Шырав: кăн

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
поташ

поташный

II. глаг.

1.
выпрямляться
— перевод зависит от свойств предмета:
разгибаться, вытягиваться, раскручиваться, развиваться и т. д.
пĕкĕ кăнса кайнă — дуга разогнулась

2.
деревенеть (о теле — от усталости)

3. разг.
сдохнуть, протянуть ноги
кăнса вырт — сдохнуть

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

...: кăн-кăвак – очень синий (см. кăвак).

90 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

употр. в сложении для образования превосходной степени: кăн-кăвак.

неизв. слово; встр. в соединении: кăн-тăвай.

поташ.

кăнн, подр. звону (теньканью)? Çиç. çиçрĕ кĕм. 68. Утнă чухне темскер кăн-кăн, тăн-тан тăвать вĕсен. || Подр. остолбенелому, изумленному взгляду. Урук. Кăнн! пăхса тăрать. || Подр. ошалелому взгляду. Орау. Пирн сасса илтрĕ те, хăлхасăрскер, сысна пек, кăнн пăхать. || Подр. звуку камня, брошенного с кнута. Орау. Чула пушăпа персе ятăм та (бросил камень с кнута), кăнн! (кы̆нн) туса карĕ (полетел со звуком). || Подр. звуку от плахи, кинутой через забор на жесткую землю (другой обозначил то же самое мимемой пăн). || Подр. остолбенению. Ачач 58. Ачасем вара, пĕр çĕре пуçтарăнса, кăнн! хытса тăчĕç.

(кŏн, кы̆н), вытянуться, выпрямиться, разогнуться. Н. Седяк. Кăннă = авни чăсăлнă. Тюрл. Пĕкĕ кăнса (кŏнза) каять, чарăлса. Ib. Çона пуç кăнса кайнă. Изамб. Т. Пĕкĕ кăннă (разогнулась). Тускел. Кăннă. Раскрутилась развилась (веревка). Ib. Пăяв вĕçĕ кăннă (конец веревки развился). || Протянуть согнутую руку (а чăс — протянуть опущенную руку). Синерь || Умереть. Н. Седяк. Кăннă = вилнĕ. СПВВ. МА. Ку çын кăнса выртнă. Вилсе выртнă. N. Кăннă — умер или, вернее, окочурился. КС. Вăл кăнчĕ (умер. — Это слово употребляется для выражения иронии, злорадства и безучастнсго отношения говорящего к предмету суждения). ЩС. Иртнĕ пасарта икĕ çын кăннă, тет (отправились на тот свет). СПВВ. Кăнса выртнă (умер). N. Кăнчĕ вĕт (= пĕтрĕ)! || Отвердеть (от усталости, о ногах). Сред. Юм. Пит нăмай ôтсан, кансан, пĕтĕм ôрасĕм кăнса каяççĕ. || Тет. Вар кăннă (кŏннŏ). Овраг прошел? (весною). || Выдыхаться. Сред. Юм. Сăрана, нухрепрен илсе тôхса, çич сакăр сехет лартсан (дать постоять), кăнса (у др. хытса) каять СПВВ. ФВ. Кăннă тесе, сăра е эрех сӳрĕлнине калаççĕ, тата авнă япала тăсăлсан та: кăннă, теççĕ; çуна тупанĕ кăннă, теççĕ. Изамб. Т. Сăра кăннă (= сĕвĕрĕлнĕ). N. Сăра кăннă (говорят про пиво, когда оно долго простоит в теплом месте и потеряет свой приятный вкус).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, кун 1. «разгибаться» (о дуге), «выпрямляться»; 2. «выдыхаться», «терять вкус, крепость» (о пиве); якут. кон «делаться прямым»; уйг. кона «старый», «устарелый»; конири «стареть», «ветшать».

Çавăн пекех пăхăр:

кăмсан кăмсар Кăмтам кăмтар « кăн » кăн-кăвак кăн-кан кăн-тăвай кăнăç кăнăçлă