Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

гарус

гарусный
гаруспа тĕрле — вышивать гарусом

канва

канва
канвапа тĕрле — вышивать по канве

кĕтеслĕ-кĕтеслĕ

уголками
кĕтеслĕ-кĕтеслĕ тĕрле — вышивать уголками

мулине

мулине (тĕрĕ çиппи)
мулине çиппи — нитки мулине
мулинепе тĕрле — вышивать мулине

тĕрĕ

вышивальный
вĕтĕ тĕрĕ — мелкая вышивка
шултра тĕрĕ — крупная вышивка
тĕрĕ ăсти — вышивальщица, мастерица вышивать
тĕрĕ çиппи — нитки для вышивания
тĕрĕ тĕрле — вышивать, заниматься вышиванием

тĕрле

I.

1.
вышивать
тĕрĕ тĕрле — вышивать, заниматься вышиванием
тутăр тĕрле — вышивать платок
тĕрленĕ кĕпе — вышитая сорочка
тĕрлесе çавăр — окаймить вышивкой
тĕрлесе çĕленĕ кĕрĕк — расшитый полушубок

тĕрле

2.
разрисовывать, расписывать
разукрашивать разг.
покрывать узорами
тĕрленĕ хапха — разукрашенные ворота
тĕрленĕ кашăк — расписная ложка

тĕрле

3.
вырезать, резать
тĕрлесе каснă чӳрече хашакисем — резные наличники

тĕрле

4.
чеканить
кĕмĕл тĕрле — чеканить по серебру
тĕрленĕ пăхăр савăт-сапа — чеканная медная посуда

тĕрле

5.
испещрять
следить, оставлять следы
урайне йĕпе урапа тĕрле — наследить на полу, заследить пол мокрыми ногами

тĕрле

II. разг.

1.
тарахтеть, трещать
дребезжать
автомобиль тĕрлесе килет — с тарахтением приближается автомобиль

тĕрле

2.
тренькать, издавать бренчащие звуки (напр. о гитаре)

тĕрле

3.
выводить трели
тӳпере тăри тĕрлет — в вышине жаворонок выводит трели

тĕрлеттер

1.
понуд. от тĕрле I.

тĕрлеттер

2.
то же, что тĕрле II.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çилĕ-хаяр

гнев. Сир. 43. Икĕ япала çылăх хунатать, виççĕмĕшĕ çилĕ-хаяр кӳрет: çунан вут пек çунса тăракан вĕри ăш-чик пĕтсе лариччен сӳне пĕлмест вăл. N. Тĕрле чир, çилĕ-хаяр, тĕрлĕ йывăрлăх, тĕрлĕ хурлăх хамăртан килет. N. Ăна та, пире те тĕрлĕ хуйхăран, тĕрлĕ çилĕ-хаяртан, тĕрлĕ йывăрлăхран хăтарса тăтăр... См. çил-хаяр.

кăлтăрттин арман

«мельница-гремушка». СКАЗЗ 33. Кăлтăрттин арманĕ авăрать, тĕрле ĕçме-çиме парать.

тĕрле

вышивать, делать узоры, рисовать. N. Алăсăр, урасăр тĕрĕ тĕрлет. (Хĕл сивви). ЧП. Тĕрле (шурă кĕпе çухине). Чертаг. Тĕрленĕ хăю, обшивка женской рубашки. ||Строчить (напр., ворот чапана). Торх. Альш. Хай пысăк шапа хутаç çăварне уçат та, ку ухмаха çав тĕрлĕ лайăх хаклă йыши чулсемпе тĕрленĕ çĕрĕ кăларса парат. Образцы 17. † Хапхăрсене кам тунă, юписене тĕрленĕ. СТИК. Ку пӳрт умне епле тĕрлесе пĕтернĕ. Фасад дома разукрасили резьбой. || Писать. Сан çинчен приккасра тĕрлесе хунă, тет. || Полосовать.

чавса тытти

quaedam pars К, какая-то часть К. П. И. Орлов. Чавса тытти — чавса вырăнĕ — чавса шăтăк (51). Чавса тыттине чул сакки кашти айне аял енчен шăтарса лартаççĕ те, ун виттĕр чавсана чул йĕки патне чиксе яраççĕ. Чул йĕки куккăрĕнчен йĕке хурамисемпе йĕкене варне туса хĕстерсе чавсасене хурама чĕнĕсемпе çыхса хураççĕ. Чавса тыткине тата урăх тĕрле те тăваççĕ: чавсана шăтарса, çав шăтăкран тимĕр чиксе чул сакки кашти çумне çапса хураççĕ. Тимерин аял пуçĕ шĕлепкеллĕ пулать те, чавсасене вара çав тимĕр тытса тăрать; апла тусан, ăна чавса тимери теççĕ.

ас

(ас), dissolute, libidinose, intemperate vivere coepisse; turpiter se gerere; lascivire, развратиться; безобразничать; вести распутную жизнь; шалить. Ст. Чек. Асат ухмаха ернĕ çын: юрлат, ташлат, кăшкăрат, туха-туха тарат. Сошедший с ума безобразничает: поет, пляшет, орет, выбегает (из дома). Кратк. расск. 8. Ак Содомпа Гоморра хули çыннисем пит асрĕç, темĕн тĕрле çылăха кĕчĕç. Смотрите, как жители городов Содома и Гоморры развратились и как они погрязли в грехах. Посл. 18, _4. Вĕсем çав ĕçре эсир хăйсемпе пĕрле асса çӳременрен сиртен тĕлĕнеççĕ те, çавăнпа сире хурлаççĕ те. Ст. Чек. Асаççĕ ку хĕрсем. Эти девки распутничают. Ib. Каччăсемпе аса-аса (или: алхаса-алхаса), ку хĕр пĕтĕленчĕ (забеременела). Ib. Хĕре, хĕр-арăма алхастаракан курăн парсан, вăл асат (у нее является возбуждение). Ст. Чек. Пуçĕнче асас шухăшпа (с развратными мыслями). Требн. 50₂₉. Аскăн (лучше: аскăнлантаракан) юрăсем юрласа, ташласа, асса çӳреместĕн-и? (= не развратничаешь ли?) || Ст. Чек. Шуйттансем асаççĕ пулĕ ĕнтĕ кĕçĕр. Должно быть, сегодня вечером черти разозорничались. (Так говорят во время бури или бурана). БАБ. Вăл (пăсташ) тасатма пуçланă каçхине: чăхсам ларнă çĕре кайăр-ха, вĕçем кăтăклама чарăннă-и (scr. чарăнни)? Чарăнман пулсан, ĕçе тапратмăпăр, терĕ. Вăлсем кăтăклама шуйттансем асма чарăнмасăр (lege: тухмасăр) пăрахмаççĕ, терĕ. Атте чăхсана итлесе килчĕ те: кăтăклама пăрахнă, терĕ. — Апла пулсан, шуйттансем ачи-пăчипех асма тухнă пулĕ, акă эпĕ вĕсене час хам патма пухатăп, терĕ. В тот вечер, когда он начал очищать (дом от порчи), он сказал: «Ступайте ка туда, где (у вас) спдят куры, и послушайте: перестали они кудахтать или нет? Если нет, то мы подождем приниматься за работу. При этом он прибавил, что куры перестают кудахтать лишь тогда, когда черти выйдут безобразничать. Отец сходил, послушал кур и сказал, что они уже не кудахчут. Если это так, ответил тот, то, значит, черти уже вышли безобразничать вместе с детьми (точнее: не исключая и детей). Вот я сейчас соберу их к себе». Ст. Чек. Авă ĕнтĕ вăл аса пуçларĕ. Вон он уж начал озорничать. || Ч. С. Ачам, унта выртма кайсан, ан ас; унта асма юрамас, часах лăп-лап çакăнат. Если ты, дитя мое, поедешь туда на ночевое (ночное), то не шали; там шалить нельзя (т. к. там священное место), а то как раз пристанет болезнь. || Vexari, agitari, exagitari, быть обуреваему похотями или страстями. Канон. 42. Манăн ӳтĕм усаллăхпа асать, хаяр çулăмĕпе хĕрет; мана тӳрлет. || Latius serpere, latius saevire (de ulcere dicitur alioye eiusmodi malo), распространяться дальше (о наружной болезни). Тюрлем. Асса (= арасланса, сарăлса) карĕ, пӳр тортать, е ратать (= ыратать); час шăтать-и? тет. (Чирей) стал больше; собирается гной; болит. Может быть, скоро прорвется. Альш. Асса кайрĕ (чир). Сильно развилась (напр. болезнь. Ст. Чек. Кĕсен-çăпан асса каят, асат. Наружные болезни могут усилиться. || Etiam de incendiis dicitur, quae saepius prorumpere coeperunt. Также об участившихся пожарах. Альш. Ытла асат-ха вут; çĕне вут кăлармалла пулаттăр. Этот огонь что-то уж очень расшалился; пожалуй, надо добыть нового огня (посредством трения кусков дерева). || De procalla. О ветре. Зап. ВНО. Çил асрĕ. Vеntus saevire соepit. Разбушевался ветер. || In Venerem lascivire, coeundi cupiditate exerceri (de bestiis dic). О течке животных. СТИК. Ст. Чек. Йăтăсем кĕр енне асаççĕ. У собак бывает к осени течка. || Furere, insanire, бесноваться. Ст. Чек. Каçалапа эрек ĕçнĕ те, çĕр-хута асса çӳрерĕ. К вечеру напился, и пробесновался всю ночь.

ахăраш

(аhыраш, brevissima ы̆ littera, с весьма коротким ы̆), cachinnare, tumultum facere, vociferari, хохотать, орать, шуметь. Якейк. Ан ахăраш: ан кол, ан тĕрле тени полать (не смейся, не шуми). (В Череп. это значит не ори). || Vociferari una cum aliquo, орать с кем. Трхбл. N. Ирхĕне, хулана тавăрăнсан, тетĕшсем, пĕри пĕр тĕлте юрласа ахăрашса çӳрет, тет, тепĕри тепĕр тĕлте. Когда на утро он возвратился в город, его старшие братья пели и орали, один здесь, другой там. Букв. 1924. Акă ку асатте пирĕн хулăн сассипе ахăраша пуçларĕ. Вот этот наш дед начал ругаться своим грубым голосом.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

вышивка

сущ.жен.
1. тĕрлев; тĕрĕ тĕрлени; заниматься вышивкой тĕрĕ тĕрле
2. тĕрĕ, эреш; чувашская вышивка чăваш тĕрри

вышить

глаг. сов.
тĕрле, эрешле, тĕрлесе илемлет; вышить рубашку кĕпе тĕрле

заниматься

глаг.
1. (син. учиться) вĕрен, вĕренме çӳре; заниматься в университете университетра вĕрен
2. чем ту, ĕçле, ĕçе хутшăн; заниматься вышиванием тĕрĕ тĕрле; заниматься лыжным спортом йĕлтĕр спортне хутшăн

нагрузить

глаг. сов.
1. тие, тиесе тултар, хурса тултар; нагрузить повозку картофелем урапа çине çĕр улми тие
2. кого чем хушса тултар, ĕç хуш; нагрузить разными поручениями тĕрле ĕç хушса тултар

шить

глаг. несов.
1. çĕле; шить платье кĕпе çĕле; шить на руках алă вĕççĕн çĕле; шить на швейной машине çĕвĕ машинипе çĕле
2. (син. вышивать) тĕрле; шить шёлком пурçăнпа тĕрле ♦ шить доски хăмасене тачă çыпăçтар; шито белыми нитками ултавĕ курансах тăрать

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

артерия

артери (чĕререн тĕрле органсем патне юн çӳретекен тымарсем).

артиллерия

артиллери (1. тупă тата тупă йышши хеçпăшал, тĕрле пысăк орудисем; 2. тупăллă çар).

вышивăть

что несов., вышить -шью сов. тĕрле, тĕрĕ ту.

расписать

-ишу кого, что сов., расписывать несов. 1. тĕрле кĕнекесем ҫине ҫырса тух (счётсене); 2. тĕрлĕ картинӑсем ҫырса хур; 3. илемлетсе, хӑвӑнтан хушса каласа е ҫырса пыр, сӑнласа пар; Гоголь так расписал своего городничего, что кажется, видишь его перед глазами Гоголь хӑйĕн городничине ытла та ӑста сӑнласа панӑ, вӑл хамӑр куҫ умӗнче тӑна пекех туйӑнать.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

ажур

м. чĕнтĕр тĕрĕ, шăтăкла; вышивать ажуром чĕнтĕрлесе тĕрле;

выколоть

сов. что 1. шăтар, чиксе шăтар; выколоть глаз куçа чиксе шăтар; 2. (прокалывая, нанести узор) шăтарса тĕрле (çыр, ӳкер); 3. (отколоть из середины) касса кăлар; выколоть глыбу льда пăр катрамĕ касса кăлар; ◇ темно, хоть глаз выколи сем-тĕттĕм, куçран чиксен те курăнмасть.

вырезать

сов. 1. что касса кăлар (е ил); вырезать статью из газеты хаçатран статьяна касса ил; 2. что (изготовить посредством резьбы) касса ту; вырезать из дерева куклу йывăçран пукане касса ту; вырезать узор на дереве йывăç çине касса тĕрле; 3. кого-что (истребить резнёй) касса (е тураса) тăк.

вышить

сов. что тĕрле, тĕрĕ ту; вышить скатерть сĕтел çитти тĕрле; вышить золотом (или серебром) укала, ука тыт.

заткать

сов. что 1. тĕрлесе (е эрешлесе) тĕрт, тĕртсе тĕрле; заткать серебряными узорами кĕмĕлпе эрешлесе тĕрт 2. перен. (вытянуть, заплести) çавăр, картала, тыт; пауки заткали кусты паутиной эрешменсем тĕмсене карталанă.

золото

в разн. знач. ылтăн; червонное золото таса ылтăн; сто рублей золотом ылтăнпа çĕр тенкĕ; вышивать золотом ылтăн çиппе тĕрле; ◇ чёрное золото хура ылтăн (нефть); мягкое золото çемçе ылтăн (мамăк тир); белое золото шурă ылтăн (çĕрмамăк).

испещрить

сов. что тĕрлесе пĕтер, чăпарлат, пăч-пăч тĕрле; испещрить пятнами пăнчă лартса пĕтер; испещрить поля книги заметками кĕнеке хĕррисене паллă туса пĕтер.

лепка

ж. çăрса туни, йăвалани; заниматься лепкой тăмран (е гипсран) тĕрле япаласем йăвала.

наколоть

сов. 1. что (уколоть) тăрăнтар, чиктер, тăрăнтарса сиенлет; наколоть иголкой палец пӳрнене йĕппе тăрăнтар; 2. что на что (прикрепить) тирсе ларт; наколоть на шляпу цветы шлепке çине чечек тирсе ларт; 3. что (рисунок и т. п.) шăтарса ту; наколоть узор шăтарса (е йĕплесе) тĕрле; 4. кого (убить птиц у животных и т. п.) пуcса тăк (е тултар); наколоть свиней сыснасене пусса тăк.

расшить

сов. что. 1. разг. (распороть) сӳт; расшить книгу кĕнекене сӳт; 2.(вышить) тĕрле, тĕрлесе илемлет; расшить рубашку кĕпене тĕрлесе илемлет.

татуировать

сов. и несов. кого-что татуировка ту, шăтарса тĕрле; татуировать грудь кăкăра татуировка ту.

шить

несов. что 1. çĕле; шить на машине машинăпа çĕле; шить иголкой йĕппе çĕле; шить сапоги атă çĕле; 2. (напр. у портного) çĕлет, çĕлеттер; шить пальто в мастерской мастерскойра пальто çĕлет(тер); 3. (вышивать) тĕрле, тĕрĕ ту; шить шёлком пурçăнпа тĕрле; ◇ шито да крыто или шито-крыто никам та пĕлмест, ним те паллă мар; белыми нитками шито курăнсах тăрать (пытарас тесен те пытарăнмасть); лыком шит начар, пултарусăр; не лыком шит начар мар, пултарусăр мар; не шубу шить кĕрĕк çĕлеç çук (пырать, темех мар).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

тĕрле

чигәргә

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

тĕр(ĕ)

[tere]
brodaĵo, ornamaĵo
чăваш тĕрри — ĉuvaŝa brodarto, brodaĵo
тĕрĕ ăсти — brodist(in)o
тĕрĕ тĕрле — brodi
тĕрĕллĕ — ornamita, gravurita
тĕрĕллĕ хапха — gravurita pordego
тĕрĕçĕ — brodist(in)o

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

тĕрĕ

«вышивка», «узор»; тĕрле «вышивать» (узор на платье); кирг., казах. тӳр «вид»; «форма»; «орнамент»; тор «сеть»; «сетка»; тӳр тор «тонкая сетка»; «тонко сплетённый», «вязаный»; уйг., узб. тор «кружево», «сеть»; тур., чаг. (Будагов I, 387) тор «рыболовная сеть», «сетка», «силок (для птиц)»; ср. перс. (тур) «сеть»; (тури) «кружево».

Çавăн пекех пăхăр: