Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

кроссворд

кроссворд
кăткăс кроссворд — сложный кроссворд
кроссворд хайла — составить кроссворд

пурçăн

шелковый
вискоза пурçăнĕ — вискозный шелк
хайла пурçăн — синтетический шелк
пурçăн йывăççи — шелковица
пурçăн кĕпе — шелковая рубашка
пурçăн çип — шелковые нитки
пурçăн çиппи — шелковинка
пурçăн тутăр — шелковый платок
пурçăн хурчĕ — шелковичный червь
пурçăн тĕртекен хапрăк — шелкоткацкая фабрика
пурçăн тĕртес ĕç — шелкоткачество

хайла

I.

1.
умение, мастерство, искусство
пур ĕçре те хайла кирлĕ — в любом деле нужно умение

хайла

2.
догадка, смекалка, находчивость, сообразительность
салтак хайли — солдатская смекалка

хайла

3.
способ, прием
средство
вăл хайлапа кĕрешет — он борется, применяя силовые приемы

хайла

4.
хитрость, уловка
хайлана пер — 1) пускаться на хитрости, хитрить 2) притворяться

хайла

5.
причина, повод
хайла туп —
1) догадаться, найти способ, решить что-л.
2) подыскать, найти повод для чего-л.

хайла

6.
прибаутка
шӳтсемпе хайласем — шутки-прибаутки

хайла

II. глаг.

1.
изобретать, придумывать
çĕнĕ прибор хайласа кăлар — изобрести новый прибор
хайласа туп — найти, придумать

хайла

2.
мастерить, делать
приемник хайла — мастерить приемник

хайла

3.
слагать, сочинять
составлять
кроссворд хайла — составлять кроссворд
сăвă хайла — сочинять стихи
такмак хайла — импровизировать частушки

хайла

4.
хитрить, изворачиваться
ловчить прост.
хайласа кала — сказать с умыслом, схитрить
хайласа калаç — 1) хитрить, ловчить в разговоре 2) говорить с прибаутками, балагурить

хайлав

то же, что хайла I.

халайла

2.
то же, что хайла II. 2.
ут хатĕрĕсене халайла — приводить в порядок сбрую

çатралан

1.
зарастать
разрастаться, становиться густым, частым
хайла çырли çатраланса кайнă — малинник разросся

çавăр

19.
отделывать
обшивать, оторачивать
кĕпе аркине тĕрĕ çавăр — отделывать подол рубахи вышивкой
ука кирлĕ çуха çавăрма, хайла кирлĕ юрă юрлама — фольк. чтобы обшить ворот, нужны позументы, чтобы спеть песню, нужно искусство

хайла

5.
измышлять, выдумывать
тĕрлĕрен суя хайла — измышлять всякие небылицы

хайла

◊
çын хайланă — искусственный
Çĕрĕн çын хайланă спутникĕ — искусственный спутник Земли
çын хайланă пурçăн — искусственный шелк

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çавăр

(с'авы̆р), вертеть, вращать; перевертывать, навертывать. ЧС. Ашшĕ унăн сăмахне итлесе тараса (колодец) патне пынă та, каткана (бадью) çавăрса улăхтара пуçланă. Ск. и пред. чув. 99. Чупать ав вăл васкаса, урисене çавăрса. Собр. † Кăвак лашасе кӳлер-и, хĕврисене çавăрса тӳлер-и. N. Ăçта выльăх-чĕрлĕхĕн пуçне те çавăрса лартат (ие). Бугульм. † Пĕчĕкçĕ çĕлĕк, çавра çĕлĕк, çавра-çавра ларта пĕлмерĕм (не мог надеть как следует). Кан. Пуслăх пек рычак тытнă та, çавăра тăрать (так и вертит, угрожающе). || Повертывать, размахиваться (чем). Макс. Чăв. К. I, 60. Кĕтĕм эпĕ хура, ай, вăрмана, пуртă çавăрайми йывăç пур (так как лес очень густ, то нельзя размахиваться топором). N. Енне-енне çавăрса тăратса. Образцы. Самар çуни — сарлă çуна, çаврайăттăм пӳрт умне. || Повернуть; завернуть. Тайба-Т. Пĕчĕккеççĕ лаша — турă лаша, çунине çавăрса хуринччĕ (а если бы повернула!). Çутт. 31. Шкула кĕнĕ чух урисене çавра-çавра пăхса тасатать. Изамб. Т. Лашана хапха патне çавăрса кил. Заверни лошадь к воротам. Бур. † Кил-йышĕ килте пулинччĕ, хирĕç тухса илинччĕ; лаши матур пулинччĕ, вăр çавăрса ларинччĕ (надо: лартинччĕ). N. † Çавăрма çук сылтăм хула, ытарма çук савнă сар хĕре. || Перевертывать (настроение; одежду, при перешивании). Баран. 42. Йытă улашни выçă кашкăрăн чĕрине шарах çурать, пĕтĕм ăшчиккине çавăрать. N. Халата çавăрса çĕлетрĕм. || Обращать внимание. N. Псков, Новгород таврашĕнчи юçлĕх çĕрсене типĕтсе çереме çавăрĕç. N. Унăн чирлĕ выртакан вырăнне канмалли вырăна çавăрĕç. Т. VII. Ĕлĕк пĕр арăм чире хывнă тет те, çемйисем хире кайсан: турăçăм ырлăха çавăрччĕ! тесе юрласа çӳрет, тет. || Возвращать назад, привести (о судьбе). N. Хăçан та пулсассăн вăл сана киле çавăртăр (пусть вернет домой). N. Темлерен çавăрăнăп-и анчах. Пазух. Кĕркуннехи уçăма тур ут пусĕ малашне. Ан йĕр-ха, атте-анне, турă çавăрмĕ-и малашне. Н. Карм. † Çӳлĕ тусем çинче çавра кӳлĕ, çил çавăрса кӳртрĕ пĕр çулчă; пирĕн тăвансемех пит аякра, тур çавăрса кӳчĕ пĕр çĕре. Календ. 1907. Çĕре çапла тума, çапла ĕçлеме нумай расхот та, вăй та тухать. Анчах ун вырăнне, тухнă расхота, пĕтнĕ вăя çавăрса, нумай усă кӳрет. Ерех 16. Нимле те алла çавăрма çук, ытла йывăр çул килчĕ. Янтик. † Ах йыснаçăм Якку пур, сана пулас марччĕ, такçтан турă çавăрчĕ. Альш. Пулăçăсене ку ача калат: турă çавăрнипе татах çаврăнтăм çав (опять пришлось здесь пройти), тет. || Кружить, бушевать (о буре). Сред. Юм. Ах тор, паян тăман çаврать (буран кружит). Епле çӳрет çôл çӳрекен çын! Коракыш. Çанталăк пит кансăр пулнă, çил-тăман тем пек çавăрнă (бушевала пурга). N. Айĕн-çийĕн çаврать (буран). Кан. Час-часах çил-тăмăн тухса çавăрать. || Кружить голову. АПП. † Хӳмесем çинчен ан çӳрĕр, çамрăк пуçăра çавăрса. N. Тем хам пуçа хам çавăрса порнап. Янтик. † Çын сăмахĕ хыççăн ан кайăр, çын сăмахĕ пуçа çавăрать. Полтава 14. Çамрăк илем анчах мар хĕрсен пуçне çавăрать. N. Мĕкĕтепе Петĕр, вĕсен пуçне такам çавăрнă пек, карчăк сăмахне итлесе, тумтирсем, çĕлĕксем тăхăнаççĕ те, чупаççĕ хупаха. || Обдумывать. Ск. и пред. чув. 21. Лайăхрах ыйтса пĕлем, ăспа пуçра çавăрам, унтан вара ĕненем. || Проплыть вокруг. N. Ку шӳкке пулат, тет те, кăна хăвалать, тет. Пĕтĕм кӳле çавăраççĕ, тет. || Обернуть. Сборн. по мед. Тутăр татăкĕ илсе, ăна кача-пӳрне çумне çавăрса. N. † Йори илтĕм çут пиçхи, çавра-çавра çыхмашкăн (обернув вокруг), йори килтĕм çак хоçа патне, çавра-çавра поплеме. || Украсть, присвоить. N. Иван: эпир сутăçсем пулă сутма пурсан, пуллине ак çапла çавăратпăр, тет. Хăй сутăç умĕнчен лушкипе çăва йăлт хăй патне пуçтарса илчĕ, тет. || Обойтись (в течение известного времени). Тим. † Алăкран тухми çӳпçи пур, аллă пилĕк сурпанĕ пур, аллăшне парне парсассăн, çул çавăрма çитĕ-ха, пилĕкĕш хăне (= хăйне) юлĕ-ха. || Обходить, подносить. Мусир. Çитмĕл курка çитмесен, çавра куркапа çаврас (обнести), тет; çавра куркапа çавăрăнмасан, тимĕр куркапа тивертес, тет. || Собирать в одно место. Ст. Чек. Хĕрĕм, кĕтĕве çавăрса хăвар-ха. Дочка! собери-ка стадо в одну кучу. || Рыть. В. Буян. Çав шăтăкра патша ывăлĕ çĕр тĕпĕнче хăйăр çавăрнă. || Свить (гнездо). Сред. Юм. Çерçи йăва çавăрнă. Воробей свил гнездо. Баран. 150. Пурте йăва çавăрса чĕпĕ кăларăççĕ. Ib. Тилĕ... вĕçен-кайăксен çĕре çавăрнă йăвисене шыраса тупать. || Строить (дом). Сред. Юм. Ô çын халь çорт пит çаврать. Он теперь строится во всю (строит дом, усиленно занят постройкой дома). Кан. Халĕ вăл пĕр уйăх хушшинче килне çавăрса çитере пуçларĕ (стал достраивать), пӳртне тимĕр витнĕ. N. Пӳртсем лартрăр-и? Кил-çорт çавăртăр-и? Çуртăрă-йĕрĕре çавăртăр-и? Кил-картиш çавăрайрăр-и? Построились ли вы? (Так спрашивают в разных говорах погорельцев). N. Кусем хăйсем пĕр тĕрлĕ ял çавăрса пурнаççĕ. || Городить. Пазух. Тимĕртен анкарти эп çавăртăм, йĕтемиине шăвăçран сартартăм, юпине ылттăнран, ай, ларттартăм. Альш. Кив çурт çинче (на прежнем месте деревни) анкартисем çавăра-çавăра, тыта-тыта пĕтернĕ. N. Пирĕн атте картишне шурă хăвапа çавăрнă. Якейк. Холая чолпа çавăрнă. Город огорожен каменною стеною. || Класть (печь). Изамб. Т. Кăмака çавăрас. || Точить (о токаре). КС. Йĕке çавăр, вытачивать веретено; чашăк çавăр, вытачивать блюдо. || Обойти. Бюрг. † Анкарти тулашĕнче мулкаç вылят, пĕр çавăрса пулма-çке (= пулмаст-çке). N. Эпĕ çĕр çинче çӳрерĕм, пĕтĕм çĕре çавăрса тухрăм (обошел всю землю). || Вышивать. N. Мĕн ĕçлетĕн, тăхлачă? — Йывăр тĕр (тĕрĕ, узор?) çавратăп. || Оторачивать. Алших. † Çипирккене хăнтăрсем эп çавăртăм. || Отделывать. Тим. † Пурçăн пиçиххи ярапине çавăрса пулмарĕ укапа. Пуянăн та сарă ачине çавăрса пулмарĕ çамрăк чух. Бур. † Ука кирлĕ çухана (вар. суха) çавăрма; хайла (уменье, сноровка) кирлĕ юрăсене юрлама. Ib. Тулĕсене пурçăн туртăр-а (у „тарай енчĕк“) ăшĕсене ука çавăрăр-а? Срв. Оп. иссл. чув. синт. I, 177. Лашм. † Улача кĕпе аркине çавра-çавра тыта пĕлмерĕм. || Закруглять. Альш. † Эпир ларас вырăна çавăрса тунă иккен тенкелне. || Увлечь, seduire. N. Ăна час çавăрма пулать. Её легко увлечь. Алешк.-Сапл. † Ылттăн ука çуха çавăрать, маттур ача сар хĕр çавăрать. АПП. † Вăрман хĕрринчи сар-кайăк, сала çаврас сасси пур... Тим. † Пирĕн савнă туссем ялта мар, сире çавăрмашкăн эпир мар. || Расположить к кому-либо; склонить. КС. Ун кăмăлне çавăрсан, тем чул та сăпаççипа калăттăмччĕ сана. N. Халăх кăмăлне çавăрас шухăшпа, вăл комиссияна (= комиççие) халăхран та суйланă çынсене кӳртмелле тунă. Бюрг. † Хамăн тенĕ тантăша пĕр çавăрса пулмарĕ мулпалан. N. Вăл патшалăхра мĕн те пулсан нумай вĕтĕ-вĕтĕ çĕр тытакансем туса, вĕсене хăй енне çавăрасшăн. Кубня. † Ай-хай савнă тусăм, хура куç! çавăрса пулмĕ-ши хам çумма? Юрк. Сирĕнпе пĕрле ĕçсе çиме пире çăкăр-тăвар çавăрчĕ. Ib. † Килес çукчĕ эпĕ çак киле, сирĕн çăкăр-тăвар çавăрчĕ. || Уговорить, убеждать (сильно раздраженного). Сред. Юм. Темле çиленнĕ çынна та хай маййăн çаврать (может уговорить). Альш. Унтан çавăра-çавăра хай хĕре йӳнерех хака килĕшеççĕ те, çураçаççĕ. Орау. Калаçкаласа аран-аран çавăртăм (уговорил). Альш. Карчăк хĕр тупать, карчăк каччă çавăрать. || Привлечь на свою сторону. Кан. Ку ĕçе пĕччен майлама çăмăлах мар, Ортяккова çавăрар. Кан. Ку кооператив халăха çавăрма (привлечь) пĕлменнинчен килет. || Ловко говорить, говорить обстоятельно. N. Халĕ вĕсем вĕсене хирĕç пит аван çавăрса çыпаçтараççĕ (ловко отвечают на выпады их). ТХКА 58. Ăслă, тăнлă çынсем аван, сăмаха çавăрса, ырă кăмăллă калаçнине илтсен, илемлетсе шăнкăл-шăнкăл шыв юхнă пек шăкăлтатса, кăмăла-чĕрене пусарса, лаплантарса, пит ăслă, вырнаçуллă, çыпçуллă çырнине вуласан, калаçнине илтсен, ах, вара, çавра-çил пек, ман шухăш кĕвĕçпе явăнать. КС. Ăна хирĕç лайăх çавăрса хучĕ. Ловко отпалил (ответил) ему. N. Çавăрса калаçаймаçт. Шемшер. † Йори килтĕм çак хоçа патне, çавра-çавра поплеме. Конст. чăв. Çапла сан пек çавра-çавра каласа ăнлантаракан пулнă пулсан, капла пулас çукчĕ эпир, терĕç. Лашм. † Пĕчĕкçĕ çĕлĕк, çавра çĕлĕк, çавра-çавра ларта пĕлмерĕм; çак тусăм килсен, çавра-çавра калаçа пĕлмерĕм те, калаçа пĕлментен сивĕнчĕ. || ЧП. Выртрăм, ăйхăмсене çавăраймастăп (не могу уснуть) || Спеть куплет. Кильд. † Пĕр çавăрса илсе пĕр юрлăтăм, ăшăмра мĕн пуррине калăтăм. Кĕвĕсем. Чĕкеç килет сассипе, çавăрса юрлать юррине. || Уплетать. Кан. Нимрен ытла, кĕселе атте юратсах çавăрать. || Иногда выражает силу, ловкость, законченность действия. СТИК. Çавăрса çырт, укусить.

çуха

çоха (с’уhа, с’оhа), ворот. Юрк. Кĕпе çухи. Б. Олг. Тăлăп çохи, чаппан çохи. См. çохапи, çухави. КС. Тăратмалла çуха, отложной воротник. Чăв. й. пур. 27°. Мĕшĕн тартăн? тесе, Яккăва çухаран ярса тытнă. N. † Улача кĕпе, йĕтĕн çуха, ан пĕтерсем — тăхăнаймăп. Собр. † Улача кĕпе, çавра çуха, кам каснă-ши сирĕн çухăра. Чăв. к. Ука кирлĕ çуха çавăрма, хайла кирлĕ юрă юрлама. || Шейная повязка. Бижб. Бгтр. † Манпа варлă хĕрсем çук, çуха çыхас хуйхи çук. Ib. † Пирĕнпе варлă хĕрсем çук, çавăнпа пирĕн çуха çук. Лашм. Ачисем пĕр хăмачă кĕпелĕ, çухи мăйĕ кĕмĕл тӳмелĕ. || Ожерелье из монет (украшение). Шибач. Çоха. Чертаг. Çуха, род ожерелья из пятиалтынных и двугривенных, нашитых в два ряда на коже (сăран). Якейк. Çохая мыя çакаççĕ. Çинче сăран çине тенкĕсем (вĕтĕ тенкĕсем: вăтăр пилĕклĕх, ал’иккĕллĕх, çитмĕллĕх) çакаççĕ; сăран çӳл еккине (тенкĕсенчен çӳлелле) вĕт шăрçасам ĕçлесе яраççĕ. Б. Нигыши. Хай хĕр хăй çумăнчен виççĕ тенкĕ татнă та, шăшия çуха туса панă. ЧП. Сирĕн çухăрсем пит илемлĕ, çухăр хуралçисем мунчала. Ib. Чăн мерчентен çуха юсакан.

хайла

хитрость, уловка; способ, средство. Альш. Хăнасене пăтă умĕн: Апат умĕн начар улпут та пĕр курка ĕçет тет,— текелесе хайласа эрех ĕçтереççĕ. Ст. Шаймурз. Хайласа калани. Юрк. Ку çын пит хайласа калаçать. СПВВ. Хайла пĕлет вăл; хайласа калаçать. Юрк. Çавăнпала юрă хайласа хунă авал: Çӳлĕ ту çинче çил арман... К.-Кушки. Юрă хайлама хир-енсем лайăх пĕлеççĕ. Составлять песни хорошо знают хиренсем. Ib. Хир енчисем юрă хайлама пит ăста, çавăнпа вĕсем хушшинче юрă пуçтарма пулат. || Уменье. СПВВ. МВ. ЕС. Хайла = ăс, еиел. Альш. † Хайла кирлĕ çак юрра юрлама. И. С. Степ. Хайла, сообразительность, находчивость. Хурамал. Салтак хуйха ӳкрĕ, тет, ĕлĕкхи пек хайла тупас тесен, ним хайла тупайман. Бюрг. † Ука кирлĕ сухана çавăрма, хайла кирлĕ юрăсене юрлама. || Притворство. Слакбаш. Хайлана печĕ. || Прибаутка. N. Шутсемпе хайласем. N. Вĕсенĕн юмахĕсем те, хайлисем те, авалхи сăмахĕсем те — пĕри те юлман, пурте манса пĕтнĕ. || Причина, повод. А. Турх. СПВВ. ФИ. Ун пек çын пĕр-пĕр çын патне ĕçнĕ вăхăтра юри ĕçме пырать те, юри килнĕ тиесрен килтенех хайла ( = сăлтав) тупса каять.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

выбить

глаг. сов.
1. кого-что çапса кăлар; выбить гвоздь из доски пăтана хăмаран çапса кăлар; выбить врага из села тăшмана ялтан хӳтерсе яр
2. что (син. очистить) шакка, хулăла (тасатма); выбить ковёр кавире шаккаса тасат ♦ выбить медаль медаль хайла; выбить чек чек çаптар (кассира)

выполнить

глаг. сов. (син. осуществить)
ту, хайла, пурнăçла, пурнăçа кĕрт; выполнить поручение хушнă ĕçе ту

делать

глаг. несов.
1. что (син. совершать, заниматься, производить) ту, ăстала, хайла, туса хатĕрле; делать мебель сĕтел-пукан ăстала; он ничего не делает вăл ним те тумасть
2. что и без доп. ту, хăтлан; делать добро ырă ĕç ту; делать успехи çитĕнӳ ту; делать ошибки йăнăш ту; делать по-своему ху пĕлнĕ пек хăтлан ♦ делать выбор суйласа ил; делать попытку тăрăшса пăх, хăтлан; делать нечего ним те тăваймăн; от нечего делать ним ĕç çукран

изобрести

глаг. сов.
шутласа кăлар, ăсласа туп, çĕнĕлле хайла; изобрести новую машину çĕнĕ машина ăсласа туп

конь

сущ.муж., множ. кони
1. (син. лошадь) ут, лаша; гнедой конь тур лаша; сесть на коня ут утлан
2. лаша (шахматри кĕлетке); ходить конём лашапа тух
3. лаша (гимнастика хатĕрĕ) ♦ не в коня корм тăкакланнин усси çук; сделать ход конём хайла, чеелен; Погоняй коня не кнутом, а овсом Лашана пушăпа мар, сĕлĕпе хăвалаççĕ

кроссворд

сущ.муж.
кроссворд, сăмах каçмăш; составить кроссворд сăмах каçмăш хайла; решать кроссворд кроссворд тупсăмне туп

мастерить

глаг. несов.
ту, ăстала, хайла, маçтăрла; мастерить глиняную посуду тăм савăт-сапа ту; мастерить игрушки теттесем ăстала

мастерство

сущ.сред. (син. искусство)
ăсталăх, хайла, маçтăрлăх; мастерство художника художник ăсталăхĕ; повышать профессиональное мастерство професси ăсталăхне ӳстер

нос

сущ.муж., множ. носы
1. сăмса; горбатый нос курпун сăмса; приплюснутый нос лапчăк сăмса; дышать носом сăмсапа сывла
2. (ант. корма) сăмса, вĕç, пуç; нос лодки кимĕ сăмси; нос самолёта самолёт пуçĕ ♦ нос повесить пуçа ус; за нос водить хайла, ултала; нос задрать сăмсана каçăрт; нос совать сăмса чик, сĕкĕн; носу не кажет яхăнне те пымасть; прямо под носом сăмса айĕнчех; оставить с носом чике таршшĕ ларт; нос не дорос симĕс-ха, айван-ха

писать

глаг. несов.
1. çыр; писать карандашом кăранташпа çыр; писать письмо çыру çыр; школьники пишут диктант шкул ачисем диктант çырăççĕ
2. (син. создавать) çыр, хыв, хайла; композитор пишет песни композитор юрăсем хывать
3. о ком-чем (син. сообщить) çыр, хыпарла, пĕлтер; об этом писали газеты кун çинчен хаçатсем пĕлтернĕччĕ ♦ писать картину маслом çуллă сăрăпа ӳкерчĕк хайла

производить

глаг. несов.
ту, хайла, ăстала, туса кăлар; завод производит электрические приборы завод электричество хатĕрĕсем туса кăларать

сложить

глаг. сов.
1. купала, хыв, хур, купаласа хур; сложить дрова в штабель вутта шаршана хыв
2. (ант. вычесть) хуш, хушăм ту; сложить три числа виçĕ хисепе хуш
3. хутлат, хуçлат; сложить нож çĕççе хуçлат
4. (син. сочинить) хыв, хур, хайла; сложить песню юрă хыв ♦ сложить оружие парăн; сидеть сложа руки ĕçлемесĕр лар; сложить голову пуçа хур (çапăçура вилни çинчен)

составить

глаг. сов.
1. (син. образовать) ту, хайла, хатĕрле; составить список список ту; составить словарь словарь çырса хатĕрле
2. 1 и 2 л. не употр. танлаш, пул; доход составил миллион рублей тупăш миллион тенкĕ пулчĕ ♦ это не составит труда ку йывăрах пулмĕ

сочинить

глаг. сов.
хайла, хыв, çыр; сочинить музыку к фильму фильм вăлли кĕвĕ çыр

строить

глаг. несов.
1. ту, ларт, хыв; строить дом çурт ларт
2. хайла, ăсла, шухăшла, йĕркеле, палăрт; строить планы плансем палăрт; правильно строить фразы пуплевсене тĕрĕс йĕркеле ♦ строить гримасы пит-куçа хуçкала

фокус

сущ.муж. (син. трюк)
хайла, куç вăлтни; артист показал удивительные фокусы артист тĕлĕнмелле хайласем кăтартрĕ

формировать

глаг. несов.
1. кого-что (син. порождать) ту, хайла, аталантар; жизнь формирует характер человека пурнăç этем кăмăлне аталантарать
2. что (син. создавать, организовывать) йĕркеле, чăмăрта, хыв; президент формирует правительство президент правительство йĕркелет

хитрить

глаг. несов.
чеелен, хайла, ăслайла

хитрость

сущ.жен.
чеелĕх, хайла, хайлавлăх, ăслай, ăслайлăх ♦ не велика хитрость тем йывăр япалах мар

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

лазейка

1. хӗсӗнсе кĕмелӗх, тухмалăх шӑтӑк, вырăн; 2. перен. аптранӑ чух тунакан сӑлай, хайла.

слагать

что несов. сложить, -жу сов. 1. хыв (юрӑ), ҫыр (сӑвӑ); искусно слагать песни юрӑсем хайла; 2. мĕнтен те пулин хӑтӑл, сир; сложить с себя ответственность ответлӑха хӑвӑнтан сирсе яр.

хитрость

чеелĕх, хайла.

уловка

чее мел, хайла, сăлай, чее хăтланни.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

закорючка

ж. разг. 1. (затейливый изгиб) кукăр-макăр; 2. (уловка) ăслай, чеелĕх, хайла; без закорючек пĕр чееленмесĕр; 3. (помеха) чăрмав, кăлтăк, инкек.

импровизировать

1. несов. что и без доп. (создавать произведение без подготовки) хайла, импровизациле (малтан хатĕрленмесĕр); петь, импровизируя хайласа юрла; 2. несов. что и без доп. (выдумывать, фантазировать) импровизациле, пуçа пырса килнине кала, шухăшласа кăлар; 3. сов. что, перен. разг. (устроить что-л. без предварительной подготовки) алхапăл ту, хатĕрленмесĕр пурнăçла; импровизировать обед алхапăл апат ларт.

манёвр

м. 1. воен. манёвр (тăшмана пырса çапма çарсене вырăнтан вырăна куçарни); 2. мн. манёвры манёврсем (çарсен тактикăллă вĕренĕвĕ); 3. перен. ăслай, мел, хайла, чее ĕç.

маневрировать

несов. 1. воен. манёвр ту (е ирттер); 2. ăста куçкала, çăмăллăн çӳре (кимĕ е карап çинчен); 3. перен. чем хайла, чеелен.

манипулировать

несов. чем манипуляци ту, хайла, чеен хăтлан.

манипуляция

ж. 1. манипуляци, кăткăс ĕç (алăпа тумалли); 2. перен. (проделка) хайла, чеелĕх, ăслай.

маскарад

м. 1. маскарад (маскăсем тăхăнса ирттерекен бал); 2. перен. ултав, чеелёх, хайла.

махинация

ж. махинаци, ултав, хайла.

мошенничать

несов. ултала, хайла, ларт.

находчивость

ж. тавçăру, тавçăрулăх, ăнкарулăх, хайла; проявить находчивость тавçăруллă пул.

плут

м. 1. (обманщик) ултавçă; 2. (хитрец) чее, хайла.

плутни

мн. разг. ултав, чеелĕх, хайла.

прибаутка

ж. хайла; шутки и прибаутки шӳт-хайла; с прибаутками хайлаллă.

притча

ж. юптару, хайла; говорить притчами хайласа калаç.

сочинить

сов. что 1. (создать) çыр, хыв, хайла; сочинить стихи сăвă çыр; сочинить песни юрă хайла; 2. (выдумать) шухăшласа (е туртса) кăлар, тыттар.

уловка

ж. сăлай, хайла, чеелĕх, мел.

умение

с. пĕлӳ, пĕлни, ăсталăх, ĕнер, хайла.

ухитриться

сов. с неопр., разг. (суметь) сăлай (е май, ăс, мел) туп, пултар, хайла; ухитриться пройти незамеченным асăрханмасăр иртсе кайма пултар.

ухищрение

с. сăлай, мел, хайла, чеелĕх; прибегать к разным ухищрениям тĕрлĕ мелпе усă кур.

ухищряться

несов. чее сăлай (е хайла, мел) туп; чеелен, чее хăтлан.

хитрить

несов. 1. чеелен, чее хăтлан, ултала; что тут хитрить? мĕн чееленес унта?; 2. разг. (проявлять изворотливость) хайла, ăслайла, майне пĕл (е туп).

хитрость

ж. 1. чее, чеелĕх, хайла; хитрость лисы тилĕ чеелĕхĕ; 2. (притворство) чееленни, ултав; 3. разг. (изобретательность) хайла, пултарулăх, ăслай, майне пĕлни; 4. разг. (скрытый смысл чего-л.) тупсăм, сăлтав; ◇ не велика (или небольшая) хитрость темех мар, йывăр япалах мар.

Социаллӑ сӑмахлӑхӑн вырӑсла-чӑвашла словарӗ (2004)

манёвр

1. манёвр (çарсене урăх вырăна куçарса çапăçни); стратегический манёвр стратеги манёврĕ 2. манёвры манёврсем (çарсен куçăмлă вĕренĕвĕ); военно-морские манёвры тинĕс çар маневрĕсем 3. хайла, кавар, ултавлă ĕç; политические манёвры политикăри каварсем

махинация

чее хайла, ултавлă ĕç; политические махинации политикăри чее хайласем; финансовая махинация финанс ĕçĕнчи ултав

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

хайла

1. «способ», «средство»; 2. «причина», «повод»; 3. «уловка», «хитрость»; 4. «импровизация»; «прибаутка»; уйг. хаял, азерб. хәял, туркм., кумык., ног., тат., башк. хыял, кирг., казах., кыял, Замахш., тур. hайал, узб. хаёл «мечта», «фантазия», «выдумка», «вымысел»; башк., тат. хәйлә, узб. хийла, тур., к. калп., туркм. hиле, хиле «хитрость», «лукавство», «плутовство», «уловка», «увёртка»; уйг. hелигер, узб. хийлагар, туркм. хилеғәр, ног. айлекер, к. калп. хилекер «хитрый», «лукавый», «ловкий», «увёртливый». Из араб. множ ч. «хитрость», «уловка»; «выдумка»; «сноровка»; «увёртка»; ср. перс. (hиле), множ. ч. (хийӓл) «хитрость», «коварство», «интриги», «каверзы», «уловки»; (хилӓгӓр) «хитрец», «интриган».

хайла

1. «искусно делать (что-л)»; 2. «сочинять (песни, стихи)»; «импровизировать», «приговаривать»; тат., башк. хәйләлә «хитрить», «лукавить», «ухищряться», «притворяться»; уйг. хиял кыл, узб. хийла кил, тур. киле эт то же; см. хайла.

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

калăпла

п.п. Ăстала, ăслăла, хайла, хатĕрле. Приказ хыççăн приказ калăплама тытăннă, «...хăтарас!», «...кăларас!» К-н, 1977, 24 /, 2 с. Сăвăсем те ярăмларăн, повеçсем те шăрçаларăн, кулăшсем те ăсталарăн, халь мĕскер-ши калăплатăн. К-н, 1985, 9 /, 6 с. Пултарулăх çурчĕсенче романсем «калăпласа» лараймарăм. Х-р, 22.09.1998, 3 с. Чăваш çамрăкĕсен театрĕнче ĕçлет, тĕрлĕ роль калăплать. Ар, 2001, 6 /, 3 с. — сăнар калăпла (Я-в, 1976, 3 /, 25 с.; ТА, 1990, 9 /, 66 с.; Г.Федоров, 1996, 16 с.; Ар, 2001, 14 /, 1 с.); — çăхав калăпла, жалоба калăпла (В.Енĕш, 1986, 85 с.), кĕнеке калăпла (Х-р, 11.12.1998, 2 с.).

Çавăн пекех пăхăр: