Шырав: çемĕ

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
мелодия, напев, мотив

мелодический
авалхи çемĕсем — старинные напевы
ташă çемми — плясовая мелодия
юрă çемми — мотив песни
çемĕ пуянлăхĕ — мелодическое богатство
çемĕ ĕнĕрле — напевать мотив
çемĕ кăлар — выводить мелодию

2.
ритм, такт
лад
вальс çемĕмиллĕ юрă — песня в ритме вальса
мусăк çеммипе — в такт музыке
оркестр çеммипе — под звуки оркестра
çемĕ тыт — выдерживать ритм

3.
порядок
лад разг.
ĕç çемми — лад в работе
пурнăç çемми — течение, ритм жизни
малтанхи çемĕпех — на прежний манер

пĕр çемĕллĕ —
1) однотонный
пĕр çемĕллĕ кĕвĕ — однотонная мелодия
2) однообразный
пĕр çемĕллĕ кунсен юххи — однообразное течение дней

пĕр çеммĕн — 1) однообразно, монотонно 2) в унисон, согласно

4.
подходящий, соответствующий
сподручный прост.
вăй çемми ĕç — посильная работа
ку мана вăй çемми — это мне по силам
шăл çемми — еда по зубам
Ака-суха — ал çемми, çăкăр сăмси — шăл çемми. — посл. Пахота — рукам соответствует, краюха хлеба — зубам соответствует.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

мотив, мелодия, гармония, строй, лад; порядок, способ, соответствие. Чигир. Шурă пĕремĕк шăл çемми, Собр. Куккăр çăка кут çемми. (Кăнчала йӳççи). КС. Паян нимĕр пĕçерсе патăм-ха, ват çынсене шăл çемми (подходное для зубов) В. Олг. Онтан кĕсле калат (сыграл) çармăç, пĕр çемĕ. Ib. Кĕсле çемми. Якейк. Копăс каланă çеммипа эп ташлама пĕлместĕп. Ib. Ачасам, ман мĕлле çемĕ калас (какой мотив сыграть)? Ир. Сывл. З4. Шăнкăлă-шанкăл хăрăк-марăк çемме майлă шăнкăлтатрĕ. N. Вĕсем ырă ăслă сăмахсем вĕрентсе хăварнă, юрăсем-сăвăсем, кĕвĕсем-çемĕсем каласа хăварнă, мухтав юррисем çырсă хăварнă. Пшкрт. Эп она çеме çартăм (= çавăртăм, уговорил), вăл апла туас çок ĕнтĕ. N. Вăрăç çапах хытă тăрать, чарнмали çемĕ те çук. N. Шăн-шак çемĕрен тохса.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «мелодия», «мотив», «напев»; 2. «строй», «лад»; -çемĕн (оруд. п.) послелог = «по» «по мере того...», «сообразно с...»; ср. мар. сем «напев», «мотив», «мелодия», «лад»; удм. сям «нрав», «обыкновение», «характер»; сямен сообразно с...» (Wсhmаnn. TLP 151).

Çавăн пекех пăхăр:

çемçетӳ çемçешке çемçешкелен çемçуркка « çемĕ » çемĕç çемĕçтер çемĕле çемĕлен çемĕн