Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

кĕлетке

4.
начертание, рисунок
саспалли кĕлетки — начертание буквы

мелодика

мелодический
пуплевĕн мелодика ӳкерчĕкĕ — мелодический рисунок фразы

мозаикăллă

мозаичный
мозаикăллă урай —мозаичный пол
мозаикăллă ӳкерчĕк — мозаичный рисунок
мозаикăллă эрешпе илемлет — украшать мозаичным орнаментом

пастель

пастельный
пастель ӳкерчĕкĕ — пастельный рисунок
пастельпе ӳкер — рисовать пастелью

профиль

1.
профиль
хĕрарăм профилĕ — женский профиль
карап профилĕ — профиль судна
профиль ӳкерчĕкĕ — рисунок в профиль

рамка

рамочный, рамный
портрет рамки — рама портрета
траур рамки — траурная рамка
ӳкерчĕке рамка ăшне ларт — вставить рисунок в рамку

рельефлă

рельефный, выпуклый
рельефлă карттă — рельефная карта
рельефлă тĕрĕ — рельефная вышивка
рельефлă ӳкерчĕк — рельефный рисунок

сăрлă

2.
цветной
сăрлă кăранташсем — цветные карандаши
сăрлă ӳкерчĕк — цветной рисунок
сăрлă-сăрлă — разноцветный, пестрый; разукрашенный
Кăмака айĕнче сăрлă-сăрлă патак выртать. (Кушак хӳри). — загадка Под печкой лежит пестрая палка. (Кошачий хвост).

сепи

сепия (хăмăр сăрă)
сепипе ӳкернĕ ӳкерчĕк — рисунок сепией

силуэт

силуэтный
çурт силуэчĕ — силуэт здания
силуэт ӳкерчĕк — силуэтный рисунок

символ

символический
ирĕклĕх символĕ — символ свободы
символ ӳкерчĕк — символический рисунок

символлă

символический, символичный
символлă ӳкерчĕк — символический рисунок

сӳрет

2.
изображение, рисунок
çурт сӳречĕ — рисунок дома

тĕрĕ

2.
узор, орнамент, рисунок
тĕрĕ ӳкерсе ил — снять, скопировать узор
Аалăсăр, урасăр тĕрĕ тĕрлет. (Сивĕ кантăка пăрлантарни). — загадка Без рук, без ног, а узоры рисует. (Замерзание окон).

фантазиллĕ

1.
фантастический, причудливый
фантазиллĕ калав — фантастический рассказ
фантазиллĕ ӳкерчĕк — фантастический рисунок

штрихлă

штриховой
штрихлă ӳкерчĕк — штриховой рисунок

эрешлĕ

3.
причудливый, вычурный, затейливый, замысловатый
эрешлĕ тĕрĕсем — причудливые узоры
эрешлĕ ӳкерчĕк — затейливый рисунок

эскиз

эскизный
эскиз ӳкерчĕк — эскизный рисунок
скульптура эскизĕ — скульптурный эскиз
эскиз туса хатĕрле — сделать, набросать эскиз

ӳкерчĕк

1.
рисунок
акварель ӳкерчĕк — акварельный рисунок
ӳкерчĕк ту — рисовать

çунтар

4.
выжигать
вытравлять
ӳкерчĕке йӳçекпе çунтарса кăлар — вытравить рисунок кислотой

çыру

6.
чертеж, рисунок

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

кӳлетке

(-л'э_ткэ), то же, что кĕлетке. Тобурданово. Ку лашан кӳлетки аван. Фигура этой лошади хороша. N. Çывăхра çын пулсан, çынна таçта ватса ывăтса ярать (снаряд), çыннăн ним кӳлетки те юлмас. А. Турх. Кӳлетке — картина, образ, рисунок, портрет, а также «и в смысле того, что человек очень слаб». Янтик. Сухан йăранĕсем çине: кураксем, чăхсем, сухана (лук) чавса ан пĕтерччĕр, тесе çĕтĕк сăкманпа е кипкепе, çын кӳлетки (чучело) тăваççĕ. Ib. Çемçе юр çине выртсан çын йĕрри пулса юлат, çавна пирĕн кӳлетке (отпечаток) теççĕ. Ib. Кӳлетке — туловище. N. Эпĕ сирĕн патра виçĕ тĕрлĕ кӳлетке (три портрета) ӳкерсе ятăм; çавсене илейтĕр-ши эсир? N. † Пус кутĕнчи хура хур чысти çăхан кӳлетки; Таяпасен хĕрĕсем чысти шуйттан кӳлетки (совершенное подобие чорта).

кĕлетке

(к'ӧ̆л'эт'к'э, ӧ̆ совсем мало заметно; _кэ̆л'э_ткэ), тело. КС. N. Е тата, лĕп (тепловатую) шыв туса, пуçĕсене те, кĕлеткисене те çăва-çăва янă вăл. || Туловище. Панклеи. Кĕлеткине (её) алăк солли çомне тăраттĕрç. (Сказка). ЧП. Кӳмме çинче кĕлетки, ларкăч çинче купарчи. Н. Карм. Юлхав çынна калаççĕ: кĕлеткипе кăна усăнса çӳрет! теççĕ. Чураль-к. Кĕлеткинчен хӳри вăрăм. (Чакак). || Внешний вид, внешность. Панклеи. † Чипер кĕлетке (туловище) томтир тиркет; пирн чипер мар, тиркемест— йорать пире хора постав. N. Калама та çук çакă хĕрсене, пит чипер сăнĕсем те, кĕлетки-çурăм(ĕ)сем те пит илемлĕ пулнă, тет. Шибач. † Вăрманта вăрăм йăвăçне шулчинченех палатпăр; хамăрпа варлă хĕрсене кĕлеткинчен палатпăр. Сĕт-к. Кĕлетки хӳхĕм (стройный высокий). Орау. Лашин кĕлетки пур та (корпусом ничего, но...), хăй питĕ хавшак (çемçе). N. † Çит хĕврилĕ хĕр куртăм; çит хĕврийĕ çитмĕл сум, алли-ури утмăл сум, хĕр кĕлетки хĕрĕх сум. СТИК. Кĕлеткине курас килмест. Мне и смотреть на него противно. Ib. Сĕтел кĕлетки тукаласа хунă. Сделал нечто похожее на стол. Сĕт-к. † Çын хорланă кĕлетки тин мохтава тохас çок. Кан. Çĕр çăтман кĕлеткӳне! (Бранит лошадь, которая испугалась пеньков). М. Тув. Кĕлетки-çурăм çурта пек. || Вид, фигура, изображение, статуя, отпечаток, идол. Изамб. Т. Эй, кĕлетке (идол), çавна та пĕлместĕн! Истор. Вăрманта кĕлеткесем патĕнче вĕсем пĕр сӳнтермесĕр вут çунтарса тăнă. N. Этем ăсталаса кĕлеткене кӳнĕ (обделанный в виде...) чул. ДФФ. Амăшĕ, чирлĕ ачине вилĕмрен хăтарасшĕн, юмăçсем вĕрентнĕ тăрăх, чирлĕ ачи вырăнне чустаран ача кĕлетки туса, ăна вилнĕ çынна тумлантарнă пек тумлантарса, шăтăка кайса пытаратьчĕ. Орау. Леш енче, шыв çине йăвăç кĕлетки (тени, фигуры) ӳкнĕ таран, кимĕпе çӳрени курăнмаçть. Альш. † Шурти шурă тунката — чисти этем кĕлетки. Т. VI. Кĕшерни каç салтака каяс ачасем шыв çине тăхлан шăратса яраççĕ те, пăшал (ружье) кĕлетки пек пулсассăн, салтака каяс пулат, теççĕ. Бгтр. Ĕлĕкрех, апат çисен, кĕлетке тума каятьчĕç. Юр таса çĕре каятьчĕç те, унта месерле выртса, кĕлетке (отпечаток) туса хăваратьчĕç; тепĕр кунне, ирех кайса, пăхатьчĕç. Камăн кĕлеткине йытă, е кĕрĕк (= кирек) мĕн таптанă, вараланă пулсан, çав вилет, тетчĕç. Халĕ пирĕн апла тума пăрахнă. (Вечером, в день рождества). Якейк. Кам та полин пăсăлсан, ора йохма ерсе кайсан, çăпан тохсан, тата ытти чирсем çынна тапăнсан, чостаран çын клеткисам, е поканя туса, чостаранах лашасам туса, вăлсене кӳлсе, пиçнĕ хăмлапа салатпа, тăварпа, салакайăк çăмартипа çăл котсене, вар вĕçсене кайса: çак тĕлтрен иртсе кайнă чох çакăнти шу, çакăнти киремет тытрĕ полĕ, тесе, прахаççĕ. Зап. ВНО. Алсăр, урасăр, кĕлеткесем ӳкерет. (Сивĕ). N. Эп те кĕлеткене (портрет, фотографию) ӳкерттерсе ярăп. Ск. и пред. 103. Илемсĕр пӳрт кĕлеткинчен пăрăнтарать сăн-пуçа, N. Ун çинчен (об этом) кунта алă кĕлетки (рисунок руки) те укерсе кăтартнă. || Привидение. Изванк. Çул çинче вилнĕ çынсем кĕлеткен он курăнччăр, тесе, хăшĕ пуçĕсене тутăрсемпе чăркарĕç. (Поминки). Срв. мĕлкĕ. || Портрет, фотографический снимок. N. Манăн çӳл енчи (верховых) чăвашсенĕн кĕлеткине (фотографию) илес килет. Юрк. Унтан тата кĕлеткесем (портрет, картины) тума тытăнсан, вĕсене те темĕн тĕрлĕ (замечательно) çырат, пит аван художник.

тĕрĕ

узор, вышивка, рисунок. Нюш-к. Икĕ енни пĕр пекки çын пĕлми тĕрĕ. Унпа юнашар ухмах тĕрĕ. Çын пĕлми тĕрре пит ăста çын анчах тăвать. Чăнах та çын пĕлми тĕрре тăвакан çын кирак мĕнле тĕрре те тума пултарать. Çын пĕлми тĕрре халь тума пăрахнă. Куна куç витĕр курман карчăк чухпа тăвса пачĕ. ЧП. Ӳкерсе тума тĕрĕ мар. Сл. Кузьм. 164. Тĕрлĕ тĕрĕсемпе илемлетсе пĕтернĕ. М. Яниково. Ĕлĕк ку тĕрре (расшитый узорами платок) кĕрӳ туйра çурмаран хутласа икĕ кĕтеслĕ тăвса çурăм çине çакса çӳренĕ. Т. II. Загадки. Юплĕ-юплĕ тĕрĕ йăвăç çинче чĕрĕ аш çакăнса тăрать. (Пилеш). Нюш-к. Тĕрре хуратрăм тени пир çинче пĕр çипе тĕрĕ мĕнле пулассине йĕрлесе тухрăм тени пулать. Мыслец. Тĕрĕ, вышивка. Кубово. Эс мĕн тăван, тăхлачă? – Йăвăр тĕрĕ тăватăп. Шемшер. † Тĕрре пĕлмен хĕрсене сарă порçăк нушнах мар. Образцы 22. † Тĕрре пĕлмен хĕрсене мĕне кирлĕ сар пурçăн. Ib. 4. † Ялан вăйăпа пулас мар, тĕрĕ тумасăр юлас мар. Ib. 1. † Кăвак чечек тăррисем – вĕт улача тĕррисем. || Рисунок на монете. Шаймурз. Йешĕлех те хурăн çулçисем чистă патша укçи тĕррисем. N. Укçа тĕрри пур пирĕн, эпир тухса кайиччен, ӳкерейсе ăна юлсамăр. Тим. Пирĕн савна тусăн куçĕсем çĕнĕ çитмĕллĕхĕн тĕрри пек. Юрк. Виç пус укçи тĕрри пур.

алка

(алга), inaures varii generis, а v. arab. [араб сăмахĕ] cirsulus, inaures. Серьги, от араб. халkа, круг; серьги (Альш.,. Якей., КС. и др.) Якей. Вăсам алка холхара мар, сăмсара та çакса çӳреç. Они носят серьга не только в ушах, но и в носу. Альш. † Ман хăлхамри кĕмĕл алка, çути ӳкрĕ пит çине. У меня в ушах серебряные серьги; блеск от них отражается на моем лице. || Ornamentum quoddam palmae magnitudine e lintei panno factum nummisque argenteis exornatum, quod a mulieribus infra mentum suspendi solet. СПВВ. ИН. Алка — хĕр-арăмсем янах айне тенкĕрен алă-лапти сарлакĕш пир çине çĕлесе çакаççĕ. Алка — украшение из серебр. монет, которое женщины вешают под подбородком; оно нашивается на кусок холста, шириною с ладонь. || Ornamenti muliebris genus, quod in pectore gestatur, lunae decrescentis resupinatae figura, recisis dumtaxat cornibus. Hoc ex corio tiliaeque libro conficitur atque gemmarum vitrearum aliorumque similium lineis transverse porrectis exornatur, additfs etiam nummis aliquot argenteis, transversis ordinibus suspensis. Angulis autem eius superioribus singuiae gemmarum vitrearum lineae sunt annexae in dorso pendentes, quae initio quidem aliquo inter se distant intervalio, deinde paulatim in unum coeunt ita, ut quodam modo trianguli obiongi formam efficiant, cuius basis ad collum sit, vertex ad lumbos. Huius vertici anulus annexus est. ex quo itidem gemmarum vitrearum lineae aliquot pendent brevi fasciculo colligatae. Так назыв. в Ст. Чек. Убор, носимый женщинами на груди и имеющий фигуру части сектора, заключенной между двумя концентрическими окружностями. Остов убора делается из кожи и, частью, из лыка и украшается с наружной стороны рядами бус и серебряных монет. К обоим верхним углам убора, т. е. с той стороны его, которую образует малая дуга фигуры, прикреплено по снизке бус (шерепе), которые спускаются вниз по спине и около поясницы сходятся вместе, образуя таким образом как бы трехугольник, основание которого приходится на шее, а вершина — у поясницы. В месте соединения снизок оне прикреплены к металлическому кольцу, на котором подвешено несколько коротеньких ниток, унизанных бусами и образующих как бы кисточку. Каждая из этих ниток оканчивается внизу тройною шишечкою из бус (чĕмек), а каждая из трех частей шишечки сделана из четырех бусинок. Главная (натрудная) часть убора представляется в следующем виде. Сначала, вдоль верхнего края, пришиты четыре ряда бус, в следующем порядке, если считать сверху вниз: 1) ялтăркка шăрçа (в Л. Кошк. — блестящие золотистые бусы); 2) пĕрлĕхен шăрçа (в Л. Кошк. похожи на ягоды костяники, но темнее и мельче), З) кĕленче шăрçа (в Л. Кошк. стеклянные граненые бусы); 4) мерчен шăрçа (едва-ли настоящие кораллы, скорее — подделка; цветом похожи на полинялый кумач); за ними следуют два ряда маленьких старинных серебряных монет (нухрат), а ниже их — серебряные грикенники, числом десять. (На весьма несовершенном рисунке, доставленном мне И. К. Токмаковым, изображенно 12 гривенников, а сбоку рисунка приписано, что их всего „10 штук“). Ниже гривенников опять идут бусы, но уже отвесно, образуя как бы ряд столбиков, расположенных не сплошь, а на некотором расстоянии один от другого и вверху соединенных тремя бусинками (двумя маленькими, между которыми помещена повыше одна более крупная), образующими некоторое подобие арки. Бусы расположены в столбиках так, что первое место снизу занимают йăлтăркка шăрçа, второе — пĕрлĕхен шăрçа, третье — кĕленче шăрçа, четвертое — опять пĕрлĕхен шăрçа, пятое — (в арке) — какие-то маленькие бусы и шестое (в арке же, между двумя маленькими бусинками) — йăлтăркка шăрçа. Под этим последним рядом бус висит по нижнему краю убора ряд более крупных серебряных монет, в таком порядке: пять пятиалтынных, три двугривенных, два четвертака, три двугривенных и пять пятиалтынных, так что самые крупные монеты приходятся на самой средине ряда. Снизки бус, свешивающиеся на спине, прикрепляются к осто(а)ву алка не прямо, а посредством особых колец [алка унки (уҥ_ги)], согнушх из латунной проволоки (йĕс правулккаран) и соединенных с верхними углами убора ушками из трех коротеньких ниток, унизаниых бусами (к каждому из верхних углов убора прикрепляется по одному ушку и по одному кольцу);. снизки привязываются к кольцу двумя нитками. [На том же рисунке какая-то часть убора названа алка кашти, но определить, к чему надо отнести это название, я не мог. Там же вижу два примечания, которые относятся неизвестно куда: тăватă тăхлан шăрçа“ („четыре оловянных бусинка“) и „кĕленче шăрçа ĕретĕнче виçĕ кăвак шăрçа“ („в ряде стеклянных бус три синих бусинки“)]. Кроме того, у меня есть другая запись того же И. К. Токмакова, где помещен маленький, повидимому — схематический рисунок той же алка, на котором она изображена в виде как бы разорванного кольца а, концы которого должны приходиться на „загривке“; на кольце — монеты, на концах кольца — застежки сс, и от них же тянутся вдоль спины шерепе(h). Под рисунком написано: „Шăрçа: ун çумĕнче укçа (пурте тенкĕсем, т. е. рубли?), хыçĕнче шерепи. Тенкĕсем (рубли?) — пиллĕк, çиччĕ, тăххăр, вунпĕр. а) шăрçа, b) укçисем, сс) çаклатмаллисем (каптăрми, fibula, пряжка, i. q. Тат. [Араб сăмахĕ], dd) каштисем [на риcунке, нет], h) шерепи“. || Ornamentum e globulis vitreis nummisque argenteis confectum, inaurium genus, quae aures ambiendo a parte earum priore pendent. Украшение в роде серег, сделанное из бус, монет и нухрат (старинн. продолговат. монетки); вешается через уши так, что висит с передней их стороны. Б. Ара. [Говорят. что в Сред. Алгашах Симб. у. так называется украшение, сост. из 2 — З рядов мелк. серебр. монет и бус, которые вешаются на уши посредством петелки (петельки). Задние концы толстыми нитками соединяются на загривке (так написано) и висят под ушами.] || Uncus e metallo, quo puellarum сăрка ei хушпу parti annectitur, quae антăрлăх appellatur. Металлический крючек, который сăрка у девиц прицепляется к антăрлăх. (Так, будто-бы, в Альш.). N. Алка — сăрка çумĕнче, антăрлăхран çаклатса яраççĕ (из шăрçа). || Nummi argentei, qui capitis tegumento, quod Tyxfia dicitur, filo aeneo a fronte suspenduntur. Череп. Алка тухьян мал енне йĕс хулăпа çакнă кĕмĕлсем. Алка — серебр. монеты, висящие на латунной проволоке на передней части тухья. || Eodem nomine ornamentorum par appellatur quae a mulieribus tantum, inter collum et iinteum illud collo cir cumvolutum, quod cypuaH dicitur, a parte capitis posteriore utrinque inserta gestantur. Horum utrumque ab altera parte denies habet longos ita curvatos, ut si recte, id est a tergo, intuearis, tamquam pectinis parvi speciem repraesentet, a latere vero spectantibus notae illi simile esse videatur, quam nos Interrogationis signum appellamus. Украшение замужних женщин, пара небольших завитков из белого металла, которые затыкаются за „сурпан“ сзади, с той и другой стороны головы, протав ушей (сурпан хушшине, халха тĕлне хĕстерсе яраççĕ). Девушки этого украшения не носят (Яргуньк.). В Б. Олг. , это украшение уже вышло из-моды. Ib. Арăмсам тăхăначчĕç ĕлĕк алка. Прежде замужние носили „алка“. Ср. А. Ф. Риттих, II, 50.
Вид завитка en face (сильно уменьшен) [Ӳкерчĕк]
Вид сбоку ?
|| In Acan. ita appellatur ornamentum quoddam, quod a puellis in pectore gestatur, ei simile, quod iam supra (152 p.) descripsimus. Также означает наряд, имеющив форму полукруга и носимый на груди девушками, особенно на свадьбах, на „хĕр-сăри“ и пр. Этот наряд дорог, его имеют только богатые. Некоторые обшивают его по краям вышивкою из мишуры (хăшĕ алка хĕррине укапа чĕнтĕр тытать). Асаново V. сăрка. || Item verrucula est, quae capris ovibusque quibusdam collo dependet. Серёжка под шеею коз, овец и ягнят. СТИК. Сурăхсен, путексен мăй айĕнче пĕчĕкçеç мăй пулат; ăна алка теççĕ. Сурăхсен çăмне илнĕ чухне: „Ах, ку путек ман алкалăччĕ няк-ха; касса илес мар алкине“, теççĕ. У овец и ягнят бывает под шеею маленькая шишечка; ее называют сережкою. Когда стригут овец, то говорят: „Ах, этот ягненок, кажется, у меня с сережкою; как бы не срезать ему сережку!“ || Est etiam caro illa versicolor, quae de collo galli Indici dependet, нарост, свешивающиея на грудь пырина (индюа). Ст. Чек., Череп. Кăркка алки, названный здесь нарост. Ст. Чек. Кăрккан аçи-кăна (только самец) алкалă; алки унăн мăй айĕнче пулат; кăрккана çилентерсен алки тулса хĕп-хĕрлĕ хĕрелсе каят, т. е. если раздразнить индюка, то нарост надувается и краснеет. [В том же значевни встречаем слово алка в Яргуньк., Черт., КС. V. сăмса, мерчен].

ӳкер

заставить упасть, уронить, свалить; сшибать (с ног), сшибать (с места); поразить горем или радостью. N. † Йор çĕнчен çăмăр çусассăн, тем чул çына (= çынна) ӳкерет. Если на снег выпадет дождь, то делается так скользко, что очень многие падают. Изамб. Т. Кăна хăваласа çитсе ӳкернĕ (сшибли с ног). Упа 270. Тĕлленĕ те, ӳкернĕ пăланне. Нацелился и свалил оленя. || Навести. N. Куç-кĕскипе хĕвел çуттине вĕсен куçĕсем çине ӳкернĕ. Навел им на глаза зеркалом зайчика (солнечный свет). || Лишиться положения, должности. Букв., 1 ч. 1904. Унтан кайран Иван çав чынта нумаях тăрайман: айăпласа час ӳкернĕ ăна (лишили должности). Серг. Рад. Тохтамыш Мамая, çĕнтерсе, патшаран ӳкернĕ те, ун вырăнне патшана хăй ларнă. Чăв. й. пур. Ваçка хăй ăсĕпе, старастана вырăнтан ӳкерсе, тĕрмене хуптараччĕ. Васька, в своих мечтах, уже видел старосту уволенным и посаженным в тюрьму. || Afficere aliqua re У. Çынна хуйха ӳкер, причинить человеку горе. || Заставить спуститься и сесть, заставить слететь. Альш. † Кăвик кăвакарçăн вĕçтертĕм, пуян анкартне ӳкертĕм. Ч.П. Икĕ кăлат утă хушшине ăмăрт-кайăк чĕппи ӳкертĕм (пустил лететь и сесть). || Вышивать; снимать копию, фотографировать, рисовать, записать. КС. Тĕрĕ (т'ӧ̌рӧ̌) ӳкерсе ил, вышивать по рисунку или снимать узор на бумагу. Юрк. † Мĕшĕн пăхатăр укçана? — пăхса ӳкерме тĕрĕ мар. Янтик. Аппа тĕрĕ ӳкерме кайнă. Старшая сестра пошла снимать узоры. Беседа чув. 20. Сан ывăлу салтака кайнă пултăр; эсĕ ăна курма пултараймастăн; хăвăн курассу килет, ăна киле ямаççĕ; хай вара эсĕ ăна: ывăлăм, ху сăнна ӳкерсе яр-ха, тесе, çыратăн. БАБ. Хăйĕн кĕнеки çине ман кĕлеткене ӳкерсе илме (срисовывать меня) тытăнчĕ. Иревли. Чул çинчи çырусене ӳкермех пирĕн пата кĕрсе выртас, терĕ. Он хотел нарочно заехать к нам, чтобы срисовать надписи на надгробиях. Ист. церк. Тата вăл çын сăнне ӳкерсе çырма пĕлнĕ. Кроме того он был искусным портретистом. Сред. Юм. Ӳкерсе ил, снять какой-нибудь рисунок или копию письма. IЬ. Ӳкерсе ил, сними, спиши. Мухаммед. Корана эпĕ хам çырмастăп, мана ăна турă пĕлĕт çинчи хăйĕн [кĕнеки çинчен ӳкерсе парать. || В курм. и нек. др. говорах — писать (= çыр). Хот ӳкерсе ятăм. Я написал и послал письмо. || Перенимать, усвоить; передать точно; подражать. Г. Т. Тимоф. Пирĕн ялсем, кăнтăрла еннелле кайса, унти юрра ӳкерсе килнĕ. Альш. Çав Элшей, Чаппи, Саркамăш пулса Мăрсаран епле кĕл-тумаллине ӳкерсе юлаççĕ, тет. СТИК. Эпĕ вĕсен юррине çавăнтах ӳкерсе илтĕм (сразу перенял; в курм. говоре это значило бы: записал). N. Япаларан тухакан сасса ӳкерес, подражать звуку предмета. N. Кăвакал сассине ӳкерсе парать. Подражает крику утки. Лаша кĕçеннине ӳкерсе парать. Подражает ржанию лошади. К.-Кушки. Шăнкăрчă тиха сассине ӳкерсе парат. Скворец подражает ржанию жеребца. N. Сассине те чăваш сассиях ӳкерет. Подражает точно даже тону чувашской речи. Доводить до известной суммы (свой заработок). Хыпар № 31―2, 1906. Кунне мĕн чулшара ӳкеретĕн? тесе ыйтатăп эпĕ те. Я спрашиваю: «До какой суммы доходит твой дневной заработок?».

ӳкеркĕç

(ӳ_гэ_ргэ̆с'), рисунок, с которого копируют узор. Чутеево. СПВВ. Ӳкеркĕç = ӳкерчĕк.

ӳкерчĕк

(-ζ'э̆_к), снимок, образчик рисунка; рисунок, картина; образ, икона; географ. карта. Тюрл. Ӳкерчĕк — образчик, рисунок узора. СТИК. Ӳкерчĕк (образец) илме каяс-ха (напр., для вышивания). Осв. чув. мон. Вуникĕ аслă прасникĕн ӳкерчĕкĕ (= икконĕ). Посл. 164,14. Эпир ун урлă унăн юнĕпе хăтăлма, çылăхăмăрсене каçарттарма пултаратпăр; вăл курăнми туррăн ӳкерчĕкĕ пур пултарнă япаласенчен те малтан çурални. IЬ. 214,3. Хăна ту çинче епле кăтартнă, пурне те çав ӳкерчĕк тăрăх ту. К.-Кушки., Альш., Бюрг. † Пĕркенчĕк тĕрри ӳкерчĕк (образцовый), ӳкерсе юлăр, тантăшсем. N. Çĕр ӳкерчĕкĕ, геогр. карта. || В перен. см. ― работа. N. Ӳкерчĕке (= ĕçӳ) нуммай иккен-ха сан, Иван. || Список. Расск. из жит. св., 5 кн. Çав çын çырса ӳкернĕ новый завет кĕнеки ӳкерчĕкне улпут: асăнмалăх пултăр, тесе, Лондон хулине панă. Сир. ХХХVIII. Мĕн пур халĕнчен вăл ӳкерчĕкне тĕрĕс ӳкересшĕн тăрăшать. || Пропись (тетрадка). Тюрл.

йăлмакла

захлеснуть петлей. Сред. Юм. Çак вĕрене çав юпаран, кайса, йăлмакласа пар-ха (см. рис. А). СТИК. Йăлмакла; тенкел урине йăлмакласа ил. IЬ. Йăлмакласа çыхса хур. Плукпа акаланă чухне хăмăт-пăявĕнчен вĕрен çыхаççĕ (см. рисунок Б).

олчйопи

четыреугольный столбик в переднем углу печки (= виçе юпи). Ягудары. IЬ. в) «Олчйопи — столбик четырехугольный в переднем углу печки, в сторону двери, в) два столбика, между ними полочки, а) полать (scr. полать) кашти». К этому приложен грубый рисунок, мало уяснягощий суть дела. Вот он:

урата

балка, на которой лежит пол. Сред. Юм. Õрата — пӳрт орай хăvи айне орлă хоракан пĕренесене калаççĕ. СПВВ. Т. М. Урата — урай кашти. СПВВ. И. А. «Урата — перекладина. Ырата». Аскульск. в. Сызр. у. Тапарах та сикерех, уратине хуçарах! Эпир тепĕре киличчен, çĕн урата хурайĕç. Зап. ВНО. Тарс-тарс тапмашкăн урати юман пулинччĕ; йăкăш-йăкăш шумашкăн ура яка пулинччĕ. IЬ. Тăрс-тăрс тапмашкăн урати юман пулинччĕ... Тапарах та сикерех, уратине хуçарах, эпир тепĕре киличчен, çĕнĕ урата хурайĕç. || Брус для укрепления нар. Зап. ВНО. В Ст. Чек. Сделан след. рисунок: Ст. Айб. Урата çинче сăран пушмак. Тăхăн, тăхăн! тиеччĕç, эп: тăхăнаймăп, тийеттĕм. К.-Кушки. Урата çинче пушмака епле тытса тăхăнам-ши. Вомбу-к. Урата — аялтан кашта пек тоса хонă, хăмине тăратса ыраласа касса лартнă; хăмине виç кĕтеслĕ шăтăк каснă. || Нижний брус нар, лежащий на полу; в него упираются нижними концами стойки (балясины), на которых лежит крайний (верхний) брус нар. || Порог. ЖМЕ. Чиркӳ алăкин урати çине ярса пусма тытанайсăттăм, сасартăках куçа курăнми темле хăват мана алăкран каялла ывăтса ячĕ. Юрк. Урата — порог. Юрк. Вилнĕ çынна пӳртрен йăтса тухнă чухне алăк урати çинче виçĕ тапхăр: ан хăра! тесе, суллаççĕ. (Там же вместо алăк урати встреч. и просто урата). || Стул, положенный под углы здания. N. Пӳрт кĕтессине авăлтса хураççĕ или ампар кĕтессине. Урата потса анса кайнă. ||| Чурбан, подставка, подкладываемая при перевозке бревен; подложка. СПВВ. Урата — подставка. Н. Карм. Урата — çунапа пĕрене турттарнă чух пĕрене айне хунă каска (в Орау это назыв. пĕрене каски). Шибач. Ората — бревешко, которое кладется поперек саней при возке бревен, чтобы не потревожить вязков (хорамине); длиною в 1 арш., шириною в 4 вершка. (то же и в Пшкрт). || Йоплĕ патаксам; их ставят на телегу, когда возят солому, чтобы солома не садилась на колеса. (Иначе назыв. йоплешке или йоплешкĕ). Шибач. || Подставка. Персирл. Ората — йывăр япала айне хоракан йывăç (чтобы не перекосилось к земле и не гнило). Корита айне ората хотăмăр. В К.-Кушки такие подставки назыв. пукан.

учиял тĕрри

особый рисунок ткани (для одеяла). К.-Кушки. Учиял тĕрри: кумми хĕрлĕ, ураççи — 10 мăшăр хĕрлĕ, 1 мăшăр шурă, 4 мăшăр кăвак, 3 мăшăр шурă, 4 мăшăр кăвак, 1 мăшăр шурă.

ухă пĕкки

лук. Орау (по обьяснению И. Ив. Орлова, который приложил и рисунок). Ухă пĕкки — лук, ухă кантăри — тетива, ухă йĕппи — стрела. Ч.И. Ухăна утăсăн, çӳле ан ут — ухху пĕккисене çухатăн. (Здесь недоразумение?).

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

акварельный

прил.
акварель ...; акварель -ĕ; акварельные краски акварель сăрăсем; акварельный рисунок акварель ӳкерчĕкĕ

иллюстрация

сущ.жен.
1. (син. рисунок) ӳкерчĕк; ӳкерчĕклени, ӳкерсе илемлетни; книжные иллюстрации кĕнекери ӳкерчĕксем
2. (син. пример) ăнлантару, тĕслĕх (шухăша çирĕплетекенни)

картинка

сущ.жен. (син. рисунок)
ӳкерчĕк; детская книга с картинками ӳкерчĕклĕ ача-пăча кĕнеки

рисунок

сущ.муж.
ӳкерчĕк; выставка детских рисунков ача-пăча ӳкерчĕкĕсен выставки

эскизный

прил., эскизно нареч.
эскиз ...; ĕлкелĕх, малтанлăх; эскизный рисунок малтанлăх ӳкерчĕк, эскиз ӳкерчĕк

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

набросать

что, чего сов., набрасывать несов. 1. пӑрахса тултар, пӑрахкала, пӑрахса тух; 2. пуҫри шухӑша хут ҫине васкаса кӗскен ҫырса хур; набросать рисунок ÿкерчӗке ҫиелтен кÿлепине, мӗлкине ҫеҫ ту.

рисунок

-нка ӳкерчӗк, картина; книга с рисунками картинкӑллӑ кĕнеке.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

выткать

сов. что 1. (соткать) тĕрт, тĕртсе кăлар (е хур, хатĕрле); 2. (изготовить тканьём узор или рисунок) тĕрлесе тĕрт.

вытравить

сов. 1. кого-что (истребить ядом) пĕтер, вĕлерсе пĕтер; 2. что (вывести чем-л.) пĕтер, тасат; вытравить пятна вараланнă вырăнсене тасат; 3. что (рисунок) çитерсе ту, çитерсе çыр (е ӳкер — çиекен япалапа); 4. что (произвести потраву) таптат, таптатса пĕтер; 5. кого, охот. хăваласа кăлар; вытравить зверя из лесу тискер кайăка вăрмантан хаваласа кăлар.

гравировка

ж. 1. по гл. гравировать; 2. (рисунок; надпись) эреш, гравировка.

зарисовка

ж. 1. по гл. зарисовать; 2. (рисунок) ӳкерчĕк; 3. лит. тĕрленчĕк.

контурный

прил. контурлă; контурный рисунок контурлă ӳкерчĕк; контурная карта контурлă карттă.

мазня

ж. 1. (плохой рисунок) япăх ӳкерчĕк; 2. (небрежная работа) лăпăр-лапăр ĕç, юрăхсăр (е тирпейсĕр) ĕç.

маранье

с. разг. (неряшливый рисунок) лăпăр-лапăр ӳкерчĕк; (неразборчивое письмо) чăх ури, чăх ури пек чĕркелени, вулама çук çыру.

многокрасочный

прил. 1. полигр. нумай тĕслĕ; многокрасочный рисунок нумай тĕслĕ ӳкерчĕк; 2. перен. нумай енлĕ, пуян.

мозаичный

прил. 1. мозаика ⸗ĕ [⸗и], мозаикăллă; мозаичный рисунок мозаикăллă ӳкерчĕк; 2. перен. ула-чăла, чăпар, тĕрлĕ тĕслĕ.

наколоть

сов. 1. что (уколоть) тăрăнтар, чиктер, тăрăнтарса сиенлет; наколоть иголкой палец пӳрнене йĕппе тăрăнтар; 2. что на что (прикрепить) тирсе ларт; наколоть на шляпу цветы шлепке çине чечек тирсе ларт; 3. что (рисунок и т. п.) шăтарса ту; наколоть узор шăтарса (е йĕплесе) тĕрле; 4. кого (убить птиц у животных и т. п.) пуcса тăк (е тултар); наколоть свиней сыснасене пусса тăк.

нанести

сов. 1. что, чего (много принести) йăтса (е çĕклесе) тултар, тулт; нанести книг кĕнекесем кӳрсе тултар; 2. что, чего, разг. (течением и т. п.) хыв, хӳсе тултар; ветром нанесло снегу безл. çил юр хӳсе тултарнă; 3. безл. кого-что (натолкнуть с разгона) лар; лодку нанесло на мель кимĕ ăшăха ларнă; 4. что, чего (снести — о птицах) туса тултар; курица нанесла яиц чăх çăмарта туса тултарнă; 5. что (начертить) ӳкер, çап, ту; нанес рисунок на ткань пир çине ӳкерчĕк ту; 6. что (причинить) кӳр, ту; нанести убыток тăкак кӳр; нанести поражение парăнтар, сапса хуç; ◇ нанести визит кому-л. пыр, кайса кур, кĕрсе тух (кам патне те пулин).

неграмотный

прил. 1. (не умеющий читать и писать) хут пĕлмен (е вĕренмен); 2. (безграмотный) пĕлӳлĕхсĕр, йăнăш, начар, йăнăшлă; неграмотная речь йăнăшлă калаçу; 3. перен. (выполненный без знания дела) начар, япăх, пĕлмесĕр тунă; неграмотный рисунок япăх ӳкерчĕк.

неприхотливый

прил. 1. (нетребовательный) тиркевсĕр, тиркесе (е суйласа) тăман; 2. (простой) ансат, кăткăс мар; неприхотливый рисунок ансат ӳкерчĕк.

плакатный

прил. плакат ⸗ĕ [⸗и]; плакатный рисунок плакат ӳкерчĕкĕ; плакатное перо плакат пери, сарлака перо.

профиль

м. 1. профиль (айккинчен пăхни е курăнни); рисунок в профиль айккинчен тунă ӳкерчĕк; 2. тех. (вертикальное сечение, разрез чего-л.) касăм, профиль; продольный профиль дороги çулăн тăрăхла касăмĕ; 3. (о профессии, специальности) профиль, ĕç; профиль художника художник профилĕ.

прояснить

сов. что 1. уçăмлăрах ту, уçăлтар, палăрмалла(рах) ту; прояснить рисунок ӳкерчĕке палăрмалларах ту; 2. тĕпчесе пĕл, ăнлантарса пар, палăрт, çутатса пар, ăнланмалла ту; прояснить дело ĕçе ăнланмалла ту.

растушевать

сов. что тушьпе хурат, тушьпе сăрла; растушевать рисунок ӳкерчĕке тушьпе сăрла.

резьба

ж. 1. (вырезывание) касса тĕрлени (е ĕçлени); 2. (рисунок) шараç, касса тунă тĕрĕ, чĕнтĕр; 3. тех. (винтовая нарезка) резьба.

рисунок

м. ӳкерчĕк.

сепия

ж. 1. (краска) сепи, хăмăр сăрă; 2. (рисунок) хăмăр ӳкерчĕк.

схематичный

прил. схемăлла; схематичный рисунок схемăлла ӳкерчĕк.

татуировка

ж. 1. по гл. татуироваться; 2. (рисунок на коже) татуировка (ӳт çине шăтарса ӳкерне тĕрĕ).

трафаретный

прил. 1. трафаретлă, трафаретпа тунă; трафаретный рисунок трафаретпа тунă ӳкерчĕк; 2. перен. (шаблонный, избитый) трафаретла, пĕр майлă, пĕр пек; трафаретные фразы пĕр пек сăмахсем.

чеканка

ж. 1. по гл. чеканить; чеканка монет укçа çапни; чеканка яблонь улмуççи тăррисене татни; 2. (рисунок на металле) тĕрĕ, эреш; кольцо с чеканкой тĕрĕллĕ çĕрĕ.

штриховой

прил. штрихлă, йĕрлĕ-йĕрлĕ, вĕтĕ йĕрлĕ, йĕрсенчен тăракан; штриховой рисунок штрихлă ӳкерчĕк.

эскизный

прил. эскиз.., йĕрленчĕк, малтанлăха ӳкернĕ, малтанлăха тунă; эскизный рисунок эскиз ӳкерчĕк, ӳкерчĕк эскизĕ; эскизный чертёж эскиз чертёж, чертёж эскизĕ.

Çавăн пекех пăхăр: