Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

пит

лицевой
çаврака пит — круглое лицо
тăрăхла пит — продолговатое, овальное лицо
типшĕм пит — худое лицо
тулли пит — полное лицо
кӳпшек пит — полное лицо
шыçмак питлĕ çын — человек с одутловатым лицом
пит шăмми — скулы
пит сăнĕ — румянец
пит шăл — вытереть лицо
пичĕ хĕрелсе кайрĕ — у него покраснело лицо
мĕнле питпе курăнас? — с каким лицом показаться? (о чувстве стыда)

типшĕм

худой, тощий
худощавый, сухощавый, сухопарый
поджарый разг.
типшĕм алăсем — худощавые руки
типшĕм йытă — тощая собака
типшĕм старик — сухопарый старик
типшĕм ут — поджарый конь

типшĕнкĕ

то же, что типшĕм

ӳтлĕ

2.
с каким-л. телом
-телый
тулли ӳтлĕ — полнотелый
типшĕм ӳтлĕ — худой, худощавый

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

тем

(т’э_м), неизвестно что. См. темĕн. Регули 510. Тем (темĕнле) полать-ха. Не знаю, что (еще) будет. Синьял. † Вăрман хĕрĕнчи кăвак пĕлĕт, тем çăвасси пур халĕ. Пуç капташки-маклашки, тем курасси пур-халь ун. Сунт. Тем тăвассу пур. Не знаю, что мне сделаешь (т. е. ты со мною ничего не сделаешь. Ответ на угрозы). ТХКА 49. Тем тăватăр ĕнтĕ (не знаю, как вы решите), кайма та хăрамалла, лашасене те шалккă, тет анне. Амăшĕнчен ыйтсан: ашшĕ тем тăвать, тет. СТИК. Тем пулат, тем килет-ха, тен мункунччен вилĕпĕр-кайăпăр! (Погоди, вот доживем до пасхи, там увидим). || Неизвестно какой. Шел. II. 64. Ма ан кăтарттăр (почему не показать), вăл тем япала мар вĕт (не бог-весть что). Истор. Иван Калита аслă княçра чухне вĕсем тем сăлттавпа (по какой-то причине) Радонеж ятлă хулана куçнă. Все, что угодно; весьма многое, разнообразное. || N. Уйăх хушши мар, пĕр эрнере те тем пулас, тем килес. N. Темрен те паха. Дороже всего на свете („дороже не знаю чего“). Ст. Яха-к. Çав кунсенче тем те курăн çавăн пек япаласене (увидишь много подобных вещей и не знаю каких). || Нечто страшное. Шел. 102. Саншăн (из-за тебя), пĕчиккĕскершĕн, пире темех тумĕç-ха (ничего особенного не сделают). || Не знаю. Регули 481. Тем, пĕлместĕп эп. Не знаю, мне это неизвестно. Ib. 486. Тем тес. Не знаю, что сказать (quid dicam nescio). Орау. Час килет-ши вăл? — Тем, пĕлместĕп. Ib. Пырать-ши вăл, çук-ши? — Тем тăвать („не знаю, как он поступит“). Придет ли туда? — Не знаю. Якейк. Виçĕ пус окçа та çок, тем тума пĕлес халь (не знаю, что делать). N. Пирĕн тем тумалла çук япалана. N. Эпĕ орăх хоть те ярирăп-и, тем. || Не знаю, что об этом сказать (затрудняюсь определенно высказаться). Орау. Вăл хăй кăмăллă япшар çын пек туйăнчĕ те, тем тата. Мне показалось он любезный человек, впрочем не знаю... || Иногда только смягчает последующее заявление, или отнимает от него силу полной уверенности. Торп-к. Пичĕшĕсем ыйтаççĕ, тет: макăртăн-и мĕн, Хăрхăн, тесе калаççĕ, тет. Пике калать, тет; тем, макăрман та, йывăç турачĕ çапрĕ те, çавăнпа кушшуль тухрĕ, тесе каларĕ, тет. Регули 843. Тем, каяс çок вăл паян. Ib. 482. Тем, корман эп. Не знаю, я не видал (мне кажется, я не видал). Другой смысл (с иною интонацией): „мне по этому делу ничего не известно, я не видел“. || Должно быть, кажется, как видно, возможно. Панклеи. Попĕ корчĕ те: Макçăм, сан кĕсре окçа кăларать, тем, тет. Орау. Тем, ку Йăван кĕçĕр килмеçт пуль (наверное, не придет; верно, не придет; как видно не придет), кĕтес те мар. Никит. Татнă пек çырлине сутсах килет тем. Видимо, она придет домой тогда, когда продаст набранные ею ягоды. Янтик. Хулана карĕ тем (повышение голоса на „хулана“). Видно он в город поехал. Сред. Юм. Паян çăмăр пôлать тем? Возможно сегодня будет дождь? N. Ĕни сĕтсĕр мар тем те (кажется): çаканĕ нăмай та, çанпа çитмеçт, корнать. Орау. Ирех юрлатăн, ачам, тем сан паян макăрмалла пулать пуль. Регули 485. Вăл тем. Кажется (думаю, что), это он. N. Сахат чарăнса ларчĕ тем вăл çĕрле. Б. Нигыши. Старикки каланă (старухе): çарăкне хăпарса курмасăрах кулатăн тем (кажется), тесе калать, тет. Якейк. † Ай акиçем, йăмăксам, тем ытлашши каларăм поль, кайтăр-поттар! ан тийăр. (Солд. п.). Нюш-к. Эс манран пĕр виç çул аслăрах-ши? Эс манран пĕр виçĕ çул аслăрах тем вара (еще более увеличивается продолжительность). Панклеи. Чăнах тем. Кажется и в самом деле правда. || Как будто, словно будто, quasi is. Регули 480. Эп, тем, каларăм сана. Не знаю, сказал ли я тебе (как-будто я сказал тебе). N. Тем пĕр-пĕрне çиленнĕ пек, тек пĕр-пĕрин патне нимĕн хыпар тумасăрах пурăнатпăр. С. Айб. † Турă утма савса эп ӳстертĕм, тем хам савăнса ларса, ай, çӳрес пек. („Тем“ придает здесь оттенок раскаяния). Сунт. Тем, пуян çынсем пек. Ib. Çанталăкĕ, тем, сулхăнлатрĕ. N. Тем, аван мар пек туйăнать. || Нередко соединяется с другими выражениями или предложениями. Регули 484. Те ярас тем. Не знаю, посылать (послать) ли, или не посылать (послать). Ib. 780. Вăл пирĕнтен инче мар; те килет тем конта, эп она пĕлместĕп (не знаю придет или нет). N. Мĕскерле, чăваш хушшинче пурăнса, чăвашла вĕренейчĕ-ши вара (а удалось ему выучиться)? — Тем, вĕренейчĕ-и вара (или: те вĕреннĕ тем, или; темĕскерле вара). А когда он жил в чувашах, удалось ли ему выучиться по-чувашски? — А не знаю (а не сумею тебе сказать). Бр. п. водку 16. Хамăр ялăн каччисем темĕншĕн тем ыйтмаççĕ (не сватают). N. Тем авланас пулĕ салтака каяччен. || Не знаю почему. Изамб. Т. Тем вăрçаççĕ вара? || Не знаю что; шут знает что. N. Çавăн пек сăмахсем вĕсенĕн урăх та нумай: çавăн пек пулсан, тем курас пулĕ (испытать придется). С. Тим. Курăкран çӳхе, темрен вăрăм (длиннее не знаю чего). || Что-то. Шурăм-п. Тем калас, тет пулмалла. Должно быть, что-то хочет сказать. Сред. Юм. Тем алхастарнă поль сире. (Çынсĕм пит чарăнмасăр вылясан, кôлсан калаççĕ). Уже не... ли (указывает на одну из возможных вероятностей). Ib. Пĕр пит йосав каччă иртсе кайрĕ, хăтана каймарĕ тем (т. е. уж не пошел ли он невесту сватать?). || Что-то (= почему-то). Орау. Пĕр çулнехи пек кахатлăх ан пултăр кăçал (как бы не случиться неурожаю), тем çăмăр çук. СТИК. Тем пуç ырата пуçларĕ, те сĕрĕм çакланчĕ. Что то начала болеть голова, не знаю — угорел. Алгаз. Тем урамалла пăхрăм та, çынсем мăкăр-мăкăр вуласа чупаççĕ. N. Çынни тем чирлĕ, типшĕм, лутра хăйне хăй хавас мар пек кăтартат. || Служит для усиления. НИП. Тем пысăкĕш чăрăшсем (огромные ели). Орау. Вучĕ тем çӳлли çунать. Пламя поднимается на огромную высоту. || Употребл. в чувашизмах. Сред. Юм. Тем çăва ятлăччĕ çав! Не знаю шут знает, как его звали! Ib. Тем çăва патне ярат онта мана! Не знаю (шут знает), зачем посылает он меня туда! N. Тем мурне (также: тем ахратне, тем шуйтанне, тем хăяматне, тем масарне; тем çăвине, почему-то). Сред. Юм. Тем çăвалла çын ô, нимпе те манран йôла пĕлмес. Шут знает, что он за человек — все за мною вяжется. Ib. Паян ô кайни такçанах, тем ĕмĕр пôрăнчĕ ôнта (долго находился или пробыл). Ib. Тем чир пик аса та илмен эп ôна. Не знаю, я как-то не припомнил этого. Ib. Тем çăви полнă. Не знаю, что случилось (шут знает, что случилось). Шурăм-п. Хăйне теме (dat.) хурса, таçти пухура пек, никам ăнланайми сăмах калать. С крайнею гордостью он произносит никому непонятную речь, как будто на каком-то важном собрании. Ск. и пред. чув. 57. Тем хăтланман-ши, темĕскер туман-ши? Не наделал ли он чего? Сĕт-к. Çав пачкалăка тĕкĕ пемелле (надо подпереть подпорой): тем çĕрех солăнса кайнă. || Чорт знает к чему, зачем. Орау. Тем ухмахне палăртать вăл. К чему обнаруживает он свою глупость?

тип шăм

худощавый. Ст. Чек. Тип шăм. См. типшĕм.

типшем

худощавый. Ерк. 102. Типшем этем . См. типшĕм.

типшĕм

(_ти_пшэ̆_м), худощавый. Чăв. й. пур 21. Вăл вăрăм, типшĕм, хура çын пулнă. Сред. Юм. Хăй ырхан, типшĕмскер, çапах та пит вăйлă. Чăвашсем 5. Тата ача типшĕм пулсан, ăна нишлеççĕ. Альш. Çырă куç, типшĕм куç.

хыт-хура

назв. растения. Хурамал. Н. Карм. Хыт-хура = тăваткăл хура. Б. Аккоз. Хыт-хура, дикий цикорий. N. Хыт-хура, назв. растения. Вилнĕ çын аллине хăш чуне тупăлха вырăнне тыттараççĕ. Башк. Хыт-хура е шпакат курăк, тысячелистник. Чертаг. Хыт-хора, чернобыл. || Общее название сухих, засохших, жестких трав. Альш. См. хытă-хура. Чув. прим. о пог. 457. Хĕлле хирти хыт-хура ăçталла тайăлать, çулла тырă çавăнталла тайăлать. Зимою в какую сторону наклонится высохшая и почерневшая полынь (высокая сорная трава), в ту сторону летом наклонится хлеб. Виçĕ пус. 24. Çĕре хытта хăварас ĕçе тĕрĕс туса пымасан, унта малтанхи çулне пĕтĕмпе хыт-хура шăтса тухать. Кан. Хыт-хура пек типшĕм. N. Хыт-хура вит у, çапă вит у. Чураль-к. Катаран Марфа, патне пырсан хыт-кура. (Сывлам). Ст. Чек. Сухаличчен хире хыт-хура теççĕ. М. Тув. † Хура ĕне пăрушне хыт-хура та пырĕ-ха; çакĕ ялăн хĕрсене урçана та юрĕ-ха. N. † Пăри терĕм акăнчĕ, сĕлĕ терĕм сапăнчĕ; шăтрĕ тухрĕ хуп-хура ăшçунтармăш хыт-хура. || Сред. Юм. Çын хыт-хорине мар, хамăрăнне те шоратса хăвармалла мар-ха конта.

чечен

прекрасный, превосходный, красивый, хороший, изящный; чистый; красиво, изящно. Paas. Чечен çӳрет (тумланать). СПВВ. ТМ. Чечен — хитре илемлĕ тумланса çӳрекен çын. СПВВ. ЕХ. Чечен – хитре, таса тумланса çӳрекен çын. N. Вĕсем кирек хăçан та чечен (хитре), типшĕм пулаççĕ. N. † Арçынсене сăхлантарасшăн ытла чечен тумланмастăн-и? N. Чечен çӳре, хорошо одеваться. Ир. Сыл. З0. Курăк çинчи сывлăмпа чечен чечек пит çăвать. Полтава 4. Ватă, чаплă Кочупей хăйĕн чечен хĕрĕшĕн чунтан-вартан савăнать. Прекрасной дочерью своей гордится старый Кочубей. Ал. цв. 21. Ан ыйт, ан йăлăн эсĕ мана, курса тăранайми илемлĕ чечен хĕрĕм. М. Сунчел. Çӳл ту çинче кăвак юман, чечен урапа тĕнĕллĕх. || СПВВ. ИФ. Чечен — питĕ çӳхе япала, хăй вăл çапах илемлĕ. Çынсене чечен теççĕ; çӳлĕ çинче çынна, выльăх-чĕрлĕхе те пит çӳхине чечен теççĕ. N. Мĕн? – терĕ Кулине чечен сассине кăларса. || Яргуньк. Ай-ай эс пит чечен-çке (хвальбишка и форсун). || Боры на одежде. Золотн. 102. Начерт. 196.

шăлтăр-шалтăр

подр. сильному, громкому стуку. Сред. Юм. Шăлтăр-шалтăр, стук от деревянных чашек, ложек и т. д. Шорк. Пĕр урапа йывăç чашкă шăлтăр-шалтăр тăкса ячĕ. Утăм. Шăлтăр-шалтăр! кĕмсĕр-кĕмсĕр! сĕтелли тӳнчĕ. || Ск. и. пред. чув. 71. Нарспи икĕ витрипе шăлтăр-шалтăр килет-çке. ГТТ. Шăлтăр-шалтăр (рубка леса). Толст. Çӳлте ман пуç тĕлĕнчех темĕскер шăлтăр-шалтăр-р-р!.. тутарса кайрĕ. Чем люди живы. Алăк хăлăпĕ шăлтăр-шалтăр тунă. || Подр. падению досок. КС. Пӳртӳм хăмисем шăлтăр-шалтăр туса ишĕрĕлсе анчĕçĕ. || Альш. Ытти пекех типшĕм те хыткан кăна питлĕ, çинçе шăлтăр-шалтăр шăм-шаклă çынсемех. Ib. Шăлтăр-шалтăрах калаçмас (не говорит необдумаино).

калиш

(кал’и_ш), употр. в виде бранного термина. Урмай. И, хытнă калиш (ятлаçнă чух, хыткан, типшĕм çынна калаççĕ). || Маленький, худенький, но резвый ребенчишка. Орау. Ача хăй начар (худой и маленький; говорят о маленьком, алăри ача) пулсан та, алхассан ăна: калиш! теççĕ.

имшер

(и_мжэ_р), слабосильный, тощий, хилый. И. С. Степ. Имшер — слабосильный, тощий. Ядр. Имшер — плохой, тощий (о ягненке и пр.). Сред. Юм. «Имшер ача — 1) худой, 2) бледный, З) плакса». Около Ракова. Имшер (типшĕм) — хыткан (типшĕм) çынна калаççĕ; ача-пăча начар çуралсан та: ех, ачи типшĕм-çке! теççĕ. Н. Карм. Имшер выльăх теççĕ начар выльăха. Янтик. Ачи пит имшер (слабый) ун, апат та çиес çук. СПВВ. Т. Имшер тесе çинçе, начар çынна калаççĕ. СПВВ. ЕС. Имшер = типнĕ, хытнă шăм-шакăлă, начар çын е выльăх, Калашн. † Ман имшер урамсем хуçăлчĕç-анчĕç. || Вялый; растяпа, висляй. К. С. Е-е (долгое э), имшер! Эх, растяпа (висляй)! || Н. Узеево. Имшертерех пурăнаççĕ. Живут плоховато.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

худой

1. прил. (ант. толстый, полный)
хăрăк, типшĕм, начаркка, хыткан, хăйпашка; худой человек хыткан çын; худое лицо типшĕм сăн-пит

худощавый

прил. (син. худой, ант. полный, толстый)
ырхан, типшĕм, хытанка; худощавый мужчина типшĕм арçын

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

сухарь

-я 1 сухари, типӗтнӗ сахар; 2. перен. пит ырхан, хыткан, типшĕм çын.

сухой

1. типĕ (вутă), хӑрӑк; 2. хыткан, ырхан, типшĕм (çын).

сухопарый

разг. типшĕм, хыткан (çын); ырхан (çын, лаша).

поджарый

типшĕм, хыткан.

чахлый

вăйсăр, чирлĕ, начаркка, типшĕм, имшер, нишлĕ (ача).

тощий

1. ырхан, хыткан, типшĕм, имшер (çын); 2. выçă (тырă), Карачи (тăпра).

худой

1. ырхан, хыткан, типшĕм; имшеркке, начар, хăрăк; 2. çĕтĕк (кĕрĕк, çăпата), шăтăк (витре); 3. усал; худая слава усал чап (ят).

худощавый

типшĕм, хыткан, ырхан, имшеркке.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

жилистый

прил. 1. шăнăрлă; жилистое мясо шăнăрлă аш; 2. (сухопарый) шăнăрлă; типшĕм (çын); 3. разг. (выносливый) шăнăрлă, çирĕп, вăйлă.

поджарый

прил. разг. типшĕм, хыткан.

сухой

прил. 1. типĕ; сухие дрова типĕ вутă; сухой хлеб тип çăкăр; сухое лето типĕ çу; 2. (сушёный) типĕтнĕ; сухое молоко типĕтнĕ сĕт; 3. (о растениях) хăрăк, типĕ, типнĕ; дерево с сухой вершиной хăрăк тăрăллă йывăç; сухие листья типнĕ çулçăсем; 4. разг. (о конечностях) типсе (е хăрса) ларнă, хăрăк; сухая рука типсе ларнă алă; 5. (сухощавый, худощавый) типшĕм, ырхан, хăрăк; 6. перен. (лишённый душевной теплоты) кăмăлсăр, сивĕ; сухой приём сиввĕн йышăнни; 7. перен. (скупой и лаконичный) типĕ; сухый рассказ типĕ калав; сухая гроза тип аçа; сухой кашель типе ӳçлĕк; сухой закон типĕ закон (эрех-спирт таврашне сутма чаракан закон); сухое вино типĕ эрех (иçĕм ăслине мĕн йӳçсе çитичченех йӳçĕтсе тунă эрех); сухый лёд типĕ пăр; сухим путём тип çĕрпе; выйти сухим из воды шывран типпĕн тух (ăйăпсăр хăтăлса тух).

сухопарый

прил. разг. типшĕм, ырхан, хыткан (çын).

сухость

ж. 1. (недостаток влажности) типĕлĕх, типĕ пулни; сухость в горле пыр типни; сухость климата климат типĕ пулни; 2. разг. (худоба) типшĕм (е ырхан, хăрăк) пулни; 3. перен. (безучастность) кăмăллах марри, кăмăллах мар пулни.

сухощавость

ж. типшĕмлĕх, ырханлăх, хытканлăх; типшĕм (е ырхан, хыткан) пулни.

сухощавый

прил. типшĕм, ырхан, хыткан.

тощий

прил. 1. (худой) ырхан, хыткан, начар, йăпар, типшĕм, хăйпашка; тощая курица ырханчăк; тощий жеребёнок йăпар тиха; 2. перен. разг. пушă, выçă; тощий кошелёк пушă енчĕк; 3. (скудный, бедный) кăрач (тăпра); (о земле) начар (çĕр); (о посевах) выçă (тырă); ◇ на тощий желудок выçăлла, выçварла.

худой

прил. начар, ырхан, хыткан, типшĕм; худой скот ырхан выльăх; худой человек хыткан çын; худое лицо типшĕм сăн-пит.

худощавый

прил. ырхан, хыткан, типшĕм; худощавое лицо типшĕм пит; худощавый человек хыткан çын.

чахлый

прил. 1. (о растительности) имшеркке, вăйсăр (йывăç-курăк); 2. (худой, болезненный) халсăр, типшĕм, имшер, ырхан, нишлĕ, начаркка.

щуплый

прил. разг. ырхан, ырханкка, хыткан, хытанка, начар, начаркка, типшĕм.

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

пит

[pitj]
vizaĝo; fronta flanko
пит çу — lavi vizaĝon
типшĕм пит — maldika, seka vizaĝo
пит çăмарти — vango
пит шăмми — vizaĝa pometo
сĕтел пичĕ — tablotabulo, tabloplato
пукан пичĕ — sidplato
çĕр пичĕ — surfaco de la Tero
çăкăр пичĕ — panokrusto
кĕнеке пичĕ — bindaĵo de libro
минтер пичĕ — kusensako
икĕ питлĕ — duvizaĝa, hipokrita
хурт питлĕхĕ — abelista vualo
питле — kritiki
питлев — satiro
питлевçĕ — satiristo
питлеш — interkritiki, kvereli
питлĕх — masko, ŝirmilo

Йоханнeс Бeнцингăн (Benzing) нимĕçле-чăвашла словарĕ

mager

yrhan, nacarkka, tipşĕm
ырхан, начаркка, типшĕм

Çавăн пекех пăхăр: