Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
нужный, необходимый, надлежащий

нужно, необходимо, надо
куллен кирлĕ таварсем — товары повседневного спроса
кирлĕ вăхăтра — в нужное время, в надлежащий срок
кирлĕ хутсем — необходимые документы
кирлĕ кăтартусем — надлежащие указания
кирлĕ мар — 1) ненужный 2) не нужно, не надо
кирлĕ мар ун пек тума — не надо так делать
кирлĕ мара калаç — говорить глупости, нести ерунду
кирлĕ пек — надлежащим образом
кирлĕ пек усă кур — использовать по назначению
кирлĕ пулĕ — пригодится, понадобится
кирлĕ таран — сколько нужно, вволю
çумăр кирлĕччĕ! — дожди бы надо!
мĕн кирлĕ сана? — что тебе надо?
мĕн кирлине пĕтĕмпех илĕр — возьмите все необходимое
Хуçăлнă пуртă аври çичĕ çултан кирлĕ пулнă. — посл. В жизни и ломаное топорище пригодится.

2.
важный, существенный
актуальный

важно, существенно, актуально
кирлĕ ĕç — важное дело
чи кирлĕ ыйту — животрепещущий вопрос
чи кирли — 1) самое необходимое 2) самое важное, главное
кирлĕ-кирлĕ мар — неважный, пустяковый
кирлĕ-кирлĕ мар ыйтусем — несущественные вопросы
кирлĕ-кирлĕ маршăн чăрмантар — беспокоить по пустякам

◊
ăçта кирлĕ (килнĕ) унта — 1) где попало, там и сям 2) куда попало
пулма кирлĕ — должно быть
вăл килнĕ пулма кирлĕ — он, должно быть, пришел
çав кирлĕ те ăна — так ему и надо
пушă кирлĕ сана! — кнут плачет по тебе!
çăкăр та кирлĕ мар — хлебом не корми

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

быть нужным (из кирлĕ+е, «быть»). Срв. кирлантăр. Пшкрт: _кє_рлӓ_мӓ_ст. Не надо. Регули 553. Эп кирлĕ польтăп она (кирлетĕп она). Я ему нужен.

(_ки_рл’э̆, к’и_рл’э̆ Пшкрт: _кє_рлэ̆), нужный; нужно, надо, надобно. С. Дув. † Парă лашана пушă кирлĕ мар. Чаду-к. Сана мĕн кирлĕ? Что тебе надо? Изванк. Мĕн кирлĕ пек япаласене пĕтĕмпех хатĕрлесе çитерсен... Курм. † Ĕçрĕмĕр те çирăмар, тата пире мĕн кирлĕ? Регули 552. Мĕн кирлине шпах парать. Варан. 122. Кирлине кура çынсем тĕрлĕ йывăç касаççĕ. Ib. 22. Ку япала мĕне кирлĕ? Нимĕне юрăхсăрĕ-çке вăл. Изамб. Т. Ул пасара кайса, мункуна мĕн кирлине пурне те илсе килеççĕ. Яндобы. Кашкăр калать: кирлĕ кунта кирлĕ пулăп, тет. N. Унăн (калекĕн, у лопаточки) вĕçĕ шĕвĕр, икĕ енĕ те çĕçĕ пек çивĕчĕ пулма кирлĕ! Яргуньк. Кирлĕ вăхăтра кирлĕ пулăп! (Сказка). Ib. Улма кама кирлĕ, улма! (Крик продавца). Букв. 1902. Çав кирлĕ сана! Так тебе и надо! (т. е. ты это заслужил). Баран. 103. Кирлĕрех пек туйăнсан, йывăç тавра тислĕк хурса тухаççĕ. Альш. Аван: çитнĕ пурте, кирли çук (нет недостатка ни в чем). Ib. Кирлĕ тĕлте калăпăр. В надлежащем месте мы скажем (и об этом). ПВЧ. 100. Çăл-куç шуне (= шывне) çĕклеме, витри çутă, ай, кирлĕ мар. (Замеч. оборот, где вм. определения поставлено адвербиальное выражение). Четырлы. Çĕр укçасăр кирлĕ, вăрман йӳн кирлĕ. Букв. 1904. Е тата кирлишĕн пуянсене кĕрĕшсе хутран-ситрен лава каять. Юрк. Унта çыру пĕлни кирлĕ мар. Шемшер. † Пӳртем вĕçĕнчи сăрлă йопи, кирлĕ марччĕ сăрлама; ах, атте те, ах, анне, кирлĕ марччĕ çоратма! Ст. Чек. Улма кирлĕ мар-и? — Улма-и-ха кунта! (Не до яблоков!). Сред. Юм. Пирти çилсемпе пылчăкра çӳреме ним те кирлĕ мар ĕнтĕ (нет ничего хуже). N. Вăл кирлĕ марпа хăтланмаçть. Он не занимается дурными делами. Виçĕ пус. 34. Çĕртме туни усă нумай панă пирки, ăнă кирлех темелле ĕнтĕ. Ib. Шăтса ӳсекен япаласене ӳсме питĕ кирли тепĕри — фосфăр. Çĕнтерчĕ 70. Кирлĕ мартан килтĕн-и-ха? Ib. 42. Кирлĕмаррипе ан хăтлан, старик! Ан пуççап мана. В. С. Разум. КЧП. Веччĕрте мĕн-мĕн каламарĕç, мĕн кирлине пурне те!

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

кирәк, кирлĕ мар кирәкми

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[kirle]
necesa, necesa, bezonata
питĕ кирлĕ — estas tre necesa
кирлĕ мар — ne necesas
мана ку япала кирлех — mi tre bezonas tiun ĉi aĵon
кирлĕ хутсем — necesaj dokumentoj

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«нужный», «необходимый»; «нужно», «надо», «необходимо»; др. тюрк. (маних.) кӓргӓк, КБ кӓрӓк «нужное»; уйг. кирәк, узб. керак, азерб., башк. кәрәк, кирг., казах., к. калп., ног., алт. В керек, тат. кирәк, хак. кирек, туркм., тур., кумык. герек «нужный», «необходимый»; «нужно», «необходимо»; КБ кӓрӓклиг, азерб. кәрәкли, уйг. керәклик, узб. керакли, башк. кәрәкле, тат. кирәкле, тув. херектиг «нужный», «необходимый». Ср. монг. хэрэг, керег «дело», «нужда», «необходимость»; хэрэгтәй, керегтей «надо», «надобно», «необходимо, «должно»; «нужный», «необходимый».

Çавăн пекех пăхăр: