Шырав: миллион
Чăвашла-вырăсла словарь (1982)
киловатт (1 000 ватт)
ГЭС хăвачĕ икĕ миллион киловатта яхăн — мощность ГЭС около двух миллионов киловатт
разг.
то же, что миллион
миллион
миллион çул каялла — миллион лет назад
миллионшар çын — миллионы людей
питекантроп (миллион çул каялла пурăннă авалхи этем)
5.
достигать
доходить до чего-л.
пĕве çит, çитĕнсе çит — вырасти, достигнуть совершеннолетия
вилес патне çит — быть при смерти
çул çитмен — несовершеннолетний
çул çитнĕ — совершеннолетний
вăл çирĕме çитрĕ — он достиг двадцати лет, ему исполнилось двадцать лет
курманни çулталăк çитет— будет год, как мы не виделись
тупăш миллион тенкĕ çитет — доходы достигают миллиона рублей
1.
имеющий какую-л. силу, мощность
-мощный
пĕчĕк хăватлă двигатель — маломощный двигатель
икĕ миллион киловатт хăватлă электростанци — электростанция мощностью в два миллиона киловатт
Чăваш сăмахĕсен кĕнеки
(с’ы̆вы̆р, с’ŏвŏр), детёныш. Пазух. З5. Виçĕ уйăхри çăвăрсенчен пуçласа çулталăка çитиччен (о поросятах). Орау. Çăвăр кăларсан, катана ан яр, турă. (Моленье). КАЯ. Хăçан та хăçан çав мулкачă миллион çăвăр амăш пулĕ (будет матерью миллиона детей), çавăн чухне çак ача уртăр. (Из наговора). ТХКА 85. Ративан сысни çăвăр пăрахрĕ вара. || Детка (пчелиная). Вĕлле хурчĕ З. Темиçе çул тăна карас кивелет. Вăл кашни çул çӳре (çăвăр) кăлармассерен, çӳре кипки юлнипе хуралса тачкалать те, хытса каять. Календ. 1906. Çав куçсенчех тата çăвăр (çурă) кăлараççĕ (выводят детку). Кн. для чт. 167. Аван ама пĕр карас куçĕ хăвармасăр, кашнине çăвăр сапать. Ib. Ама çăвăр сапма çуркуннех пуçлать. || Рой пчел. ЧП. Вуникĕ вĕлле хуртăм пур, çăвăр яманран ӳпкем пур. Ib. Вуникĕ вĕлле хуртсене çăвăр яманран ӳпкем пур. Торх. (Курм.). Пирвайхи çăвăр — первак; иккĕмĕш, виççĕмĕш (рой). N. † Çӳлĕ тусем çинче, ай, пĕр вĕлле, çӳллен çăвăр хушмантан ӳпкем пур. || Часть плуга. Янгорч. Çăвăр — ама çумăнче.
(тӳл’э), платить, заплатить, уплатить. Сятра. Каран ăшляпняçарса (= ăшне лăплантарса?) калат: окçа тӳлесе (деньги заплачены)! тет. N. Ивансене ĕçленĕ укçа тӳле, мĕн чул вăл ыйтат. N. Нумайĕшĕ кĕнекесем тӳлесе илмелле ыйтса яраççĕ. Многие выписывают книги наложенным платежом. Юрк. Эпĕ сире уншăн укçа тӳлĕтĕм. Ib. Тӳлесе тат, заплатить, рассчитаться. Ib. Вăл хăваттире, хула варринчерех пулсан, вунпилĕк тенкĕ тӳлес пулат. N. Кайран халăхăн, мĕншĕн илнине пĕлмесен те, тӳлесех пулать. Байгул. Касак пырать кастарса, эп те ларса пырам-и, пырам-и; сĕллипе те хам тӳлĕп, хам тӳлĕп; утипе те хам тӳлĕп, хам тӳлĕп. N. 560 миллион тенки процент укçишĕн тӳленнĕн хисепленет.
(ты̆р, тŏр), вставать; стоять. N. Икĕ ура çине тăрса ӳкерттер. Çутт. 70. Икĕ ура тăрне тăрса йĕри-тавра пăхкалать. N. Хăвăр аппусампа портăпа тăрса вăрçнă. N. Чĕнмесĕр тăрать-тăрать те, мĕн те пулсан каласа хурать (вдруг скажет о том, что уже было). Могонин. Çавăн пек йĕрĕх те çынна тытать; йĕрĕх тĕлне тăрсан, е таптасан, е сурсан, вăл вара çав çынна кĕсен-çăпан чирĕпе асаплантарать. Чуратч. Ц. Вăл хапха патне тăчĕ те, каçчен те ниçта та каймарĕ, çантах тăчĕ. Якейк. Ĕçлен, мана кориччен, чăмăртанса выртнăччĕ; мана корсан, тăрса шăтăкне тарса кĕч. || Вставать с постели. N. Пуринчен иртерех тăратăп. Мы встаем с постели раньше всех. N. Вăл халь те çывăрса тăман. Орау. Эсир тăнă-и? Эсир тăтăр-и? Вы встали? Ib. Эсĕ тăнă иккен. Ты, оказывается, встал. Ib. Эс тăним? Разве ты встал уже? Оринино. Çывăрса тăрчĕ, кайса тăрчĕ. Орау. Хăна тăн(ă)-и? Встал ли гость? Регули З57. Эп килнĕ чох вăлсам порте тăнăччĕ. || Стоять (напр., о войске). N. Кайра тăратпăр. Мы стоим в тылу. || Задерживаться; воздерживаться. Шибач. † Лайăх арăм илес терĕм, хак хаклă. Хак хаклăшăн тăрмастăм(ччĕ), яшкĕрĕмрен хăрарăм. Б. Олг. Виç тенкĕшĕн ан тăр. Не спорь из-за трех рублей, не стой, не задерживай. Кореньков. Трапхим пуçĕ ĕçленĕ саплăкшăнах пит тăман (произн. тăмон), толькă онăн сăкмонĕ пиншак майлă чут полман. Яргейк. † Чемей çулĕ лакăмлă, çул усалтан тăрмастпăр, хĕр лайăхшăн тăрмастпăр; Чемей хĕрĕ пур çинче эпир арăмсăр пурăнас çук. N. Килте хĕрсем: питĕ мар-и(?) мĕн çамрăк, тесе, тармасчĕ полмала. || Стоять за кого (за что), заступаться, защищать. КС. Сутра маншăн пит хытă тăчĕ (заступался, защищал). || Происходить. N. Халĕ конта вăрçă выйлах тăрмаç. N. Вăрçă халĕ вуйлах тăрмаст. || Находиться где-либо; находиться в известном состоянии. N. Пĕр эрнерен ачанăн акăшĕ хăмăшлăха кайса пăхат та, шăмăсем çапла тăнинех курат. N. Унта кăкшăмпа (в кувшине) шыв ларнă (или: тăнă). N. Эпĕр вăрçăра ик уйăх тăтăмăр. Альш. Çуркунне шыв тăрат, çула та типмес (в болоте). Бес. чув. 14. Халĕ вăл вырăнта пĕр лачака анчах тăрать. N. Вăрçи-вăрçми тăратпăр. N. Вăл унта яланах пĕр пек, пĕр чарăнмасăр тăрать (холера). Календ. 1906. Унта ир пулнă чухне пирĕн çĕрле тăрать. О сохр. здор. Вара шыв тăми пулса курăксем çĕрмен те, тин сивĕ чир пĕтнĕ. Бугульм. † Хранцусски тутăр виç панулми, эрне тăчĕ арчара. Н. Карм. † Сĕтел çинче тăракан, ай, хăпарту, пăрирен мар-ĕçке, тулăран. Регули 20. Ĕçлемесĕр виç кон тăрать çак кĕпе. || Висеть (о кнуте). || Храниться. N. Клетре тырсем мĕле тăраççĕ? О сохр. здор. Кĕççе (войлок) таса тăтăр тесе, ăна пиртен çĕленĕ пит тăхăнтарас пулать. || Сидеть (об одежде, белье). Якейк. Ман кĕпе лайăх тăрать-и, пăх-ха. || Служить, находиться, состоять в должности. Альш. Вĕсем пĕр çул кăна тăнă. Бес. чув. 4. Малтан вăрман улпучĕ патĕнче виçĕ çул тăрса ирттернĕ. N. Хăшĕ халĕ вĕрентекен пулса тăраççĕ, хăшĕ тата урăх ĕçре тăраççĕ. N. Чиркӳ старастинче тăрасси темĕнех мар. || Быть в ожидании чего-либо. Тюрл. Пирĕн атте аппăшин хĕрне çураçнăччĕ те, туй тăвасшăн тăратьчĕç. || Держаться (в памяти). N. † Ах аттеçĕм, аннеçĕм, нуммай чĕркĕр çинче вылятрăр, халь те тăрат чĕре варринче. || Находиться в чем. ЧП. Мĕн пур кил ун пуçĕнче тăрат. N. Çав кӳкĕрт шăршипе пӳрт ăш-чиккинчи пĕрене çурăксенче тăракан чирсем пĕтеççĕ. || Стоить. N. Унта кайма тенкĕ тăрать. N. Вĕсен пĕр тумтирĕ те хăшшĕн пирĕн çурт хакне тăракан пур. N. Сирĕнпе пĕр сехет курса калаçни пĕр ĕмĕре тăратьчĕ. N. Эсĕ çăкăрăн пĕр пĕрчине тăмастăн, вĕт, теççĕ. N. Укçа пĕр тенки пĕр пуса тăман вăхăт килĕ. N. Пĕр-икĕ сăмах çырсан та, çĕр сăмаха тăрать. N. Ку япала нимĕне те тăмас (ничего не стоит). N. Мĕн чухлĕ тăрат? Перев. Мансăр пуçне эсир ниме те тăмастăр. Регули 104. Çав кĕпе ĕçлесси те пĕр сом тăрать. Ib. 133. Çав кĕпе ĕçлеме пĕр сом тăрать. Хурамал. Кунта этем ячĕ мĕн пурĕ иккĕ, а эсир виççĕн, виçĕ этем те манăн пĕр чурама тăмаç, тет. Чĕр. чун. яп. й.-к. пур. 11. Анчах шыраса вăхăт ирттерме тăрать-и? — Тăмасть. N. Эсир пурсăр та нимĕне тăмастăр. Чинер. Манăн 25 тенкĕ укçа 25 пуса та тамарĕ пулас (не оценили посылки). N. Мана кĕнеке вуласси те мĕн тăрать (= паха). Юрк. Старасти те ăна хирĕç, аллипе умĕнчи çуртисем çине тăсса кăтартса: кăсем акă икшер пус тăраççĕ, кăсем виçшер пус, кăсем пилĕкшер пус, аккусем тата, шултăрараххисем, вуншар пус тăраççĕ, тесе каласа парат. N. Хамăр ăслă, ыттисенчен кая пулмасан, çын мăшкăланни мĕне тăрать вăл? N. Нумаях та пулмаст, вăл 50 миллион кивсен илчĕ. Анчах вăл укçа нимĕн те тăмаст: 2З кĕпĕрне çыннине выçă вилесрен хăтарас тесен, темиçе миллион тенкĕ кирлĕ. ТХКА 48. Пирĕн лаши виççĕ, хăлхи улттă, хӳри виççĕ, виç лаша чунĕ пулин те, пĕр лайăх лашана тăмаççĕ вĕсем, тесе пуплетчĕ пирĕн атте. || Стоять в цене. Кан. Тыр-пул, апат-çимĕç хаксем çапла тăчĕç. || Стоять твердо, настаивать. N. Вăл туртма пăрахас тесен те, час пăрахаймасть. Хăй сăмахĕ çине тăракан çын анчах пăрахма пултарать. N. Эппин сăмахăр çине тăма тăрăшăр (держите слово). || Стоять (о погоде. Здесь „тăр“ иногда не переводится). N. Кун сивĕ тăрат. День холодный. N. Кунсем пĕр май сивĕ тăраççĕ. N. Çанталăк мĕнле тăрат? Какова погода? Якейк. Ай, халь авăн илме çанталăк уяр тăрать (ясная погода). Букв. 1908. Çанталăк ăшă тăнă. Толст. Çĕр çинче çанталăк пур тĕлте те пĕр пек тăмасть (не везде одинаковая погода). || Продолжаться. Панклеи. Тĕтре тăрчĕ (продолжался) тăватă кун. Кан. Çĕр чĕтрени 30 çекунлă тăнине пĕлетпĕр. Ib. Выставккă сентябĕрĕн 29-мĕшĕнче уçăлса октябĕрĕн 1-мĕшĕччен тăрать. Толст. Вăл вырăнта çу виçĕ уйăх анчах пулать, ытти вăхăтра пĕр маях хĕл тăрать. || Держаться на чем. Орау. Пӳрт çийĕ юпасам çинче тăрать те, пит начар, кĕç-вĕç ӳкес пек туйăнать. Крыша держится на столбах плохо. || Удержаться. Бгтр. Пылчăкĕ тăмарĕ, тет те, шыв киле çитиччен пĕтĕмпех юхса тухрĕ, тет. Грязь не удержалась (в решете), и вся вода вытекла. ЙФН. † Ырă çурт çинче юр выртмасть, пирĕн пуç çинче çӳç тăмасть. (Салтак юрри). N. Хăвăнта тăман сăмах çынта тăмасть. (Послов.). Якейк. Эпĕр туйя кайнă чох хĕр аллинче çĕрĕ тăмаçть (т. е. на время отдают парням ехать на свадьбу). || Приниматься, начинать. Скотолеч. 17. Анчах пĕрре сĕрме тăрсанах, пĕтĕм лашана сĕрме юрамасть (нельзя в один прием, сразу протирать всю лошадь). N. Килте хут пĕлекен те çук; писме çыртарма тăрсан та, виçĕ-тăватă киле çитес пулать. N. Письмо çырма тăрсан та, темиçе начальник чĕнеççĕ (зовут, т. е. не дают покоя): Гурянăв та Гурянăв, тесе. N. Çам пек çырма лараччин, çырмали питĕ нăмай пекчĕ, çырма тăрсан.. пурне те манса пĕтрăм. Ачач 25. Кунĕ уяр, ăшă. Хĕвел пăхать Тумла юхма тăрасшăн. Ib. 53. Алăкран кĕнĕ чух такăнма тăчĕ. N. Çисен, пуçах пуçтарма тăнă вăл. || Собираться. Толст. Çуртана сӳнтерес тесе тăраттăм ĕнтĕ, сасартăках темĕскер çыртнине сисех кайрăм. Б. Олг. Эп онтан кайма тăртăм, вăл каларĕ: çарăн-çарăн, паратăп, паратăп, ик кĕренке вонçиччех, тет. Турх. Вĕлерме тăнă вăхăтра... Чăв. й. пур. 9. Хăй çынна япала парса пулăшса тăрсан та, çапах çынсене нимĕнпе те кӳрентермен. || Пытаться (сделать что-либо), намереваться.N. Пурăнма йывăр пирки çак хĕрача темиçе хутчен те çакăнма, çăла сиксе вилме тăнă. Пир. Ял. Çакăнса вилме тăнă. Ст. Шаймурз. Катма тăтăм, шăл витмерĕ (орехи). В. Олг. Салтакне касса пăрахма тăрчĕç: чăсатăн, тесе. Кан. Хăйĕн малтанхи арăмĕ патне револьвĕрпе пырса кĕрсе, арăмĕнчен япаласем илсе тухма тăнă. || Задерживаться. N. Анчах нуммаях ан тăр, часрах тупса кил вăлсене! — Юрĕ, нуммай тăратмăп, тупса килĕп эпĕ. ЧП. Нуммай тăмăпăр, час кайăпăр. Юрк. Нуммай та тăмаст, калле çаврăнса тухат та: кĕтсе тăрăр, час тухĕ, тет. N. Нумай тăмастăп калах яратăп (письмо). О земл. Сӳрене пăртак тăрарах тепĕр хут тусан, эпир усă куратпăр. || Ждать, подождать, потерпеть. N. Тархасшăн пăртак тăр, чăт. N. Вăл ĕлĕкхи пекех, нимĕн те тăваймĕ тесе, тăрса пулмаст. ЧП. Çичĕ кун та ан тăр, килсе тăр. Альш. † Эрнен хушши ултă кун. Эрне ан тăр, тăванăм, пырах тăр. || Относиться к кому. N. Бюрократия тесе чиновниксене пурне те, вĕсем халăха мĕнле тăнине калаççĕ. || Считаться за кем. Капк. Хут çинче унăн хваттерĕ Сĕнтĕр-вăрринче учитĕлницăра пурнакан акăшĕ çийĕнче тăрать. || Иметь желание. О сохр. здор. Унăн ĕçлесси килмест, яланах выртасшăнах тăрать (при лихорадке). N. Нихăçан та ӳпкелешмеççĕ, çынна хирĕç усал сăмах калаçмаççĕ, никама та усал тăвасшăн тăмаççĕ. || Быть готовым. N. Парас пек тăр. Н. Седяк. Тилĕ çăхана тытрĕ, тет те, çиме тăрат, тет. || Побывать. ЧС. Эпĕ пиччесем патĕнче пăртак тăтăм-тăтăм та, ăйхă киле пуçларĕ. || Бывать, находиться. N. Çавăнпа ăсен укçисем темĕн чухлĕ çĕлесен те, алра тăмас, тет. О сохр. здор. Çĕр нӳрлĕ тăмасть (не бывает сырою, на горе). Ст. Ганьк. Çĕлен сăхсан, выльăх та, этем те шыçăнса каят, ун шыççи хытă тăрат. Ходар. Хурал пӳртĕнче хай кăнтăрла çын питех тăмаçть. || Оставаться целым, находиться в целости и сохранности. Пухтел. Çăнăх та тăмас. ЧС. Лаша умĕнчи çиме çаплах тăрат: пĕртте иксĕлмен. N. Хăйсем сывă-и, çӳреççĕ-и, выльăх-чĕрлĕхсем тĕрĕс-тĕкĕл тăраççĕ-и? || Принадлежать. Кан. Эсеккасси ялăн çĕрĕ çинче тăватă ял çинче тăракан халăх вăрманĕ пур. || Взлетать. || Следовать. N. Манăн сăмах çине тăр. || Восстать. N. Хирĕç тăр. || Жить, обитать, здравствовать. N. Вăл ман патра тăрать. Календ. 1904 Праçшкре те кӳрше кайса килетĕп те, вара кунĕпе килте тăратăп, тет. N. Нумаях та тăмăн, çуркунне пулĕ, унтан çу та çитĕ. Алешк.-Сапл. Сыва тăратна? тесе салам яр. Альш. Унтан тата: ят улăштармасан ача тăмас, тенĕ. Çавăнпа улăштарнă (прежние чуваши). Хăшĕ-хăшĕ ачи начар ӳссессĕн: ятне улăштарас, теççĕ. N. Епле шухăшпа тăратăр, мĕн шухăшлатăр, мĕн калаçаççĕ сирĕн ялта? тетĕп. Альш. Çăммисем: ĕлĕк пит аван тăраттăмăр, тет. Бес. чув. З. Сывă тăратăн-и, ачусем мĕнле пурăнаççĕ, выльăхусем мĕнле тăраççĕ, тесе ыйта пуçларĕ. Сборн. по мед. Ачасене туртса илтĕн пиртен, киле пымаççĕ, кунтах тăрасшăн. С. Айб. † Нумай пĕтет, сахал çитет, пĕрле тăнине мĕн çитет. N. Акă нумаях та тăмăпăр — салтак пулăпăр. Кан. Пĕр çынпа. Çавнашкал ĕçпе тăнăскерпе, лав çине ларса тухса вĕçтерет. N. Санран çыру илмесĕр пилĕк уйăх тăтăмăр. || Не переводится при „пек“ N. Тăвансем тăраççĕ йĕрес пек. N. Çăмăр çăвасшăн. Ун чухне çăмăр çăвас пекех тăратьчĕ (собирается дождь). || Употребляется в качестве вспомогат. глагола. N. Кайса тăратпăр, укçа çук. Мы ходили туда, но там (всё) нет денег. N. Эсĕ пирĕн пата кайкаласа тăр. N. Каймасăр-килмесĕр ан тăрăр. Захаживайте почаще. N. Пичче, ан çилен, эпир ярсах тăнă, çитмеç апла сан пата. N. Хĕветĕре эрнере пĕре курах тăрап. В. Олг. Халь çисе тăримест вăл, каймалла. ЧС. Кăнтăрлачченех киле кайса тăраймăпăр-ха, çак керемет çеремне кăшт та пулш сухалар. N. Вăл çапла каласа тăнă чухнех... СЧЧ. Ну, кусем чăнах та пăрахса тăраççĕ ĕнтĕ (совсем вот кажется готовы бросить языческие молитвы). Пĕри-пĕри чирлесенех, хай-ĕскерсем нуккă чӳк тума тапратаççĕ, чăтса кăна тăр. Трень-к. Вĕсем уя тухса тăратьчĕç те, пире кĕтетчĕç. N. Шăтăк алтса тăчĕ те, алтса çитерсен, хатĕрленĕ шăтăкне хăех кĕрсе ӳкрĕ. N. Аттеçĕм, аннеçĕм, хуран тулли аш çакса: пиçе тăтăр, терĕр пуль; хĕрĕре аякка парса: йĕре тăтăр, терĕр пулĕ. Юрк. Эпĕ килте ĕçлемесен те, кашни уйăхра эпĕ сире укçа ярса тăтăм. Истор. Ăна хирĕç янă çар чарса тăрайман, пĕр май чакса пынă. N. Ман короле çын ирĕкне тивес çук, юсах тăрсан, нихăçан та вилес çук. N. Камăн та пулса сасартăк сиен пулса тăрсан анчах хăй тума пулнă ĕçе тăваймасть. N. Ăна курасшăн çĕмĕрт йывăççи çине улăхса тăнă. N. Унччен те пулман, сут тавраш çитсе те тăнă. N. Çав вилнĕ çын ӳчĕ типсе хытса тăнă, ун пек кĕлеткене мумия теççĕ. N. Çак йĕрке тăрăх акă мĕн пулса тăнă. Юрк. Çав сăмаха илтсен, хай çыннăн вăтантарас вырăнне, ирĕксĕрех ăна мулпа пулăшас пулса тăнă. Ивановка. Шкулта эпир пынă çĕре урăх ачасем те нумай пухăнса тăнă. Сред. Юм. Нăмай шохăшласа тăрса полмас. Долго раздумывать нечего (нельзя). Изамб. Т. Салтака кайсан, килтен укçа ыйтас вырăнне, хăй ярса тăчĕ. Алших. И, Сĕве-тĕр, Сĕве-тĕр, Сĕве тăрăх хӳме-тĕр; аршăн-аршăн пĕвĕм-тĕр, ылттăн ука çӳçĕм-тĕр, кĕмĕл черкке куçăм-тăр, йăлтăраса тăрат-тăр; ай-хай чунçăм, вăйçăм, янăраса тăрат-тăр. Чăв. юм. 1919 ç. 11. Ука çӳç тыткаламалла та мар: хускаланса, ваткаланса çеç тăрать. Шăна чир. сар. 18. Çимелли япалисене пĕр маях витсе тăрать. Чураль-к. † Çинçе урама хыпар яртăм, хĕрсем тухса тăрмалла; хĕрсем тухнă, ачисем тухман, ачисем тухнă, эпир мар. Орау. Пĕр-пĕринпе тавлашса тăмастăр-и? Истор. Час-часах тата монахсем тăвас ĕçе вĕсене хушса тăриччен хăй тăва-тăва пăрахнă. N. Çынсемпе çапăçса алли-урисене амантса пăрахаççĕ. || Употребляется в чувашизмах. Букв. 1904. Савăннипе пĕртте туйман, хĕвел каçалана кайнă-тăнă. Ib. Инкек çине инкекех тата: çав вăхăтрах ун ури салтăннă-тăнă. Ib. Унтан хайхи вăрăм-туна эрешмен картине çакланать-тăрать. Альш. Пĕр-пĕр улпут тавраш виç-тăватă лашапа кӳме кӳлсе, хăнкăртаттарса иртсе каят-и, вăкăр кĕтĕвĕсем хăваласа каяççĕ-и, унта мĕн те пулсан курах-тăран: ахаль иртмес пĕртте вăхăт. Ib. Вăрманта çул такăр, тӳрем. Ниçта çырмана-мĕне анса-туса тăмалла мар пирти пек. Сред. Юм. Калах тăран-ха эс она, пăртак тăрсан каллах манса каять. Все ему сказываешь, а он немного погодя опять все забывает. N. Унăн тавлашасси, чĕлхепе çĕнтересси анчах киле тăрать. Собр. Хăни килех тăрат, кĕççи сарлах тăрат. (Пӳрт улăхтарни). N. Каç выртсатăма питĕ кансĕр: çанталăк сивĕ. Яжутк. Пирĕншĕн аттен ма макăрас, тăрас-кӳлес лаши пур. Скотолеч. 27. Тăнă çемĕн хытăрах кӳпĕнсе пырать.
поместиться, занять достаточное место, разместиться (при тесноте). N. Ку пӳрте пурте шанăçас çук. В этой избе всем не уместиться. Золотн. Пĕр килте номай хĕрарăм шăнăçаймаççĕ, шăнăçса порнаймаççĕ. Если в одном дому много женщин, то им тесно. Сред. Юм. Епле шăнăçăпăр. Как мы там поместимся. Ib. Шăнăçаймассинчен хăрап. Боюсь того, как бы им мест не мало было. Зап. ВНО. Уя шăнăçĕ, вăрмана шăнăçмĕ. (Суре). Чув. календ. 1910. Йĕп вĕçне çав пĕчĕкçеççĕ япаласем темиçе çĕр миллион шăнăçма пултараççĕ. || Поступать на место; влезать. Юрк. Наян çынсем, слушит тăвас теменнисем, пурте çавăнта шăнăçаççĕ. || Скрываться. Золотн. Начар ăслă çын ниçта та шăнăçмасть. Злоумышленник нигде не скроется. || Угомониться. N. Самана шăнăçса кайнине курса пулĕ-ши?
(мил’л’ун), миллион. Орау. См. мĕлюн.
миллион. СТИК.
(мэ̆л’jун), миллион. СТИК. Альш. Уйăхпалан хĕвел пек тĕсĕрсем, икĕ мĕлюн иккĕ сăмахăрсем.
миллион. V. S.
разменять, мельчать, крошить, изрезывать на части. Изамб. Т. Хăвăн укçу ман çумри укçана ваклама çитет-и? Хватит ли у тебя денег разменять мои деньги? N. Вăл хура (гуся) вакламасăр пĕçереççĕ. Торп-к. † Порçăн пушине ваклама хурăç çеçĕ кирлĕ-мĕн. Имен. Хачă тытрĕ те, пире вакласа, чӳречерен, темĕскер каласа, п(ă)рахрĕ. Схватил ножницы и, разрезав хõлст на мелкие кусочки, бросил в окно, ваговорив что-то. Упа 816. Унтан тăп-тулли вакласа тунă кĕмĕл пуссем пулнă. Янш.-Норв. Пăтти пиçсе ансассăн, виççĕн, хай купаланă пашалусене тăваткăл татăк туса, вакласа хураççĕ. Ч. С. Пăрăва пĕçерме пĕр кĕпер хăми илсе килсе вакларĕç (изрубили). Ib. Тăрсан вара, вăкăрне, пусса пăрахса, вакласа, пĕçере пуçлаççĕ. N. Ĕнине пуссассăн, ашне вакланă чухне, пырĕнчен кĕленче катăкĕ тупнă. || В перен. см. Якейк. Сăмах ваклакан çын сана тем те топса парĕ (о находчивом разговорчивом чел.). Çутталла 20. Çынсем утрĕç ерттелпе, тĕрлĕ сăмах вакласа. КС. Вăл пит сăмаха вакламасть. Он не очень разговорчив. Сказки п пред. чув. 105. Ку темĕнле йăваш хĕр, тесе, халлап ваклаççĕ. Ib. 27. Туй халăхне йĕртнине халап туса ваклаççĕ (повествуют). Изамб. Т. Вакла — говорить пространно и без пользы. Ib. Ан вакла ĕнтĕ! эс вакламасан та пĕлетĕп. Не рассусоливай, и без тебя знаю. N. Сăмаха пит ваклакан çын, человек слишком много говорящий. || Распределить. Хыпар № 8, 1906. Çав 854 миллион (= мĕлюн) тенкĕ укçана 138 миллион çын çине вакласан, кашни çынна, арçынна та, хĕр-арăма та, 6 тенкĕ те 19 пус тивет. || Рассматривать, обсуждать в подробностях.
Вырăсла-чăвашла словарь (2002)
сущ.муж.
миллион (пин хут пинпе танлашакан хисеп); сто миллионов рублей çĕр миллион тенкĕ
глаг. сов.
1. (син. образовать) ту, хайла, хатĕрле; составить список список ту; составить словарь словарь çырса хатĕрле
2. 1 и 2 л. не употр. танлаш, пул; доход составил миллион рублей тупăш миллион тенкĕ пулчĕ ♦ это не составит труда ку йывăрах пулмĕ
Вырăсла-чăвашла словарь (1972)
миллион, мӗлйун.
миллионер (миллион тенкӗ е унтан та ытларах укҫа тытакан).
Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)
м. биллион (миллиард, пин миллион).
м. миллиард (пин миллион).
м. миллион (пин хут пин).
Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)
австралсем, австралиецсем (Австрали халăхĕ; йыш ĕ — 18,3 миллион çын)
(самоназвание —э стеррайхер) австрисем, австриецсем (Австрин тĕп халăхĕ, нимĕç чĕлхипе калаçать; йышĕ Австрире — 7,15 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 8,8 миллион çын)
(самоназвание — азербайджанлылар) азербайджансем, азербайджанецсем (Азербайджанăн тĕп халăхĕ; йышĕ Азербайджанра — 5,8 миллион çын, Иранра — 10,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 17,2 миллион çын)
аймара (Боливире, Перура тата Чилире пурăнакан индеец халăхĕ; йышĕ пурĕ — 2,55 миллион çын)
(самоназвание — шкиптар) албансем, албанецсем (Албанин тĕп халăхĕ; йышĕ Албанире — 3,25 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 5 миллион çын ытла)
алжирсем, алжирецсем (Алжирăн тĕп халахĕ; йыш ĕ Алжирта — 21,2 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 22,2 миллион çын)
америкăсем, американецсем, Америка çыннисем; американцы США США американецĕсем (США халăхĕ; йышĕ — 194 миллион çын ытла)
(самоназвание — амара) амхара (Эфиопире пурăнакан халăх; йышĕ Эфиопире — 20,8 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 21 миллион çын)
(самоназвание — инглиш) акăлчансем (Великобританин, е Англин, тĕп халăхĕ; йышĕ Англире — 44,7 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 48,5 миллион çын)
анголăсем, анголецсем (Ангола халăхĕ; йыш ĕ — 11,9 миллион çын)
араб -ĕ; арабские страны араб çĕршывĕсем; арабский язык араб чĕлхи (афрази чĕлхисен семит ушкăнне кĕрет; унпа тĕрлĕ çĕршывсенче калаçакансен йышĕ 200 миллион çынран иртет)
аргентинсем, аргентинецсем (Аргентинăн тĕп халахĕ; йыш ĕ — 30 миллион çын ытла)
(самоназвание — хай) армянсем, эрменсем (Арменин тĕп халăхĕ; йышĕ Арменире — 3 миллион çын ытларах, тĕнчипе пурĕ — 7 миллион çынна яхăн)
(самоназвание — пуштун) афгансем (Афганистанăн тĕп халăхĕ; йышĕ Афганистанра — 10 миллион çын ытла, Пакистанра — 19 миллион çын ытла)
, буры африканерсем, бурсем (Кăнтăр Африка Республикинче пурăнакан шурă çынсем; йышĕ — 3,2 миллион çын)
бангладешсем, бангладешецсем (Бангладеш халăхĕ; йышĕ — 123 миллион çын)
банту, бантусем (Вăтаçĕр тата Кăнтăр Африкăри халăхсен ушкăнĕ: руанда, конго, малави, зуму т.ыт. Пĕтĕм йышĕ — 200 миллион çынна яхăн)
(самоназвание — башкорт) пушкăртсем (Пушкăртстанăн тĕп халăхĕ; йышĕ Раççейре пурĕ 1,35 миллион çын)
белоруссем (Белоруссин тĕп халăхĕ; йыш ĕ Белоруссире — 8 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 10 миллион çынна яхăн)
(самоназвание — балоч) белуджсем (Азири чылай çĕршывсенче пурăнакан халăх; йышĕ Пакистанра — 4 миллион çын, Иранра — 1,4 миллион çын; тĕнчипе пурĕ — 5,7 миллион çын)
бельгисем, бельгиецсем (Бельги халăхĕ; йыш ĕ — 10,2 миллион çын)
бенгалсем (Бангладешăн тĕп халахĕ; йыш ĕ Бангладешра — 109,5 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 190 миллион çынна яхăн)
бенинсем, бенинецсем (Бенин халăхĕ; йыш ĕ — 5,6 миллион çын)
(самоназвание — амахач) берберсем (Çурçĕр Африкăра пурăнакан халăхсен ушкăнĕ; йыш ĕ — 11,5 миллион çын)
болгарсем (Болгарин тĕп халăхĕ; йыш ĕ Болгарире — 7,85 миллион çын,тĕнчипе пурĕ — 8,45 миллион çын)
ботсвансем, ботсванецсем (Ботсвана халăхĕ; йыш ĕ — 1,6 миллион çын)
бразилсем, бразилецсем (Бразилин тĕп халăхĕ; йыш ĕ Бразилире — 139 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 150 миллион çынна яхăн)
бурундисем, бурундиецсем (Бурунди халăхĕ; йышĕ — 6 миллион çынна яхăн)
бутансем, бутанецсем (Бутан патшалăхĕн халăхĕ; йышĕ —1,8 миллион çын)
валлонсем (Бельгире пурăнакан халăх; йышĕ Бельгире – 3,9 миллион çын, тĕнчипе пурĕ – 4,1 миллион сын)
(самоназвание — мадьяр) венгрсем (Венгрин тĕп халахĕ; йышĕ Венгрире — 10 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 14 миллион çынна яхăн)
венесуэлсем, венесуэлецсем (Венесуэлăн тĕп халăхĕ; йышĕ — 17,4 миллион çын)
волоф (Африкăри халăх, йышĕ Сенегалта — 4,1 миллион çын, Африкăра пурĕ — 4,36 миллион çын)
(самоназвание — кинь, вьет) вьетнамсем, вьетнамецсем (Вьетнамăн тĕп халăхĕ, йышĕ Вьетнамра — 61 миллион çын, тĕннипе пурĕ — 62 миллион çын ытла)
габонсем, габонецсем (Габон патшалăхĕн халăхĕ; йышĕ — 1,2 миллион çын)
, гаитяне гаитисем, гаитянсем (Гаитин тĕп халăхĕ; йышĕ Гаитире — 5,3 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 6 миллион çын)
(самоназвание — галего) галисисем, галисиецсем (Испании Галиси ятлă пайĕнчи тĕп халăх; йышĕ Испанире — 3,15 миллион çын)
гамбисем, гамбиецсем (Гамби патшалăхĕн халăхĕ; йышĕ — 1,15 миллион çын)
ганăсем, ганецсем (Гана халăхĕ; йышĕ — 16,9 миллион çын)
гватемалсем, гватемалецсем (Гватемалăн тĕп халахĕ, йышĕ — 5,6 миллион çын ытла; испан чĕлхипе калаçаççĕ)
гвинейсем, гвинеецсем (Гвинея халахĕ; йышĕ — 6,9 миллион çын)
гилянсем, гилянецсем (Иранра пурăнакан халăх; йышĕ — 2,5 миллион çын ытла)
гондурассем, гондурасецсем (Гондурасăн тĕп халăхĕ, йышĕ — 5 миллион çын ытларах; испан чĕлхипе калаçаççĕ)
(самоназвание — эллинес) грексем (Грецин тĕп халăхĕ; йышĕ Грецире —9,72 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 12,4 миллион çын)
(самоназвание — картвели) грузинсем (Грузин тĕп халахĕ; йышĕ Грузире — 3,8 миллион çын, пурĕ — 4,14 миллион çын)
датчансем (Данин тĕп халăхĕ; йышĕ Данире — 5,1 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 5,7 миллион çын)
даяксем (Индонезире, Малайзире, Брунейра пурăнакан халăхсен ушкăнĕ; йышĕ — 3,7 миллион çын)
доминикансем, доминиканецсем (Доминикан Республикин тĕп халăхĕ; йышĕ тĕнчипе — 7,4 миллион çын)
(самоназвание — йегудим, йид) еврейсем (тĕрлĕ çĕршывсенче пурăнакан халăх; йышĕ Израильте — 4 миллион çын, СШАра — 6 миллион çынна яхăн Раççейре — 550 пин çын, тĕнчипе пурĕ — 13,6 миллион çын)
египтянсем (Египетăн тĕп халăхĕ; йышĕ— 54,6 миллион çын)
, зулусы (самоназвание — ама-зулу) зулусем, зулуссем (Кăнтăр Африкăра пурăнакан халăх; йышĕ — 8,22 миллион çын)
израильсем, израильтянсем (Израиль патшалăхĕн халах йышĕ пурĕ — 5,5 миллион çын, вăл шутран 82 %— еврейсем)
индисем, индиецсем (Индири тĕп халăхсен пĕтĕмĕшле ячĕ; йышĕ — 953 миллион çын)
индонезсем, индонезиецсем (Индонези халăхĕ; йышĕ — 198,2 миллион çын)
иордансем, иорданецсем (Иорданин тĕп халăхĕ; йышĕ Иорданире — 2 миллион çын, Кувейтра — 350 пин çын)
ираксем, иракецсем (Иракăн тĕп халăхĕ; йышĕ пурĕ — 14,6 миллион çын)
ирансем, иранецсем (Иран халăхĕ; йышĕ — 62,2 миллион çын)
(самоназвание — эрин-нах) ирландсем, ирландецсем (Ирландин тĕп халăхĕ; йышĕ Ирландире — 3,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 7,8 миллион çын)
(самоназвание — эспа-ньолес) испансем, испанецсем (Испанин тĕп халăхĕ; йышĕ Испанире— 38,4 миллион çын, çĕршер пин испанец ытти çĕршывсенне пурăнать)
(самоназвание — италиани) италсем, итальянецсем (Италин тĕп халăхĕ; йышĕ Италире — 54,35 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 66,5 миллион çын)
йеменсем, йеменецсем (Йеменăн тĕп халахĕ; йышĕ Йеменра — 13,7 миллион çын, Сауд Аравийĕнче— 1,4 миллион çын, ытти çĕр-шывсенче те чылай йеменец пурăнать)
йоруба (Нигери патшалăхĕн тĕп халахĕ, йышĕ Нигерире — 25,5 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 26,2 миллион çын)
кабилсем (Алжирта пурăнакан берберсен ушкăнне кĕрекен халăх; йышĕ — 4,5 миллион çын)
(самоназвание — казак) казахсем (Казахстанăн тĕп халăхĕ; йышĕ Казахстанра — 6,5 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 9,4 миллион çын)
камбоджасем, камбоджиецсем (Камбоджа халахĕ; йышĕ— 10 миллион çын)
камерунсем, камерунецсем (Камерун халăхĕ; йышĕ — 13,6 миллион çын)
канадăсем, канадецсем (Канада халăхĕ; йышĕ Канадара—25 миллион çын ытла, тĕнчипе пурĕ — 30 миллион çын ытла; официаллă чĕлхесем — акăлчан тата француз чĕлхисем)
кенисем, кениецсем (Кенин тĕп халăхĕ; йышĕ— 29 миллион çын)
кечуа (Перура, Эквадорта, Боливире т.ыт. çĕршывсенне пурăнакан индеец халăхĕ; йышĕ пурĕ — 15 миллион çынна яхăн)
(самоназвание — кыргыз) кăркăссем, киргизеем (Киргизин тĕп халăхĕ; йышĕ Киргизире — 2,23 миллион çын, ытти çĕршывсенче — 425 пин çын)
(самоназвание — коломбинос) колумбисем, колумбиецсем (Колумбин тĕп халăхĕ; йышĕ Колумбире — 32,5 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 34,5 миллион çын)
конгосем (Демократиллĕ Конго Республикипе Конго Республикин тĕп халăхĕ; йышĕ пурĕ — 10 миллион çынна яхăн)
конголезеем (Демократиллĕ Конго Республикипе Конго Республики халăхĕсен пĕтĕмĕшле ячĕ; йышĕ пурĕ — 48 миллион çын)
(самоназвание — чосон сарам) корейсем, кореецсем (Демократиллĕ Корея Халăх Республикин тата Корея Республикин тĕп халахĕ; йышĕ Корейăри асăннă патшалăхсенче — 66,5 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 70,2 миллион çын)
костарикансем, костариканецсем (Коста-Рика патшалăхĕн тĕп халăхĕ; йышĕ — 3 миллион çынна яхăн)
(самоназвание — кубанос) кубасем, кубинецсем (Куба Республикин тĕп халăхĕ; йышĕ Кубăра — 10,6 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 11,7 миллион çын)
кувейтсем, кувейтецсем (Кувейт патшалăхĕн халахĕ; йышĕ — 2 миллион çын ытла)
(самоназвание — курд, курмандж) курдсем (Турнире, Иранра, Иракра т.ыт. çĕршывсенче пурăнакан халăх; йышĕ пурĕ — 18 миллион çын ытла)
(самоназвание — кхмер, кхмаэ) кхмерсем (Камбоджăн тĕп халăхĕ; йышĕ Камбоджăра —8,6 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 10,4 миллион çын)
, лаосцы лаосем, лаосецсем (Лаосăн тĕп халăхĕ; йышĕ Лаосра — 2 миллион çын, Тайландра — 75 миллион çын, тĕннипе пурĕ — 18 миллион çын)
(самоназвание — латвиеши) латышсем (Латвин тĕп халăхĕ; йышĕ Латвире — 1,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 1,54 миллион çын)
ливансем, ливанецсем (Ливанăн тĕп халăхĕ; йышĕ — 2,3 миллион çын)
ливисем, ливиецсем (Ливин тĕп халăхĕ; йышĕ— 4,2 миллион çын)
(самоназвание — летувяй) литвасем, литовецсем (Литван тĕп халăхĕ; йышĕ Литвара — 3 миллион çынна яхăн, тĕнчипе пурĕ— 3,45 миллион çын)
мавритансем, мавританецсем (Мавританин тĕп халăхĕ; йышĕ — 2,3 миллион çын)
македонсем, македонецсем (Македонин тĕп халăхĕ; йышĕ Македонире — 1,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 1,8 миллион çынна яхăн)
, мальгаши малагасисем, малагасиецсем (Мадагаскарăн тĕп халăхĕ; йышĕ— 12,8 миллион çын)
малайсем, малаецсем (Малайзире, Индонезире, Тайландра, Сингапурта тата Брунейра пурăнакан халăх; йышĕ пурĕ — 21,3 миллион çынна яхăн)
малисем, малиецсем (Мали патшалăхĕн халăхĕ; йышĕ — 9,2 миллион çын)
(самоназвание — маньчжу нялма) маньчжурсем (Китайра пурăнакан халăх; йышĕ — 10 миллион çын)
(самоназвание — маратха) маратхи (Индире пурăнакан халăх; йышĕ — 66,5 миллион çын)
мароккансем, марокканецсем (Мароккăн тĕп халăхĕ; йышĕ Мароккăра — 19,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 20,35 миллион çын)
мексикансем, Мексиканецсем (Мексикăн тĕп халăхĕ; йышĕ Мексикăра — 78 миллион çын, СШАра — 13 миллион çын)
(самоназвание — молдовень) молдавансем (Молдавин тĕп халăхĕ; йышĕ Молдавире — 2,8 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 3,35 миллион çын)
, халха-монголы монголсем (Монголин тĕп халăхĕ; йышĕ Монголире— 1,64 миллион çын, Китайра — 5,24 миллион çын)
, бирманцы мьянмăсем (Мьянма çĕршывĕн тĕп халăхĕ; йышĕ - 33 миллион çын ытла)
(самоназвание — дойч) нимĕçсем (Германин тĕп халăхĕ; йышĕ Германире — 74,6 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 86 миллион çын)
(самоназвание — непали) непалсем, непалецсем (Непалăн тĕп халăхĕ; йышĕ Непалта— 11,3 миллион çын, Индире— 2,1 миллион çын)
нигерисем, нигериецсем (Нигери халăхĕ; йышĕ — 103,9 миллион çын)
никарагуансем, никарагуанецсем (Никарагуа халăхĕ; йышĕ— 3,5 миллион çын)
новозеландецсем (Çĕнĕ Зеланди халăхĕ; йышĕ — 3,6 миллион çын)
норвегсем, норвежецсем (Норвегин тĕп халăхĕ; йышĕ Норвегире — 4,3 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 5 миллион çын)
(самоназвание — нуба) нубăсем, нубиецсем (Египетпа Суданра пурăнакан халăх; йышĕ —2,1 миллион çын)
омансем, оманецсем (оманăн тĕп халăхĕ; йышĕ оманра — 1,5 миллион çын; Кувейтра— 100 пин çын)
пакистансем, пакистанецсем (Пакистан халăхĕ; йышĕ— 133,5 миллион çын)
(самоназвание — фалястын) палестинсем, палестинецсем (Палестинăн тĕп халăхĕ; йышĕ тĕнчипе— 5 миллион çын)
панамăсем, панамецсем (Панамăн тĕп халăхĕ; йышĕ — 2,3 миллион çын)
панджабсем, панджабецсем (Пакистанпа Индире пурăнакан халăх; йышĕ пурĕ— 100 миллион çын)
(самоназвание — парагуайос) парагвайсем, парагваецсем (Парагвайăн тĕп халăхĕ; йышĕ— 4,5 миллион çын)
(самоназвание — ирани) перссем (Иран халăхĕ; йышĕ Иранра — 21,3 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 21,9 миллион çын)
(самоназвание — перуанос) перусем, перуанецсем (Перу патшалăхĕн тĕп халăхĕ; йышĕ— 13,7 миллион çын)
полинезисем, полинезиецсем (Полинези тĕп халăхĕсен ушкăнĕ: маори, самоа, тонга, таити; йышĕ пурĕ — 1,12 миллион çын)
(самоназвание — поляци) поляксем (Польшăн тĕп халăхĕ, йышĕ Польшăра— 38,4 миллион çын ытла, тĕнчипе пурĕ— 49 миллион çын ытла)
португалсем, португалецсем (Португалин тĕп халăхĕ; йышĕ Португалире— 9,8 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 14 миллион çын)
пуэрторикансем, пуэрториканецсем (Пуэрто-Рикон тĕп халăхĕ; йышĕ Пуэрто-Рикора — 3,55 миллион çын, СШАра — 2,22 миллион çын)
россиянсем, Раççей çыннисем (Раççейре пурăнакансем, пурĕ 100 ытла халăх; йышĕ— 146,3 миллион çын, вĕсенчен 73 проценчĕ вырăссем)
(самоназвание — баньяруанды) руанда, руандăсем (Руандăн тĕп халăхĕ; йышĕ Руандăра — 7,1 миллион çын, Демократиллĕ Конго Республикинче —3,9 миллион çын, Угандăра — 1,1 миллион çын, пурĕ 12,35 миллион çын)
румынсем (Румынин тĕп халăхĕ; йышĕ пурĕ— 21 миллион çын)
вырăссем (Раççейĕн тĕп халăхĕ; йышĕ Раççейре — 120 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 146,5миллион çын)
сальвадорсем, сальвадорецсем (Сальвадорăн тĕп халăхĕ; йышĕ Сальвадорта— 4,85 миллион çын, пурĕ— 5,3 миллион çын)
саудсем, саудовецсем (Сауд Аравийĕн тĕп халăхĕ; йышĕ— 10,24 миллион çын)
сенегалсем, сенегалецсем (Сенегал халăхĕ — йышĕ 8,5 миллион çын)
(самоназвание — срби) сербсем (Сербин тĕп халăхĕ; йышĕ Сербире— 6,7миллион çын ытла, тĕнчипе пурĕ— 10,16 миллион çын)
сиамсем, сиамецсем (Таиландом тĕп халăхĕ; йышĕ Тайландра — 30 миллион çынна яхăн, тĕнчипе пурĕ— 30,2 миллион çын)
сингапурсем, сингапурецсем (Сингапур халăхĕ; йышĕ — 3 миллион çын)
синдхи, синдхисем (Пакистанра тата Индире пурăнакан халăх; йышĕ пурĕ — 16,7 миллион çын ытла)
сирисем, сириецсем (Сирин халăхĕ; йышĕ Сирире — 10 миллион çын ытла, Кувейтра — 100 пин çын)
славянсем (Европăри халăхсен ушкăнĕ, вĕсен шутĕнче вырăссем, украинсем, белоруссем, поляксем, чехсем, болгарсем, сербсем, словаксем т.ыт.; пĕтĕм йышĕ 300 миллион çын)
(самоназвание — словаци) словаксем (Словакин тĕп халăхĕ; йышĕ Словакире — 4,5 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 5,6 миллион çын)
словенсем (Словенин тĕп халăхĕ; йышĕ Словенире — 1,7 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 2 миллион çын)
сомалисем, сомалиецсем (Сомалин тĕп халăхĕ; йышĕ Сомалире — 7,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 10 миллион çынна яхăн)
суахили (Африкăри чылай çĕршывра пурăнакан халăх; йышĕ пĕтĕмпе— 2,4 миллион çын)
судансем, суданецсем (Суданăн тĕп халăхĕ; йышĕ Суданра — 13 миллион çынна яхăн, тĕнчипе пурĕ - 14,3 миллион çын)
югославсем (Югослави халăхĕ; йышĕ — 10,5 миллион çын)
явансем, яванецсем (Индонези тытăмĕнчи Ява утравĕн халăхĕ; йышĕ Ява çинче — 89 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 89,6 миллион çын)
ямайкăсем, ямаецсем (Ямайка халăхĕ; йышĕ Ямайкăра — 2,37 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 3,5 миллион çын)
(самоназвание — нихондзин) японсем, японецсем (Японин тĕп халăхĕ; йышĕ Японире — 123,6 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 125,6 миллион çын)
шведсем (Швецин тĕп халăхĕ; йышĕ Швецире — 8,6 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 9 миллион çын)
швейцарисем, швейцарецсем (Швейцарин тĕрлĕ чĕлхесемпе калаçакан халăхĕ; йышĕ — 6 миллион çын)
шотландсем, шотландецсем (Шотландин тĕп халăхĕ; йышĕ Шотландире — 5,2 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 6,1 миллион çын)
шри-ланкасем, шри-ланкиецсем (Шри-Ланка халăхĕ; йышĕ — 18,3 миллион çын)
чадсем, чадецсем (Чад патшалăхĕн халăхĕ; йышĕ— 6,5 миллион çын)
чехсем (Чехин тĕп халăхĕ; йышĕ Чехире — 9,55 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 10,38 миллион çын)
чилисем, чилиецсем (Чилин тĕп халăхĕ; йышĕ Чилире — 11,4 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 11, 78 миллион çын)
(самоназвание — чăваш) чăвашсем (Чăваш Республикин тĕп халăхĕ; йышĕ Чăваш Республикинче — 907,6 пин çын, Раççейĕпе пурĕ — 1,84 миллион çын)
(самоназвание — рома) чикансем (тĕрлĕ çĕршывсенче сапаланса пурăнакан халăх; унăн несĕл тымарĕсем — Индире; йышĕ тĕнчипе пурĕ — 6 миллионран пуçласа 10 миллион çын таран, вăл шутра Раççейре — 153 пин çын)
хауса халăхĕ, хаусасем (Нигерири халăхсенчен пĕри; йышĕ Нигерире — 26 миллион çын, Африкăра пурĕ — 30,8 миллион çын)
хиндустансем, хиндустанецсем (Индири тĕп халăхсенчен пĕри, хинди чĕлхипе калаçать; йышĕ Индире — 245 миллион çын ытла; ун тулашĕнче — 656 пин çын)
холокост (фашистла Германи 1933-1945 çулсенче 6 миллион ытла еврея вĕлерни)
хорватсем (Хорватин тĕп халăхĕ; йышĕ Хорватире — 3,8 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 5,65 миллион çын)
хауса халăхĕ, хаусасем (Нигерири халăхсенчен пĕри; йышĕ Нигерире — 26 миллион çын, Африкăра пурĕ — 30,8 миллион çын)
хиндустансем, хиндустанецсем (Индири тĕп халăхсенчен пĕри, хинди чĕлхипе калаçать; йышĕ Индире — 245 миллион çын ытла; ун тулашĕнче — 656 пин çын)
холокост (фашистла Германи 1933-1945 çулсенче 6 миллион ытла еврея вĕлерни)
хорватсем (Хорватин тĕп халăхĕ; йышĕ Хорватире — 3,8 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 5,65 миллион çын)
угандисем, угандиецсем (Уганда халăхĕ; йышĕ — 19,1 миллион çын)
узбексем (Узбекистанăн тĕп халăхĕ; йышĕ Узбекистанра — 14,145 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 18,5 миллион çын)
украинсем, украинецсем (Украинăн тĕп халăхĕ; йышĕ Украинăра — 37,2 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 46 миллион çын)
уругвайсем, уругваецсем (Уругвайăн тĕп халăхĕ; йышĕ Уругвайра — 2,7 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 2,83 миллион çын)
эквадорсем, эквадорецсем (Эквадорăн тĕп халăхĕ; йышĕ Эквадорта — 6,6 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 6,73 миллион çын)
эритрейсем, эритреецсем (Эритрея халăхĕ; йышĕ — 3,6 миллион çын)
(самоназвание — ээстласед) эстонсем, эстонецсем (Эстонин тĕп халăхĕ; йышĕ Эстонире — 963 пин çын, тĕнчипе пурĕ — 1,1 миллион çын)
эфиопсем (Эфиопи халăхĕ; йышĕ — 56,7 миллион çынна яхăн)
филиппинсем, филиппинецсем (Филиппинăн тĕп халăхĕсем: тагалсем, бисайсем, илоксем; йышĕ 58 миллион çынна яхăн)
(самоназвание — суомалайсет) финсем (Финляндин тĕп халăхĕ; йышĕ Финляндире — 4,65 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 5,43 миллион çын)
фламандсем, фламандецсем (Бельгире тата Нидерландра пурăнакан халăх; йышĕ тĕнчипе пурĕ — 7 миллион çынна яхăн)
французсем (Францин тĕп халăхĕ; йышĕ Францире — 56,3 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 59,4 миллион çын)
фульбе, фульбесем (Нигерире, Гвинейăра, Сенегалта, Камерунра тата Африкăри ытти çĕршывсенче пурăнакан халăх; йышĕ пурĕ — 22,7 миллион çын)
(самоназвание — тагаилог) тагалсем (Филиппинри тĕп халăхсенчен пĕри; йышĕ — 13,4 миллион çын)
таджиксем (Таджикистанăн тĕп халăхĕ; йышĕ Таджикистана — 3,2 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 8,28 миллион çын)
таи, тайсем (Индокитай çĕр-шывĕсенче, Китайра, Индире пурăнакан халăхсен ушкăнĕ: сиам, лао, чжуан, тай, июнь, буи; йышĕ пурĕ — 70 миллион çын)
Таиландсем, таиландецсем (Таиланд халăхĕ; йышĕ — 60 миллион çын)
тамилсем (Индири халăх; йышĕ Индире — 61 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 64,1 миллион çын)
танзанисем, танзаниецсем (Танзани халăхĕ; йышĕ — 29 миллион çын)
тутарсем (Тутарстанăн тĕп халăхĕ, тутарсем çавăн пекех Раççейĕн нумай пайĕсенче пурăнаççĕ; йышĕ Тутарстанра — 1,76 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 6,7 миллион çын); казанские татары Хусан тутарĕсем; сибирские татары Çĕпĕр тутарĕсем; татары-кряшены крешĕн тутарсем (христиан тĕнне йышăннисем); татары-мишари мишер тутарсем
(самоназвание — пёба) тибетсем, тибетецсем (Китайăн Тибет текен пайĕнче пурăнакан халăх; йышĕ Тибетра — 4,75 миллион çын, тĕнчипе пурĕ — 4,83 миллион çын)
тоголезсем, тоголезецсем (Того халăхĕ; йышĕ — 4,3 миллион çын)
туниссем, тунисецсем (Тунисăн тĕп халăхĕ; йышĕ Тунисра — 8,2 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 8,6 миллион çын)
(самоназвание — тюрк) турккăсем (Турцин тĕп халăхĕ; йышĕ Турцире — 50 миллион çын, тĕнчипе пурĕ— 53,3 миллион çын)
туркменсем (Туркменин тĕп халăхĕ; йышĕ Туркменире — 2,1 миллион çын ытларах, тĕнчипе пурĕ — 4,6 миллион çын)
Чăвашла-вырăсла фразеологи словарĕ
Пуç хур класть / положить [сложить] голову.
Çирĕм миллион çын пуç хуни хăех вăл чăтми хура хуйăх. А. Емельянов. Кайăпăр тăван Чапаев Çапăçнă пек çапăçса, Пулмăпăр тăшман айне, Кăлăх хумăпăр пуçа. Я. Ухсай. Полынăн ирĕк хулинче Хурлăхлă ĕç пулчĕ: Натали алли çинче Яш Сумбай пуç хучĕ. П. Хусанкай.
Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ
ç.с. Правительство пуçлăхĕн çумĕ, премьер заместителĕ. Раççей вице-премьерĕ, пичет тата информаци министрĕ М.Полторанин. Х-р, 19.09.1992, 2 с. Пĕрремĕш вице-премьерăн ĕç укçи икĕ миллион тенкĕ ытла тени тĕрĕс-и. Х-р, 15.05.1997, 3 с. Раççей Федерацийĕн правительствин вице-премьерĕ О.Сысуев. ХС, 1998, 37 /, 1 с.
ç.с. СПИД (туп.) вирусĕпе сиенленнĕ, ВИЧ инфекцине ертнĕ. [Чăваш енре] ВИЧ-инфекциллĕ пĕрремĕш ача та паллă. ÇХ, 1997, 52 /, 6 с. Паян тĕнчере ВИЧ-инфекциллĕ çынсем 36 миллион ытла. Т-ш, 2001, 50 /, 9 с. Пирĕн республикăра ВИЧ-инфекциллĕ амăшĕсенчен 18 ача çуралнă. ХС, 2003, 84 /, 3 с.
ç.п., жарг. Миллион тенкĕ. Виçĕ «лимонлăх» пĕр пĕчĕк ĕç тупăнчĕ. ÇХ, 1997, 20 /, 1 с. Манран хваттер валли тесе виçĕ «лимон» илни çитмест — халь тата тăван аннӳне çаратасшăн. Х-р, 6.01.1998, 3 с. Рекламăпа çыхăннă килĕшӳсем ăна тата 6 «лимон» кӳреççĕ. ÇХ, 1998, 47 /, 8 с. — «лимон» тӳле (ÇХ, 1997, 28, 6 с.).
ç.с. Чиксе çӳреме меллĕ пĕчĕк калькулятор (туп.). Эпĕ микрокалькулятор тытмасăрах, логарифм линейкипе кăна ... район комплексĕ миçе миллион тенкĕ тăкак кӳнине шутласа кăларма пултаратăп. А.Емельянов, 1990, 218 с. Микрокалькуляторпа ... ĕçлĕр, хушăр, кăларăр, хутлăр, пайлăр. ЧЧ, 1998, 6 кл., 91 с.
Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ
хресченсем туртакан темех, тапак. Хресченсем туртакан темехрен (махоркăран) 1878 çулта кашни кĕрепенккешĕн акциз 4 пус пулнă, 1900 çултан вăл 9 пуса çитнĕ. Халĕ хысна темехрен (тапакран) çулталăкне 49 миллион тенкĕ усă курать [Пурне те 1906:8].
пин миллион. Вĕсен çĕр нумай та мар, çын çинче çын пурăннă пек пурăнаççĕ, патшалăх укçи те çулталăка çур миллиарда (миллиардра пин миллион, миллионра пин хут пин) яхăн анчах пуçтарăнать <…> [Хыпар 1906, № 10:151].
пин хут пин [Хыпар 1906, № 10:151].
ют патшалăхра тăракан улпут; янă çын. Пилĕк миллион посолсем (ют патшалăхсенчен тăракан улпутсем) илеççĕ [Игнатьев 1906:14]; Михаил Федоровича патшана суйласан Авраамий ытти янă çынсемпе (посолсемпе) пĕрле Кострома хулине ăна патшана чĕнме кайнă [Покровский 1913:11–12]; Унтан Михаил Федоровичпа унăн амăшĕ монахиня Мария патне суйласа çынсем (посолсем) янă [Çулталăк 1913:2].
, теçеттин тăрăшшĕ 80 хăлаç, сарлакăш 30 хăлаç çĕр. Пĕр теçетинене (тăрăшшĕ 80 хăлаç, сарлакăш 30 хăлаç) ыраш 9 пăтран ытла мар, сĕлĕ 20 пăтавкаран, тулă 12 пăтавкаран ытла мар акас пулать [Бажаев 1908:11]; Хресчене 36 миллион теçетина (хыснан, патша хурăнташĕсен тата пăртак улпутсен çĕрĕсене) валаçсе парсан та вĕсен çĕрĕ 1861-мĕш çулхи чухлĕ анчах аслăланса çитет [Крестьянское 1906:30].
В.Г. Егоров редакциленĕ чăвашла-вырăсла словарь (1935)
миллион
Çавăн пекех пăхăр:
миллилитр миллиметр миллиметрлă миллиметровка « миллион » миллионçă миллионер миллионлă миллионмĕш миллуймиллион
Пуплев пайĕ
Япала ячĕ
Фонетика
7 саспалли
Хутăш сăмах
Чĕлхе
Чăвашла
Хыпарсем
2022, раштав, 08
Сайт дизайнне кӑшт ҫӗнетнӗ, саспаллисен страницинче хушма пайлану кӗртнӗ //Александр Тимофеев пулӑшнипе.
2015, утă, 30
Шыранӑ чухне ӑнсӑртран латин кирилл саспаллисем вырӑнне латин саспаллисене ҫырсан, сайт эсир ҫырнине юсама тӑрӑшӗ.
2015, утă, 30
Шырав сӑмахӗсене сӗннӗ чухне малашне вӑл е ку сӑмаха унччен миҫе шыранине тӗпе хурса кӑтартӗ.
2015, утă, 29
Сăмах шыранӑ чухне малашне сайт сире сăмахсарсенче тĕл пулакан вариантсене сĕнĕ.
2014, пуш, 25
Мобиллă хатĕрсемпе усă куракансем валли сайта лайăхлатрăмăр //Мирон Толи пулăшнипе.
2011, утă, 20
Вырăсла-чăвашла сăмахсарпа пуянланчĕ.
2011, утă, 19
Сăмахсарсен çĕнелнĕ сайчĕ ĕçлеме пуçларĕ.
2011, утă, 16
Сайтăн çĕнĕ версийĕ хатĕрленме пуçларĕ.
Пӳлĕм
Сайт пирки
Ку сайтра чăваш сăмахсарĕсене пухнă. Эсир кунта тĕрлĕ сăмахсен куçарăвне, тата ытти тĕрлĕ уйрăмлăхĕсене тупма пултаратăр.
Счетчики
Пулăшу
Эсир куçаракан укçа хостингшăн тӳлеме, çĕнĕ сăмахсарсем кĕртме, Ашмарин хатĕрленĕ сăмах пуххине сканерлама кайĕ.
RUS: Переведенные вами средства пойдут на оплату хостинга, добавление новых словарей, сканирование словаря Ашмарина.
Куçармалли счётсем:
Yoomoney: 41001106956150
