Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I. сущ.

сугроб
нанос
хăйăр кĕрчĕ — песчаный нанос
юр кĕрчĕсем — снежные сугробы
кĕрт хывса тултарнă — нанесло много сугробов
Сатан витĕр кĕрт хывать. (Çăнăх аллани). — загадка Сквозь плетень снег метет. (Просеивание муки).

II. сущ.

свора, стая
йытă кĕрчĕ — свора собак
кашкăр кĕрчĕ — стая волков

◊  
кĕрт хăваласа çӳре — бездельничать (букв. гонять свору собак)

III.

течка (у собак)
кĕрт йытти — 1) сука 2) бран. сука, кобель;  распутник, распутница
кĕрте чуп — распутничать

IV. глаг.

1.
впускать
вводить, заводить
машинăна гаража кĕрт — завести машину в гараж
ачасене каçхи сеанс çине кĕртмеççĕ — дети на вечерние сеансы не допускаются
халăх кĕртсе тултар — впустить много народу

2.
вносить, заносить
шкапа пӳрте кĕрт — внести шкаф в дом

3.
закладывать, засыпать
сакайне çĕрулми кĕрт — заложить картофель в подпол

4.
вбивать, забивать, всовывать, вкладывать во что-л.
хӳмене пăта кĕрт — забить гвоздь в стену
йĕп çăртине çип кĕрт — вдеть нитку в иголку
лусăна шар кĕрт — загнать шар в лузу

кĕртсе ларт —
1) внести (напр.мебель)
2) вставить, вделать (напр. портрет в раму)
3) ввернуть (напр. лампочку)
4) вставить (напр. деталь механизма)

кĕртсе яр —
1) впустить, пропустить кого-л. куда-либо
2) всунуть, всадить (напр. нож)
3) продеть (напр. шнурок)

5.
пригонять, загонять
выльăхсене кĕрт — загнать скот (во двор)
кĕтӳ кĕртнĕ — стадо пригнали

6.
вмещать
автобус кун чухле çын кĕртеймест — автобус не вместит столько людей

7.
проводить
радио кĕрт — провести радио, радиофицировать
электричество кĕрт — провести электричество, электрифицировать

8.
зачислять, вписывать, вносить, включать
комисси составине кĕрт — ввести в состав комиссии
кун йĕркине кĕрт — включить в повестку дня
плана кĕрт — включить в план

9.
устраивать, определять
вырăна кĕрт — устроить на работу

10. в сочет. с некоторыми сущ.
означает осуществление определенного действия:
ĕçе кĕрт — ввести в строй (напр. предприятие)
йăлана кĕрт — внедрить в быт
пурнăçа кĕрт — осуществить, воплотить в жизнь
тирпей-илем кĕрт — благоустраивать
тирпей-илем кĕртнĕ район — благоустроенный район

11.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола
с общим значением законченности действия:  
вĕрсе кĕрт — вдуть
йăтса кĕрт — внести
касса кĕртсе ларт — врезать, врубить (напр. замок)
парса кĕрт — ввернуть (напр. лампочку), навернуть (напр. гайку)
пухса кĕрт — убирать (напр. урожай)
мамăк пухса кĕртекен комбайн — хлопкоуборочный комбайн
сĕтĕрсе кĕрт — втащить
çапса кĕрт — 1) вколотить, вогнать (напр. гвоздь) 2) спорт. забить (напр. шайбу)
таптаса кĕрт — втоптать (напр. в грязь)
туртса кĕрт — втянуть, втащить
чĕнсе кĕрт — зазвать (напр. в гости)

◊
айăпа кĕрт — обвинить, возвести обвинение
алла шăрпăк кĕрт — занозить руку
вĕреме кĕрт — довести до кипения, вскипятить
илем кĕрт — украсить, сделать красивым
йĕркене кĕрт — 1) водворить, навести порядок 2) образумить, призвать к порядку
киле кĕрт — принять в дом (в качестве мужа)
мунча кĕрт — задать баню
çылăха кĕрт — ввести в грех
шухăш кĕрт — навести на мысль
шыва кĕрт — церк. крестить
шыва кĕртнĕ çын — крещеный человек
чун кĕрт — 1) вдохнуть жизнь во что-л. 2) приободрить, успокоить
кĕртсе ӳкер — ввергнуть (напр. в беду)

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

сугроб

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(к'э̆_рт'), то же, что кӳрт. Коракыш. Эпĕ пур çул çӳрекенсене кĕртсе выртарăтăм. Пус. † Турай хĕрĕ тăхăр хĕр, тăхăр сурпан кĕртеç(?), тет. Ст. Яха-к. Кĕлете кĕртсен, кĕлет перекетне пар. (Моленье). Шурăм-п. Ăна хамăр хушшăмăра илес мар, выльляма та кĕртес çук. N. Ыраша вырса кĕртсе пĕтертĕмĕр. Пит эйпет пулмарĕ кăçал. || Помещать (в издании). Кама 28. Кунĕн-çĕрĕн ак сăвăсемпе аппаланать. Пĕр-иккĕшне «Канаш» çине кĕртнĕ. || Определить на должность.

(к'ӧ̆_рт', _кэ̆_рт), сугроб. Шатра-к. Кассăн-кассăн кĕрт хунă (хуны̆). Дорогу передуло, надуло ряды сугробов. Собр. Пӳрт айккинче кӳпĕннĕ сурăх выртĕ. (Кĕрт тултарни). N. Ĕлĕк пирĕн карташсене, анкартисене хăйăртан кĕрт хыватчĕ. Тогач. Кăвак така кĕрте ларĕ. (Шăрт). Орау. Пӳрт хыçне кĕрт хывнă. Ib. Ăрам хушшине кĕçĕр тем пысăкăш кĕрт хыва-хыва лартнă (нанесло), лаша аран-аран ишсе тухать. Ib. Нӳхрепе юр хывнă чухне, юра кĕрчĕпех (купипех) кӳртсе выртартăмар («будто целый сугроб»). Кн. для чт. 5. Акă çуна пăрăнса кайрĕ те, эпĕ кĕрт çине (в сугроб) кĕрсе ӳкрĕм. Йӳç. такăнт. 18. Мишша кĕрт çине тĕксе ячĕ те (меня), халĕ те çӳçентерет. N. Хăшĕ-хăшĕ кĕрт пуснăран (под тяжестью сугроба) хуçăлнă картисене çирĕплетет. Янтик. † Хура вăрман хыçне кĕрт хӳнĕ (нанесло), хĕрлĕ сăсар тухнă, йĕр тунă. Н. Карм. Пӳрт хыçĕнче кӳтнĕ (у др. кӳпĕннĕ) сурăх выртат. (Кĕрт).

(_кӧ̆_рт, к'ӧ̆_рт', _кэ̆_рт), время течки; стая собак во время течки. Сятра. jыды̆зам к'ӧ̆_рт хоаччы̆ (два слога). у сабак течка. Йӳç. такăнт. 39. Эсĕ ăçта кайрăн паçăр? Кĕрте кайнă штолĕ? Хурамал. Кĕрт тесе, пит вылякана калаççĕ. ЙФН. † Ах, кĕрт хĕрĕсем (распутные)! ларашшăн та пырашшăн! Эпĕр те илсе каймаспăр! Шорк. Кĕрт ертнĕ (говорят про собак, иногда и про девушку легкого поведения).

подр. crepitui vertris. Ядр. Кĕрт! тутарса ячĕ (т. е. испустил ветры). || Подр. сильному биению сердца. Ск. и пред. 34. Вĕри чĕри хускалать, сикет кĕрт-кĕрт! тутарса. || N. Чун кĕртех турĕ. См. МКП 52. || Подр. сильному бегу лошади. N. † Хура-тур лаша кĕрт юртать, тилхепи тăрăх тар юхать. || Вдруг. Изамб. Т. Кĕрт шухăш килсе кĕчĕ. Вдруг явилась мысль.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

кертергә (впускать)

көрт (сугроб)

Çавăн пекех пăхăр: