Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

хухă

I.
костра, кострика, очески
кантăр хуххи — кострика конопли

хухă

◊
вырăс хуххи — бот. свербига
майра хуххи — бот. свербига
хур хуххи — осот полевой, молочай

хухă

II.
çăмарта хуххи — воздушная камера в яйце

хăлха

◊
хăлха пăявĕ — мед. свинка
хăлха çакки — серьги, сережки
хăлха курăкĕ — бот. одуванчик
хăлхана çĕрт — прожужжать (все) уши, надоесть одним и тем же разговором
хăлха йӳçет — уши вянут, неприятно слушать (брань, заведомую ложь)
хăлха йӳçрĕ — уши вянут, неприятно слушать (брань, заведомую ложь)
хăлха чикки пар — дать по уху, закатить оплеуху
сӳс хăлхи — диал. то же, что хухă

хăлха

II.
сӳс хăлхи — диал. то же, что хухă I.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

тыла поç

тыл пуç, тыл пуçĕ, тыл пуççи, кочка в болоте. Юрк. † Çӳçĕ-пуçĕ тыла пуç (опред. предложение), çӳçне-пуçне пуçтараймас, хунчăкăшне юраймас. Собр. Çак çар халăхĕ тыла пуçĕ пулса тăрĕçинччĕ (пусть это войско обратится в кочки), тесе каларĕ, тет. Сорм-Вар. Вара хĕр каларĕ ăна: манăн атте тӳрĕ килнĕ çĕртре тыла пуçи нумай, çавăнпа час килеймес. Ёрдово. † Тыла пуçĕ усалĕ ыр çарана сая ячĕ (произн. саячĕ). Тюрл. Тыла пуçĕ, кочка. Зап. ВНО. Тыла пуççи, кочка на лугу. N. Хитре, çӳлĕ курăксем вырăнне... тыла пуççисем анчах лараççĕ. Сенчук. † Шăпчăк чĕппи ӳстертĕм тыла пуççи хушшинче. N. † Хухă çулçи тӳшек пек, тыла пуççи минтер пек. N. Çаран çинче тыла пуççи айĕнче путене йăви пулнă. || Назв. поля. Ураскилт. Тыла пуççинче выратпăр.

хуп кĕпçи

, хоп кĕпçи, назв. растения. Собр. † Улăхран улăха çӳрерĕмĕр хуп кĕпçисем шыраса. Сред. Юм. Хуп кĕпçи вăрманта пулакан сарлака çӳлĕçлĕ пурне пик парка пулакан кĕпçеллĕ курăк. Ăна çамрăкла çиеççĕ. СПВВ. ФН. Хуп кĕпçи тутана хуратат. Собр. † Сĕм вăрманта хуп кĕпçи, çак шултрине суйларăмăр, пиртен вара юлашки ларччăр вăрри тăкначчен. Тюрл. Хоп кĕпçи = хухă (Альш.).

хупах

хопах, назв. растения, лопух. Анненков. Хопах, от слова хопă, лубок, т. е. трава с большими листьями, похожими на лубок. N. † Ах, пиччеçĕм, мĕн тăвас? Пирĕн инке пуласси те купăста касма кайсассăн хупах хуçса килнĕ, тет. Тюрл. Хопах, лопух. Ib. Хопах аври, стебель его. Ib. Хопах çӳлчи, листья его. Пазух. † Хухă çулçи хупах пек. N. Çатан çумĕнчи вĕт хупах, вĕт хупахра вĕт пиçен. || Репейник. Рак., Кайсар. N. Хупах = куршанкă, Якейк. Хопах = коршанкă.

хура пуç

хора пуç, назв. болотното растения, рогоз. Турhа. Нюш-к. Хура пуç, рогоз (камыш). N. Хура пуç — шишка рогоза; хура пуç çунатти — листья рогоза. Питуш. Хора поç, палочник (растение), хора поç çонатти — листья его. Якейк. Хора пуç, рогоз. Вăрман çĕрĕнчи çынсам хора пуçран тушексем, çытарсам тăваççĕ. Микушк. Тулли пулчĕ сарă хăмăш пек, пуçĕ пулчĕ хура пуç пек. (Хора пуç — черная головка на камышах). Чертаг. Чувашин, с которым я ходил по лесу, сказал о палочнике: ав хура пуç, кошак хӳри пек мăнттайскер ларать. || N. Хура пуç, съедобное растение с черненькой верхушкой. Нюш-к. Хура пуç, съедобное растение (кĕпçе). Н. Якушк. Ст. Чек. Хура пуç, растение, листья похожи на хухă, на вершине стебля черная шапочка, едят.

хухă

назв. растения. Юрк. Н. Якушк. Хухă, шкирда. N. Хухă, дикая редька. Рак., Кайсар. N. 141. Хухă вăрманта ӳсет, кĕпçине çиеççĕ. СТИК. Хухă растет на лугах; его едят. С. Тим. Карăм хухха, хуххи çук, татма тăтăм, сыппи çук. (Карăм хухха, пошли за хухă, пошли рвать хухă). Ст. Чек. Хухă, курăк. N. Хухă = хоп кĕпçи.

хухлă

имеющий хухă. ЧП. Хухăлă вăрман.

хухăлăх

место, обильное травой хухă. А. Тур.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

хухă

, диал. хуха, хăлха «кострика», «очĕски»; хак. хоох «шелуха»; якут. кирхох «грязь», «мусор», «сор»; якут. хах «корка», «шелуха»; ср. монг. калга «кострика»; бур.-монг. хох «труха», «мусор», «сор».

Çавăн пекех пăхăр: