Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
при абстр. счете, в качестве подл. и доп.
единица
один (о поддающихся счету объектах)
манăн костюм пĕрре кăна — у меня костюм только один
пĕрре çитет — скоро (один) час
пĕррепе пĕрре иккĕ — пулать один да один будет два
пĕрре çыр — написать единицу (цифру)

2. в качестве обст.
раз, один раз, однажды
пĕрре çеç мар — не раз, неоднократно
пĕрре пăхсах — с первого взгляда
вӑл эрнере пĕрре килсе каять — он приезжает один раз в неделю
пĕрре çуркунне — однажды весной
Пĕрре кассах йывăç ӳкмест. — посл. Раз ударишь — дерева не свалишь .

3.
с частицей те
ничуть, нисколько, совсем
вăл пĕрре те ватăлман — он нисколько не постарел
ача пĕрре те итлемест — ребенок совсем не слушается
ку юрă мана пĕрре те килĕшмерĕ — мне эта песня ничуть не понравилась

4. со словом тĕпре
употр. в знач. разд. союза
то..., то...
машина пĕрре куçран çухалать, тепре курăнать — машина то появляется, то исчезает из виду
хĕр пĕрре хĕрелсе, тĕпре шуралса кайрĕ — девушка то краснела, то бледнела

◊
пĕрре куç хупса иличчен — в мгновение ока, в один миг

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

один. N. Пĕрре çитет. Скоро час. N. Эсир пурте пĕрре çинчен (об одном) калаçăр, сирĕн хушăрта уйăрăмми ан пултăр. N. Çĕр хĕсĕкки — пĕрре, кашни çул тырă-пулă пулманнит — иккĕ, тата е çумăр, е пăр тырра-пулла ватса каясси — виççĕ. || Один раз, однажды. Скотолеч. 14. Пĕрре имлесех тӳрленмесен, тата парас пулать. Толст. Пирĕн пĕрре вилмелле, капла хăраса асапланса пурăниччен, атьăр шыва кайса вилер, терĕç, тет. (Сказка). Барон. 99. Пĕрре (раз) кайнă çула вăл (лошадь) манмасть. Ачач 102. Курасчĕ пĕрре хамăрăн вĕрентекене. Епле çӳрет-ши вăл? Чĕр. чун. яп. й-к. пур. 15. Çăварне лекнĕ чĕрĕ чуна пĕрре çыртса ватса тăкать. IЬ. 12. Темиçе çул хушшинче тĕнчере пĕрре пусмаллăх вырăн та пушă юлас çук. Çĕнтерчĕ 15. Пĕрре юратам, терĕм. Ск. и пред. 55. Унпа нихăçан пĕрре ятлаçман. ТММ. Пĕрре кассах йывăç ӳкмест. (Тавар килĕшнĕ чух калаççĕ). О сохр. здор. 59. Талăкра çиес апата пирĕн пĕрре çиме ларсах çисе ямалла-и? Чеб. Эпĕ пĕррех петĕм те патакпа, автана пуçĕнчен лексе, автан йăванчĕ карĕ. Ялав. Унта эпĕ пĕр йывăç çине улăхрăм та, пĕррех сикрĕм мăйăр йывăççи çине. Шорк. Эпĕ ун патне пытăм та, пĕррех пĕрĕхрĕм. СТИК. Ах, турран килтĕрех ĕнтĕ пĕрре. Çĕр çăттăрах ĕнтĕ пĕрре. Мур тыттăрах ĕнтĕ пĕрре. || То (-то). N. Пĕрре каяп, тет, пĕрре каймастăп, тет, тепре каллях каяп, тет. Скотолеч. 7. Пĕрре выртать, тепĕре тăрать.

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[per/re]
unu, unufoje; neniom, tute
пĕр сехет — unu horo
пĕр тенкĕ — unu rublo
пĕр хут — unu fojon
тепĕр — alia, ankoraŭ unu
çитнĕпе пĕрех — preskaŭ venis
пĕртен пĕр — unusola, unika
пĕр çын — certa persono, unu persono, iu homo
пĕр енчен... — de unu flanko
тем те пĕр — plej diversaj aĵoj, kio ajn
пĕр вăхăтрах — samtempe
пĕр кун — unu tagon
пĕр-пĕччен — tute sola
пĕрер — po unu, laŭvice
пĕрле — kune
пĕрлехи — kuna, komuna, kolektiva
пĕрлеш — unuiĝi, kuniĝi
пĕрлештер — unuigi, aligi, kunigi
пĕрлешӳ — unio, unuiĝo, unueco
ligo, komunumo
пĕрлĕх — unueco, ligo
пĕрмай — ĉiam
пĕр-пĕрне — unu la alian
пĕрре çитет — baldaŭ estas la unua horo
пĕррере тĕл пулатпăр — ni renkontuĝu je la unua horo
вăл пĕрре те ватăлман — li (ŝi) neniom maljuniĝis
пĕрре вуннăмĕш — unu dekono
çулталăкра пĕрре — unufoje en la jaro
пĕррехинче — unufoje, unu tagon
пĕрре çурă — unu kaj duono
пĕрремĕш — unua
пĕрремĕшĕнчен — unue
пĕртăван — frato aŭ fratino, parenco
пĕрче — ero (de io)
вăлча пĕрчи — kaviarero
мамăк пĕрчи — lanugero
ахах пĕрчи — perlo
улăм пĕрчи — pajlero
шăрçа пĕрчи — bido
юр пĕрчисем — neĝeroj

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, пĕр «один»; др. тюрк., МК, уйг., узб., ойр., тув., азерб., туркм., тур., кирг., казах., к. калп., ног. бир, якут. биир, хак. пир, башк., тат. бер «один». Рамстедт этимологически сближает с монгольским бӳpu «всё», «все», «каждый» (Введение 65, § 35); см. пиллĕк.

Çавăн пекех пăхăр: