Шырав: кăк

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
корень
основание

корневой
çӳç кăкĕ — корень волоса
хул кăкĕ — предплечье
шăл кăкĕ — корень зуба

2.
пень, корень (выкорчеванный)
кăк çĕрĕ — чищоба обл. (вырубленный и выкорчеванный участок для пашни)
кăк вырăнĕ — чищоба
кăк тункати — выкорчеванный пень
кăк кăлар — корчевать пни

3.
единица счета огородных растений
— перевод зависит от типа растения:
корень, куст, головка и т. д.
çĕрулми кăкĕ — куст картофеля
вунă кăк помидор — десять корней помидоров
пилĕк кăк сухан — пять головок лука (с перьями)

4.
устье
çырма кăкĕ — устье речки

5. разг.
род, поколение
кăкран кăка — из рода в род, из поколения в поколение

6. перен.
происхождение, генеалогия, родословие

◊
алăк кăкĕ — дверной кочет (стойка дверной петли)
кăк тупан — полозья, сделанные из корней

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

корень; кăкла – расчищать.

89 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

подр. одному из звуков, издаваемых гусем. Çутт. 52. Хурсем хуллен кăна: кăк-кăк-кăк! текелесе тăраççĕ.

(кŏк, кы̆к), корень; комель. Б. Нигыши. † Пирĕн килеми пит куннĕ (так!): суса сухан ларттарать. Пĕр кăк (луковица) çухалсан, мĕн курас? (Свад. песня, намекающая на строгий, злой нрав свекрови). N. † Пĕр кок (так!) сохань пĕр котра. Якейк. Эпĕр кăçал апат пĕçерме ик-виç кăк (2-3 куста картофеля) анчах кăлараппăр. Ик виç кăкран кăларнă омма (картофель) апат тума çитет. Ib. Пирĕн анкартинче кăк кăлармалисам пор-ха (есть корни, которые надо выкорчевать). Кан. Вĕсен те 500 кăк лартнисен кăçалах пĕрер пăт хăмли пулса кăтартрĕ (уродилось). Букв. 1904. Чи кăкĕ патĕнчех (у самого корня) унăн çавракăшĕ (в обхвате) темиçе хăлаç пулать (у дуба). || Выкорчеванное дерево(-вья) КС. Кăк тияма карăмăр. || Корчеванье. Кĕвĕсем. Хура лутра ачасене ир тăрас та, кăк патне! (на корчеванье). Зап. ВНО. Кăк; кĕк тупан (полоз из корня). || Основание некоторых органов. КС. Хул кăкĕ. (чит. кŏк'), плечо и подмышка. Зап. ВНО. Ура кăкĕ. Скотолеч. 12. Унтан çав чустана пĕр татăк татса илсе çăнăхпа йăвалас пулать те, лаша чĕлхи кăкне (тĕпне) хурас пулать. Пшкрт: хы̆лђа кы̆кн'а (за ухом) пы̆д'и (клещ) ларза. СПВВ. Кăк; кăкла: кăк кăклас; пĕç кăкĕ, || Пшкрт: с'ырма кы̆ђы̆, верховье. || Устье оврага? Ярмушка-к. Услăх çырми кăкĕ Кăканар çырмине тухнă çĕртре. || Происхождение. Г. А. Отрыв. Элмен (назв. селения) мĕнтен тухса кайнă (унăн тĕп кăкĕ).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «корень», «основание»; 2. «род»; кăкран кăка «из рода в род»; МК, тефс. XII—XIII вв., азерб., туркм., тур., тув. кӧк, АФТ гӧг «корень»; чаг. кӧк «корень», «основа», «начало».

Çавăн пекех пăхăр:

кăйттă-кайттă кăйттăлан кăйттăм-кайттăм кăйттим-кайттим « кăк » кăк çĕрĕ кăк вырăнĕ кăк тункати кăк тупан кăкă