçтерсе. Якейк. † Кĕмĕшке шăрçа (серебристые бусы) куçăм. порч; çĕре ӳксе çĕмĕрлесрен сар хĕр исе çыхинччĕ. С.-Устье. Авăтăп, авăтăп (буду рыть),. амаль тупăп, тĕпне çитĕп, кĕмĕшке тупăп. (Улма — картофель — кăларни). Кан. Ешĕл шурлăх мĕнешкел! Кăпăш çĕрĕ кĕмĕшке... Ib. Ирхи сывлăм — кĕмĕшке.

пĕлĕт

(_пэ̆_лэ̆_т, _пӧ̌л'ӧ̌т'), небо. Г. А. Отрыв. † Кунĕсем пĕр уяр, кунĕ уяр, уяр пĕлĕт хушшинчен çил вĕрет. N. Хăш чухне пĕлĕте çумăр пĕлĕчĕсем хупласа илеççĕ. Сунт. Пĕлĕтелле пăхса тĕлĕрнĕ. Ст. Чек. Пĕлĕт ĕлĕк çĕртен инçе мар пулнă, пĕри авал аслăк çине хăпарнă та, ача пăхне çăккăрпа шăлса хĕстерсе хунă, вара пĕлĕт вуник сутка мĕкĕрсе хăпарнă, тет. БАБ. Ĕлĕк пĕлĕт пит лутраччĕ, тет: аслăк çӳлĕшĕ анчах пулнă, тет. N. † Çĕнĕ пӳртĕн тĕтĕмне пĕлĕт илет парнене. N. Пĕлĕт таса. Небо чисто. ГТТ. Пĕлĕт çичĕ хутлă, пĕлĕт хуппи уçăлать, кăвак хуппи уçăлать, пĕлĕт тарать; пĕлĕт çийĕ, айĕ, кăвакĕ, тĕттĕмĕ, хура, сарă, сивĕ, ăшă. N. Касăрмара мар, пĕлĕтпе тан сăрт тăринче окопра выртатпăр. N. Пĕлĕт туртса килет. Небо затягивает тонкою пеленою. Ст. Чек. Пĕлĕт çинче пĕр пĕлĕт çук. На небе нет ни облачка. Орау. Пĕлĕт тăрнче (тăрне) шыв та юлмарĕ пуль: çăмăр пит нумай çурĕ. Юрк. Пĕлĕт аякра тĕтрелĕ курăнсан, уяр пулат. Ачач 110. Чечексем нумай çĕре чăсăлса выртать те, кăвак пĕлĕтелле пăхма тапратать. Ал. цв. 3. Унăн витĕр пăхсан, мĕн пур пĕлĕтри илем курăнтăр. Чув. пр. о пог. 166. Пĕлĕт хăймаланать, небо принимает молочный цвет, сметанится (от хăйма — сметана, сливки). Нельзя ли видеть здесь подобие «забеливания» щей молоком или сметаной? || Облако, туча. N. † Тăваткăл шур тутăр вĕçтернĕ чухне, уяр çанталăк пĕлĕт туртрĕ. Чăвашсем 20. Тата телейлĕ çын пĕлĕт (облако) тупат, тет. Вăл пĕлĕт пит выйлă çумăр çуса кайсан тупăнат, тет. Вăл çумăр çунă чух çумăрпа пĕрле ӳкет, тет. Вăл сутĕн (студень) евĕрлĕ çеп-çемçе те, анчах пит шурă пулат, тет. Ăна тупсан вара кĕленче савăт çине ярса усрама кирлĕ, тет, вăл кĕленче çинче, çумăр пуласса сиссен, хăпарса каят, тет, уяр пуласса сиссен, типсе лапчăнса, пĕрĕнсе каят, тет. Çав пĕлĕт тупнă çын, аллисене çав пĕлĕтпе сĕркелесен, вăл çынна вара ĕç патĕнче никам та ĕçлесе çитереймеçт, тĕт: вăл çын ĕçе пит хăвăрт тăвакан пулат, тет. Б. Олг. Пĕлĕт аякран йохсан, сомăр полат. Шел. П. 18. Ӳсет пĕлĕт ӳснĕ пек халь (чит. халĕ) унта вăй-хăват. IЬ. 34. Тĕрĕксемпе малашне пĕлĕт (не пĕлĕш?) пекех ӳсеççĕ. Дик. леб. 40. Хура пĕлĕт хупласа килет. Собр. Çăмăр çусан, каçпала уяртсан, çĕрле уйăх пĕлĕт айĕнче тăрсан, хура шăнасем куç çине ларсан, ыран калах çăмăр пулат, теççĕ. IЬ. Уйăхсам тĕлне пĕлĕт туртсан, пире асăнмасăр ан тăрăр. Нюш-к. Инçетре пĕлĕтсем кăвакарса кайнă. Аслати ăлтать, çиçĕм çиçет. Шăна чир. сар. 17. Апат çиекен пӳлĕмсенче тасатман пулсан, шăнасем яланах пĕлĕчĕпех вĕçсе çӳреççĕ (целыми тучами). СТИК. Пĕлĕтсем ĕне чĕлхи пек пулчĕç. Облака расположились узкими полосами, оставляя промеж себя синие полосы чистого пространства. Изамб. Т. Хĕвел тухăçĕ хĕрелсе пĕлĕте ларсан, çумăр пулат. IЬ. Эпир кĕтме тухас каç (каçпала) пĕлĕт хупласа илчĕ. IЬ. Ав пĕлĕт хăпарат. IЬ. Пĕлĕт шăват (двигается); пĕлĕт хăпарат (поднимается); пĕлĕт туртат (близко к дождю). IЬ. Пĕлĕт çинелле пăха пуçларăмăр. Шел. 72. Хурт-хăмăрсем... çӳçе кăчăкисене пĕлĕт пек сырса илсе... сĕрлеме... тытăннă. Шурăм-п. Кĕвенте çăлтăр патĕнчен пĕр пĕлĕт татки иртсе кайнине астăвса пыратăп. IЬ. Иртнĕ каç ала-çăлтăра пĕлĕт пусса илчĕ. N. Пĕлĕт çинче хура пĕлĕтсем юхатчĕç (шăватчĕç). По небу неслись тучи. ЧС. Вара пĕр çумăр пĕлĕчĕ тухрĕ. Ст. Арабоси. Пĕлĕтсем анчĕç. Нависли облака. Альш. Пĕлĕт чупат. Облака несутся. Ст. Шаймурз. Хĕрарăм патша, пыра-пыра, икĕ пĕлĕт хушшине пырат, тет. Чув. пр. о пог. 2. Хĕвел пĕлĕте ларсан, пĕлĕтлĕ пулать, çанталăк йĕпене каять, çăмăр пулать. Если солнце садится в тучу — будет облачно, погода к ненастью, будет дождь. IЬ. 167. Пĕлĕт каркаланать, облака связываются. Пĕлĕт ярăмланать. Небо делается полосатьм. Пĕлĕт ярăмланать — означает также полосы дождя, видные на горизонте. Сущ. названия сложн.: çӳхе ярăмлă — перисто-полосатые; сайра ярăмлă — перисто-кучевые облака, расположенные рядами. IЬ. Ярапаллă пĕлĕт, облако бахромою; особый вид перистых облаков, образующийся при восходе и закате солнца. При этом наблюдается следующее: при закате облака образуются на западе, идут от солнца, образуя длинные, загнутые на конце ветви, при восходе вместо этого они образуются на востоке или юге; бывают алые. Обыкновенно бывают эти облака в сухое и тихое время. Если при восходе они очень красны — к дождю. После восхода они пропадают. IЬ. Вĕçкĕн пĕлĕт, щеголеватое облако. IЬ. Кăтра пĕлĕт, кудрявое облако. IЬ. Сайра пĕлĕт, редкие облака, отдельными клочками. IЬ. Çăмăр пĕлĕт(ĕ), туча, дождевое облако. IЬ. Тикĕс пĕлĕт, плоское облако. IЬ. Типĕ пĕлĕт, сухое, бездождное. IЬ. Хытă мар пĕлĕт, пушистое, размытое облако. IЬ. Хулăн пĕлĕт, тачка пĕлĕт, толстое облако. IЬ. 168. Сурăх çу пек пĕлĕт, как баранье сало (на щах), мелкие высокие кучевые облака — к вёдру. IЬ. Кăпăш пĕлĕт, рыхлое облако, как вата, с нерезкими очертаниями (противоположно хытă). IЬ. Хурт карасĕ пек пĕлет, как пчелиные соты, появляются перед обедом. Если из них образуются синие облака, не особенно толстые — к дождю, а если пропадают — к вёдру. IЬ. 166. Çӳхе пĕлĕт, тонкие облака, сквозь них видно голубое небо; бывают различной формы; кажется, перистые облака. IЬ. 3. Хĕвел хулăн пĕлĕте ларсан, тепĕр куннех çăмăр пулать. ТХКА 11. Савăт хашлат, труписенчен кăвар, тĕтĕм тухса, кăвак пĕлĕтпе хутшăнать. Савăт тĕтĕмĕ кăвак пĕлĕтпе тĕнчене сарăлать. Ачач 71. Çӳлти, çич хут пĕлĕт тăрринчи илемлĕ рай. N. Паян кунĕпех пĕлĕтсем юхаççĕ. Сред. Юм. Çăмăр çуса чарăнсан, çăмăр пĕлĕтне: карланса кайрĕ, теççĕ. IЬ. Пĕлĕтрен çăмăр ярăмланса çуни корăнсан калаççĕ: пĕлĕт ярăмлана пуçланă. (Указывает на падение дождя в одном месте, как оно представляется на далеком расстоянии). Сред. Юм. Пĕлĕт таткаланса карĕ. (Çăмăр çуса чарăнсан, уçă вырансем курăна пуçласан калаççĕ). СТИК. Хĕвел анăçĕнче каçалапа пĕлĕтсем ярăм-ярăм тăраççĕ; е çумăр пĕлĕчĕ тăсăм-тăсăм тăрать — çавна: пĕлĕт ярăмланчĕ, теççĕ. N. Пĕлĕт пусса илет. Надвигается облако. Турх. Пĕлĕт также означает губку: пĕлĕт татăлса ӳкет!

мамăклă

(-лы̆), с пухом, с ватою. || Мягкий. Орау. Ытла çемçе, кăпăш (кы̆бы̆ш) çĕре мамăклă çĕр теççĕ. Альш. † Ман пуçăмри шур кялпак мамăклăрах пулинччĕ! (помягче; поет девица).

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

грунт

сущ.муж. (син. почва)
тăпра, çĕр; рыхлый грунт кăпăш тăпра; открытый грунт уçă тăпра (плёнкăпа витменни); закрытый грунт хупă тăпра (плёнкăпа, кĕленче рамăсемпе витни)

мягкий

прил., мягко нареч.
1. (ант. твёрдый) çемçе, çемçешке, кăпăш; мягкая ткань çемçе пусма; мягкий снег кăпăш юр
2. (син. приятный, нежный; ант. грубый) çемçе, çепĕç; мягкий голос çепĕç сасă; мягкий климат çемçе климат ♦ мягкая вода çемçе шыв (акшар сахалли); мягкий знак çемçелĕх палли (ь)

рыхлый

прил., рыхло нареч.
кăпăш, кăпка, çемçе, хăлтă; рыхлая земля кăпка çĕр; рыхлый снег кăпăш юр

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

ноздреватый

прил. шăтăклă-шăтăклă, кăпăш; ноздреватый сыр шăтăклă-шăтăклă сыр.

податливый

прил. 1. çăмăл тăвăна(ка)н, çемçе; податливая земля çемçе (е кăпăш) çĕр; 2. (уступчивый) кунĕ, çемçешке, çын каланипе килĕшекен.

пористый

прил. шăтăклă-шăтăклă, йăшăк, кăпăш, хăлтă; пористый снег йăшăк юр.

поролон

м. поролон (кăпăш та çăмăл синтетик материал); пальто на поролоне поролон хурса çĕленĕ пальто.

пороша

ж. çӳхен, юхă, кăпăш юр.

пушистый

прил. 1. мамăклă, мамăкламас, çăмламас, мыма; пушистая кошка çăмламас кушак; 2. (лёгкий, очень мягкий) мамăк пек, кăпăш, çемçе; пушистые волосы çемçе çӳç.

пышка

ж. (булка) кăпăш йăва.

пышный

прил. 1. кăпка, кăпăш, кăпăшка, лапсăра, лаштра; (о человеке) кӳпшек, мăнтăркка; пышная причёска кăпăш çӳç; дерево с пышной кроной лаштра йывăç; пышный сноп лапсăра кĕлте; 2. (роскошный) чаплă, капăр, капмар, хăтлă, 3. (напыщенный) каппайла; пышные слова каппайла сăмахсем.

рыхлый

прил. 1. кăпка, кăпăш, çемсе, йăмшак, йăшăк, хăлтă; рыхлый снег йăшăк юр; рыхлая земля кăпăш çĕр; 2. (дряблый) кӳпшеке, йăмшак.

суфле

с. нескл. суфле (кăпăш пирожнăй).

хворост

м. собир. 1. (мелкие сучья) çапă, шанкă; топить печку хворостом кăмакана шайкă хут; 2. (печенье) кăмпăрчăк (кăпăш печени).

эфирный

прил. 1. эфир ⸗ĕ [⸗и], эфирлă; эфирные волны эфир хумĕсем; эфирный запах эфир шăрши; 2. перен. (хрупкий, воздушный) çăмăл, çӳхе, кăпăш, черченкĕ; юмахри пек, тĕлĕкри пек; эфирное создание черченкĕ пирĕшти; ◇ эфирное масло эфир çăвĕ (хăшпĕр ӳсентăрансенче пулакан тутлă шăршăллă çуллă шĕвек, унпа промышленноçра, медицинăра усă кураççĕ).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

кăпăш

, кăпăшка «рыхлый», «мягкий», «пористый»; тат. кӧпшәк «рыхлый» (о почве), «дряблый» (о репе); кирг. кӧпшӧк «рыхлый», «дряблый»; хак. кубур «рыхлый» (снег). От *кăпкӳп (хак.) «мягкий», «пушистый».

Çавăн пекех пăхăр:

кăпăрт-капăрт кăпăртат кăпăртаттар Кăпăть « кăпăш » кăпăш икерчи кăпăш-кăпăш кăпăшкă кăпăшка кăпăшкала