Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

заказ

см. саккас I.

саккас

I.

1.
заказ, поручение

саккас

заказной, сделанный на заказ
васкавлă саккас — срочный заказ
саккас тумĕ —  заказной костюм
саккас сĕтелĕ — стол заказов
саккас йышăн — принять заказ
саккас пар — сделать заказ, заказать

саккас

2.
по заказу, на заказ
саккас тумтир — заказное платье
саккас пар — заказывать
саккаспа ту — изготовлять по заказу
атă саккас çĕлеттер — сделать сапоги на заказ

саккас

II.
заповедник, заказник

саккас

заповедный
саккас вăрман — заповедная роща

васкавлă

спешно, срочно
торопливо
экстренно
васкавлă ĕç — срочное дело
васкавлă саккас — срочный заказ
васкавлă канашлу — экстренное совещание
васкавлă медицина пулăшăвĕ — неотложная медицинская помощь
васкавлă пуйăс — скорый поезд
васкавлă хыпар — экстренное сообщение
васкавлă ут — шагать торопливо

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

саккас

заказ (русск.). СТИК. Кан. Пĕр-ик япала çеç, Мускава саккас панăскерсем, килеймен. || На заказ; заказной, сделанный на заказ. Сред. Юм. Атă саккас тутартăм. Сшил сапоги на заказ. Чураль-к. † Саккас тунă сăран атти, тутариччен — тутарас, тутарсассăн — кирлĕ мар. || Заказ, заповедная роща. Ск. и пред. 44. Ĕнер саккасран çавă пушăтпа çĕрле килнине куртăм эпĕ, тет. ЧП. Саккас хĕрринче сарă çеçке. || Назв. поля (прежде был лес). Цив.

саккас пар

заказывать. Кан. Нумаях пулмасть, ку савăта темиçе пин штук кайккă пăти тумма саккас пачĕç.

тутар

(тудар), понуд. фор. от гл. ту. Тимяш. Хĕлле пулсан, аттене макра-макра юртан ту тутарса, çавăнтан ярăнаттăм. N. Ку ĕçе ĕçлеме причак (присяга) тутарса татаççĕ. Сред. Юм. Икĕ сорăх хире-хирĕç тăнă та, пуçĕсемпе тăн-тан! тутарса сĕкĕшеççĕ. Чураль-к. † Саккас тунă сран атти, тутариччен тутарас, тутарсассăн кирлĕ мар. N. Улăм тутаракан çук. Ст. Шаймурз. Пĕрчешет тутарас тесе. || Попросить испортить порчею. Альш. Александр çав пăсташа тутарнă, тет.

Шĕнер киремечĕ

назв. керемети. В. Михайлов. Шĕнер киремечĕ çĕнĕ çĕре кайни çинчен çакăн пек халлап çӳрет. Шопашкар уесĕнче Апаш ятлă ял пур. Çав ялтан çур Çĕрелле тухсан, уй пур. Вăл уя Шĕнер уйĕ теççĕ. Çак уйăн хĕрринче юхса выртакан çырма пур. Вăл çырма Шĕнер ятлă. Шĕнер леш енче вăрман пур. Вăрманĕ „Шĕнерпоç-саккас“ ятлă. Вăрман хушшинче типĕ çырма пур. Типĕ çырман лаппинче хырсем лараççĕ. Хырсем патĕнче пысăк чулсем выртаççĕ. Çав чулсене киремет пӳрчĕн никĕсĕ пулнă теççĕ. Апашра пĕр Микка ятлă ватă старик пурччĕ. Вăл старик хăватлă вĕрӳçĕччĕ. Выльăх-чĕрлĕх е ача-пăча чирлесен, ун патне суртма каятчĕç. Вăл ирхине апат çияччен сурса панă шыва ĕçтерсен, выльăх-чĕрлĕх чăнах та сывалатчĕ. 1860 çулсенче ака уйăхинче çак Микка Шĕнер уйне тырă акма кайнă. Вăл чылай çĕрлерехех уя тухнă. Уйра нимĕн сасă-чӳ те пулман. Тырă акма ытла тĕттĕмрен, çак Микка лашине тăварса утă панă та, хăй урапа патне ларнă. Вăл урапа аяккинче ларнă чух, темĕн çутти курăна пуçланă. Мĕн-ши ку? тесе, вăл сиксе тăнă та, Шĕнерпоç-саккас енелле çавăрăнса пăхнă. Çав Саккас çырминче ĕлĕкренех киремет пулнă. Вăл киремет таврари киреметсенчен чăн асли пулнă. Вăл киремете чăвашсем Шĕнер киремечĕ теççĕ. Ăна турă ывăлĕ тесе хисепленĕ. Микка çав киремет енелле тинкерсе пăхса тăнă. Малтан киремет пурăннă хыр кутĕнчен уйăх çавраки пек çутă çичĕ хут йăлтлатса тухрĕ, тет. Унтан пĕтĕм вăрман çуна пуçларĕ, тет. Вăрмантан хура тумтирлĕ çынсем тухрĕç, тет. Кӳммелĕ урапасем курăна пуçларĕç, тет. Ураписем, туртисем, пĕккисем ылттăнтан тунă, тет. Кашни кӳммине ултшар урхамах кӳлнĕ, тет. Урхамахĕсем йăпкăн-хура, тет. Çыннисем тем çинчен хытă сасăпа кăшкăрашса калаçаççĕ, тет. Киремечĕ пӳртĕнчен чаплă улпут пек тухрĕ, тет. Ун патне икĕ çын пĕр кӳммелĕ урапа çавăртса пычĕç, тет. Хай шавлакан çынсем, киремете курсан, шăп пулчĕç, тет те, хыпаланса урапасем çине ларма пуçларĕç, тет. Вара киремечĕ: „Каяпăр ку çĕртен!“ тесе хыта сасăпа каларĕ, тет. Çĕр чĕтресе кайрĕ, тет. Пĕтĕм вăрмана шотăртаттарса çĕмĕрсе, вут-хĕм каларса мал енелле тухса кайрĕç, тет. Киреметĕн пĕр тарçи урапа çине ларма ĕлкĕреймесĕр çавăнтах тăрса юлчĕ, тет. Паянхи кунчченех çав Шĕнер киремечĕ пурăннă вырăнта унăн тарçи хуралçă пек анчах пурăнать, теççĕ ваттисем.

Пушчă

(пушц'ы̆), назв. мордовск. сел., Возжи. Альш. Этременпе Пушчă хутлăхĕнче пирĕн вăрман: Сакаслăх теççĕ. Далее он называется Саккас.

Кукăр кӳлĕ

Кукăр кӳл, назв. озера. Чуратч. Ц. Альш. Унта, вăрман ашĕнче, Кукăр кӳлĕ пур, «Йĕре кӳлĕ» пур (в лесу. называемом Саккас).

ĕлĕкренех

уже с давних пор. Завражн. Çав Саккас (назв. леса) çырминче ĕлĕкренех киремет пулнă. В овраге «Саккас» с давних пор существовала киреметь.

Йĕре-кӳлă

назв. озера в лесу, именуемом. «Саккас». Альш.

варли

(-λи^ы), подруга, amante. Чуралъ-к. † Саккас тунă сран атти тутариччен тутарас; тутарсассăн, кирлĕ мар. Ай, варли, сар варли! Варланиччен варланас, варлансассăн, кирлĕ мар. ЙӨК. Ялта ырă хĕр нумай пулĕ, пире варлине çитес çук. Шарбаш. † Ай, питчи Йеххим пур! — сан варлуна кам пĕлмест? В. Олг. † Çиме ларсан, çиес килмес; рама (= орама) тохсан, варли çок. Якейк. † Çич ял çинче çич варлич (варличчĕ); чăн йоратни виççĕччĕ, илес тени пĕреччĕ,— тăчĕ-йолчĕ куç хыçне. Ib. † Çакă ялăн хĕрĕсем варлилăх (так!) та кирлă(= кирлĕ) мар, арăмлăх та кирлă мар. || Любовник. Урож. год. Варлисĕр пурăнакан, йĕркеллĕ качча тухсан, телейлĕрех пулакан. См. варлă.

Çавăн пекех пăхăр: