Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

калькăла

1.
калькировать, копировать на кальку
ӳкерчĕк калькăла — калькировать чертеж

пунктирлă

пунктирный
пунктирлă ӳкерчĕк — пунктирный чертеж

ту

6.
разрабатывать, составлять
проект ту — разрабатывать проект
отчет ту — 1) делать отчет, отчитываться 2) составлять отчет
сăмах кĕнеке ту — составлять словарь
сăмах кĕнеке тăвакансем — составители словаря
список ту — составлять список
ӳкерчĕк ту — делать чертеж

чертеж

чертеж

чертеж

чертежный
чертеж мастерскойĕ — чертежная мастерская
чертеж сĕтелĕ — чертежный стол
ĕç чертежĕ — рабочий чертеж
çурт чертежĕ — чертеж дома
чертеж ту — чертить, делать чертеж
ĕçе чертеж тăрăх ту — выполнять работу по чертежу

ӳкерчĕк

5.
чертеж, план
çурт ӳкерчĕкĕ — чертеж дома

çыру

6.
чертеж, рисунок

çавăр

12.
обводить
ӳкерчĕке тушьпе çавăр — обвести тушью чертеж

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

çыру

(с’ыру, с’иру), scriptio, scriptura, письмо, писание. Шел. П. 63. Тутар çырăвĕ пек çыруллă, пысăк чулсем выртаççĕ (лежат плашмя). С. Айб. Çук, эпĕ çыру вулама пĕлместĕп. Сенчук. Хамăр ялсен, ай, ачисем çыру çыран тиек пек. Юрк. Эпĕ çыру таврашне вулама ӳркенместĕп, çыру кĕнеке мар. Ib. Армана пынă чăвашĕ çыру пĕлекен çын пулнă! N. Çыру ярах тăр. Почаще пиши (из письма). N. Час-час çыру яр. (Из письма). N. Çырап çыру юратса, шурă хута хуратса. N. Ман çырува илетни, çук-и? Çырса яр. Юрк. Мĕншĕн çыру ямасăр тăратăн? Ib. † Хамăр ялăн ачисем çыру çыран тиек пек. Орау. Йăванăн çырăвĕ килнĕ. Пришло пнисьмо от Ивана. N. Ванюкăн çырăвĕ çук (не шлет писем): вилнĕ пулĕ, теççĕ. N. Елекка çырăвĕ (от...) пур-и, çук-и?. N. Çакă çыруран сывă юлатăп. N. Çыру ăшне канверт чиксе яр. КС. Сана çыру килнĕ. На твое имя получено письмо. N. Василийрен çыру илеп, эпĕ те ярап. N. Çыру ямастăр вуç та. Совсем не пишете. N. Апрелĕн 27-мĕшĕнче çырнă çырăвăртан урăх çыру илмен. N. Çыру ячĕ те, хăйне курса калаçнă пекех пулчĕ. ТХКА 25. Кăвак хупăллă çыру. Кан. Çырăва ăста вăл. Он мастер писать. N. Çыру вĕççĕн калаçас вĕçне юлтăмăр. N. Çеркейĕн вилнĕ çыру килчĕ. Пришло письмо о смерти Сергея. || Ученье; грамота. ЧС. Эпĕ ĕнтĕ халĕ çапла, çырува кайман пулсан, киреметсенчен пĕчĕккĕ чунехи пекех хăраса пурнăттăмччĕ, тесе шухăшлатăп. N. Килес çул кай çырува. N. Мана, çыру пĕлмен çынна, тепле çырмалла. N. Çырăва каякан ачасене килĕшӳсĕр ан çӳретĕр. || Буквы, письмена. Юрк. Ку çырусем вырăсли пек мар. Н. Якушк. Шурă хут çине çырнă хура çыру (письмо, буквы). || Записка. N. Çырупа укçа пуçтарса çӳрет (о нищем и пр., на бедность). || Рукопись. N. Ку çырусене (рукописи) эпĕ пит нумай çынсенчен ыйтса çыртăм эсĕ хушнипе. || Чертеж. Баран. 147. Кун пек план çинче çурт вырăнĕ пĕчĕкçеççĕ тăваткал çыру пулса ӳкет. || Обыск (предбрачные документы при церковном браке). Цив. † Пупран çыру илместĕр, хĕрĕр тухса каяс пек (готовится). Собр. † Хапхăр умне шăлма атьăр (идемте), курăк шăтса тухас пек; çыру илсе хумастăр, хĕрĕр тухса килес пек. Богдашк. † Çыру туса памастăр, хĕрĕр тухса каясшăн. || Кон, предел, межа, черта. Изаиб. Т. Малтан çыру çыраççĕ. Унтан кам малтан пемеллине шăпа тытаççĕ (в игре). Ib. Кукăрта (чижик) çырăва кӳртсен. || Судьба. Собр. † Пăхăрсамăр турă патĕнчи çырăва, чун патĕнчи тăвана уйăрат.

аяккинчи пăрăс

(аjа_ккин’ζ’и), ligna duo lateraria in summo арман collocata, quae v. in simulacro (4). Боковые брусья; см. чертеж. Тоскаево. Аяккинчи пăрăс иккĕ пулат. Вĕсем валĕн икĕ енчĕ ăна тăрăх выртаççĕ. Боковых брусьев два; они лежат по обе стороны вала, вдоль его (т. е. параллельно ему).

вăта çĕрти пăрăс

lignum medianum sub lignis laterariis in summo apман collocatum, quod v. Тоскаево. Вта çĕрти пăрăс вала тăрăх пăрăссенĕн айĕнче. Средний брус, дежит под брусьями, параллельными валу. См. чертеж.

шкантсем

Cum iam haec omnia, quae supra de aratro ligneo scripta sunt, ad typothetam essent missa, litterae mihi ex vico Кĕçĕн елчĕк praef. Tetiuschiensis allatae sunt, quae aratrt lignei descriptfonem continebant, addito insuper eiusdem simulacro, quod hie quidem inseri non potuit. Когда все помещенное выше уже было сдано в набор, я получил письмо от учителя М. Данилова (М. Яльчики, Тет. у.), содержавшее в себе описание дерев. плуга и его изображенне; рисунки здесь пропускаются. „Присылаю, пишет он, при сем чертеж чувашского деревянного плуга „ака-пуç“. Существенными частями этого старинного земледельческого орудия являются два дубовых сучка, расположенные рядом и связанные внизу двумя перекладинами, а наверху одной. Влевый сучек вставляетея шипом конец крепкой, круглой кленовой, несколько изогнутой, плахи, собственно — главной оглобли (или дышла), которая неподвижно связывается с левым же полозом при помощи крепкой стойки („сула“ или „тăмана“). К стойке и сучку пришивается сосновая доска („сурпан хăми“), а с другого бока, к сучку и стойке, пришивается другая доска, поменьше, отчего образуется трехугольная коробка. На левый и правый полоз спереди вставляется один железный лемех („терен“), в горизонтальном положении. „Тĕрен“ имеет треугольную форму и острые края. Трубка его, куда входат дерево, называется „тĕрен кăпăлĕ [к̚ы̆δы̆л’э̆. Н. А. ]. На дышле, в особое продолбленное отверстие, клином закрепляется вертикально железный резец („шăрт“), чтобы стальное острие его, обращенное вперед, пришлось перед „тĕрен“. Передний конец дышла лежит свободно на оси с двумя колесами. К середине оси, спереди, перпендикулярно прикреплен „явăрлав“ (читать: „javorlau“ [т. е. jавы̆рлав. Н. А. ]. На „явăрлав“, сбоку, есть сквозное отверстие, в которое продета веревка, зацепляющаяся за деревянный пенек („кăвакарчăн“), утвержденный на переднем конце дышла, сверху. На ходу веревка не позволяет дышлу соскользнуть с оси. На конце „явăрлав“ есть крючок, на который надевается „çăрттан“, т. е. равноплечий рычаг с точкой опоры в середнне, у отлерстия, где крючок, и с приложением двух лошадиных сил на каждом конце. Две коренные лошади впрягаются в оглобли, из которых каждая сделана из одного согнутого дугой крепкого дерева. К четырем концам коренных оглоблей прикрепляются при помощи веревок ещо две пары оглоблей для передней пары лошадей. Когда все готово, погонщак становится с левой стороны, сзади, за рукоятки берется опытный пожилой мужик, а подросток, с маленькой лопаточкой, идет сбоку и очищает застрявшую в пространстве землю у стойки. Когда пропахана первая борозда, дальше идет равномерно: „шăрт“ режет вертикально, глубиного до 2 ¹/₂ вершков, „тĕрен“ подрезает снизу, горизонтально, вершков на 4 — 5. Подрезанная земля, поднимаясь на „тĕрен“, ударяется в отвальную доску и, перевернувшись сверху вниз, падает направо, на предыдущую борозду. Отвальная доска своим выемчатым задним краем приглаживает перевернутую землю направо, чтобы она не ссыпалась обратно в борозду. В день можно вспахать им одну десятину. „Ака-пуç“ особенно незаменим при поднятии „нови“, т. к. требуется большая сила для разрезывания задернелой земли, иногда даже с древесными кореньями, где даже ломаютса заводские жел. плуги, починка коих дороже. Кроме того, „ака-пуç“, переворачивая полосы отрезанного дерна, не ломает полос, а укладывает их сплошь, тогда как железный плуг своим крутым отвалом ломает полоски, в тем затрудняет бороньбу. Цена „ака пуç“, без железных частей, — рубля 4 — 5“.
Praeter aratra lignea hie descripta, quae iam multis locis in usu versari desierunt, atque ilia pervulgata, quae „cyxa“ nomine usurpantur, ferrea quoque eiusdem generis instrurnenta, in officinis confecta, in usum venire coeperunt, quorum partes hie infra enumeravimus. Кроме самодельных дерев. плугов, встречающихся лишь в некоторых местностях, и более распространенной сохи („суха“), чуваши, местами, уже начали пользоваться плугами заводского изделия, приобретаемыми в земских складах. Эти плуги называются у них тимĕр ака или тимĕр ака-пуç, а, иногда сохраняют заимствов. у руссках немецкое название плук (нем. Pflug).
Чувашский деревянный плуг (М. Яльчики, Тетюш. у.).
1. Ама турачĕ.
2. Аçа турачĕ. (çур турачĕ).
З. Ака кашти.
4. Сурпан хăми.
5. Кĕçĕн сурпан хăми.
6. Сули (тăмана).
7. Тĕрен.
(7а. Тĕрен кăпăлĕ, tubus vomeris quo infigitur тупан).
8. Шăрт.
9. Кăвакарчăн, paxillus.
10. Явăрлав пăяв³, funiculus.
11. Тенел, axis.
12. Урапа кускăçĕсем, rotae.
13. Явăрлав (i. q. тараса хăми).
14. Явăрлав çекĕлĕ, uncus.
15. Çăрттан (i. q. тараса).
16. Тĕп турта.
17. Малта турта.
[18. Касă епле çавăрăнса ӳкни. Quo modo inverteretur caespes, demonstratum erat, Hie omissum].
19. Тупан.
20. Ака тытки.
21. Харлавламалли вырăн, locus, qua adhibetur rallum. [7, 8 Тимĕртен тăваççĕ, шăрта (8), вичкĕн пултăр тесе, хурçă та хываççĕ (cultri acies e chalybe etiam fit), ыттисене пурне те йывăçран тăваççĕ].
Йывăç ака (Асан ).
1. Аçа турат.
2. Ама турат.
З. Тыткăчăсем.
4. Çĕр пăрахакан хăма.
5. Тăмана.
6. Турат вĕçĕсем.
7. Сапан çӳретекен винт.
8. Тĕрен.
9. Шăрт.
10. Йывăç ака кашти.
11. Çаклатмалли.
Тимĕр ака (Асан.).
1. Тĕнĕл.
2. Куччăр.
З. Пружина хулли.
4. Пружина тыткăччи.
5. Пружина.
6. Тыткăччи.
7. Çăраççи.
8. Çунатсем.
9. Тĕренсем.
10. Урапа.
11. Ака пласси.
12. Сăнчăр.
13. Пĕкĕ.
Ака-пуç (Имен.).
1. Тĕрен.
2. Пысăк сурпан хăми.
3. Çĕççи.
4, а. Ама турат.
4, б. Çăвăр турат.
5. Кĕçĕн сурпан хăми.
6. Хаччи.
7. Шăрт.
8. Пысăк тăмана пăти.
9. Кĕçĕн тăмана пăти sive автан.
10. Путек пăявĕ.
11. Ака-пуç кашти.
12. Суласем.
13. Тараса.
14. 15. Тĕп-турта пăявĕ.
16. 17. Тĕп-турта.
18. Тараса хăми.
19. Пускачă.
20. Çăвăр савăл, мăн савăл.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

готовальня

сущ.жен.
готовальня (чертёж хатĕрĕсен пуххи)

грамотный

прил. (ант. неграмотный), грамотно нареч.
1. хутла пĕлекен, вулама-çырма пĕлекен; грамотные дети вулама-çырма пĕлекен ачасем
2. (син. знающий, сведущий) пĕлӳллĕ, ăста; пĕлекен; грамотный инженер ăста инженер
3. (ант. безграмотный) тĕрĕс, йăнăшсăр; писать грамотно йăнăшсăр çыр; грамотный чертёж тĕрĕс тунă чертёж

копировать

глаг. несов.
1. что копи ту, ӳкерсе ил; копировать чертёж чертёж копине ту; копировать на ксероксе ксерокспа ӳкерсе ил
2. кого-что (син. подражать) евĕрле; ... пек ту; копировать походку пьяного человека ӳсĕр çын пек утса кăтарт

неграмотный

прил. (ант. грамотный), неграмотно нареч.
1. хут пĕлмен, вулама-çырма пĕлмен; неграмотный старик хут пĕлмен ватă
2. (син. безграмотный) пĕли-пĕлми, йăнăшлă, тĕрĕс мар; неграмотный чертёж тĕрĕс мар чертёж; писать неграмотно йăнăш туса çыр

план

сущ.муж.
1. (син. чертёж) план, ӳкерчĕк; план города хула планĕ
2. план (тумалли ĕçсене палăртса хуни); годовой план çулталăк планĕ; выполнить план плана тултар; работа идёт по плану ĕç план тăрăх пулса пырать

чертёж

сущ.муж., множ. чертежи
чертёж, ӳкерчĕк, ĕлке; чертёж здания çурт чертёжĕ; изготовить чертёж чертёж ту

чертёжный

прил.
чертёж -ĕ, ӳкерӳ -ĕ; чертёжные принадлежности ӳкерӳ хатĕрĕсем

чертить

глаг. несов.
1. чĕр, çыр, йĕр ту, йĕр турт; чертить палкой по песку хăйăр çинче патакпа йĕр турт
2. чертёж ту, ӳкер; чертить план местности вырăн планне ӳкер

шаблон

сущ.муж.
1. (син. лекало) ĕлке (чертёж тумалли, пусма тавар çĕлеме касмалли); кроить платье по шаблону ĕлкепе кĕпе кас
2. (син. трафарет) калăп, ĕлке, тĕслĕх; сочинение стихов по шаблону пĕр калăппа сăвă хывни

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

чертёж

чертёж, ӳкерчĕк.

чертить

, черчу, -тишь что несов., начертить сов. 1. чĕрсе тух, йĕр ту; 2. чертёж туса ӳкер (çурт планне).

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

выполнить

сов. что 1. пурнăçла, пурнăçа кĕрт, ту, туса çитер; выполнить обязательство тума пулнине (е обязательствăна) пурнăçла; выполнить приказ приказа пурнăçа кĕрт; 2. (создать, сделать) ту; выполнить по чертежу чертёж тăрăх ту.

готовальня

ж. готовальня (чертёж инструменчĕсен пуххи).

малограмотный

прил. 1. сахал вĕреннĕ (е пĕлӳллĕ); малограмотный человек сахал вĕреннĕ çын; 2. япăх, пĕли-пĕлми тунă (ĕç); малограмотный чертёж пĕли-пĕлми тунă чертёж.

папка

ж. папка; папка для бумаг хут папки; папка для чертежей чертёж папки.

рейсфедер

м. рейсфедер (чертёж инструменчĕ).

рейсшина

ж. рейсшина (чертёж ĕçĕнче усă курмалли линейка).

транспортир

м. транспортир (чертёж тумалли хатĕр).

чертёж

м. чертёж, ӳкерчĕк; чертёж дома çурт чертёжĕ.

чертёжник

м. чертёжник, чертёж тăвакан.

чертежный

прил. 1. чертёж ⸗ĕ [⸗и], ӳкерчĕк ⸗ĕ [⸗и]; чертежная доска чертёж хăми; 2. в знач. сущ. чертежная ж. чертёжнăй, чертёж пӳлĕмĕ.

чертить

несов. что и без доп. 1. (проводить черту) чĕрсе тух, йĕр ту (е турт), йĕрле; 2. (делать чертёж) чертёж (е ӳкерчĕк) ту, çырса ту; чертить план здания çурт планне çырса ту.

эскизный

прил. эскиз.., йĕрленчĕк, малтанлăха ӳкернĕ, малтанлăха тунă; эскизный рисунок эскиз ӳкерчĕк, ӳкерчĕк эскизĕ; эскизный чертёж эскиз чертёж, чертёж эскизĕ.

Çавăн пекех пăхăр: