Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

царь, государь, император
владыка

царский, императорский
царев, государев уст.
пăлхар патши — булгарский царь
вырăс патши — русский царь
хĕрарăм патша — царица (самодержица)
патша йĕрки — ист. царский строй, царизм
патша майри — царица, жена царя
патша хĕрĕ — царевна
патша ывăлĕ — царевич
патша саманинче — ист. в царское время, в эпоху царизма
патша пул — царствовать  
патшара лар — царствовать
патшана вырăнтан сирпĕт — свергнуть царя
патшана лар — вступить на престол

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

син.: ĕмпӳ
царь

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

царь. Альш. Пушчăсен (назв. дер.) хирĕ акă мĕшĕн аслăрах пулнă, тет: таçта леш вилекен патшасемпех халĕ, патшанăн вăрçăра аллинчен чăпăркки ӳкет, тет те, ку Пушчă мăкши салтак хăвăртрах илсе парат, тет. Янбулат. Хывăх çинче пĕр пăрчă. (Патша). Турун. Унта унăн пичĕшĕ патшара пурăннă. Н. Сунар. Шу (вода сказала) уна хирĕç каланă: санăн пуçă çине патша калпакĕ лартар, тенĕ, тет. Сред. Юм. Пирĕн патша торă çĕр валеçсе панă çĕре çитеймен, тет, кайран пырса çитнĕ, тет, он чохне вара валеçменни виç хôла çиç йолнă, тет. Вара торă çав виç холасĕне пачĕ, тет те, пирĕн патшана: хушĕн ху ĕçлесе тôп, тесе каларĕ, тет. (Сказка). Янш.-Норв. † Патша патне пуç ятăм, кăçан çавăрăнса килĕ-ши? (Солд. п.). Яргуньк. Патша хĕрĕ: эпир — патша, ĕçетпĕр, эсĕ мĕлескер ĕçменскер? терĕ, тет. (Сказка). Собр. † Патша ыв(ă)лĕ юр юрлат ылттăн пукан тăрĕнче. Орау. Пĕри патши пулать, ыттисем унăн халăхĕсем пулаççĕ (в игре). См. патшалла. || Царство, государство. Трхбл. Ют патшана кайнă. Ют патшара пурăнат. Живет за границей. Шибач. Опăшки карĕ таста орăх патша çине сотăпала. Т. VI. 11. Эй туррăм, пулĕхçи! çак çăкăра çиме тепĕр хут темиçе патша урлă, аслă шывсем урлă çаврăнса килсе çимелле ту (моленье). N. Таçта патша патне каятпăр. N. Оþăх патша çине каятпăр.

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[patŝa]
caro, reĝo, imperiestro
патша майри — carino (edzino de la caro), reĝino (edzino de la reĝo)
патша хĕрĕ — princino
патшара лар — reĝi, cari
патшана лар — ekreĝi, fariĝi reĝo, caro
майра патша — imperiestrino, carino reĝino
патшалăх — ŝtato, lando, registaro
патшалăхлăх — ŝtateco

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«царь»; патшалăх «государство», «царство»; КБ, казах., к. калп., ног. патша, башк. батша, азерб. naдишax, туркм. патыша, уйг. падиша, узб. noдшоx, подшо «царь»; тур. падишах «султан», «царь», «монарх»; карач. патчах, кумык, пача «царь», «государь»; тур. падишаhлык, кумык, пачалык, башк. батшалык «царство», «государство», «монархия». Из перс. (падешаh) «шах Ирана», «царь», «монарх»; пад «трон», «могущество», «защищающий», «великий»; падишах «тронный великий шах», «повелитель», «защитник», «монарх».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

кĕçĕн тӳресемпе аслă тӳресене пăхса тăраканни, Турă хыççăн чăн аслă тӳре, пуçлăхсенĕн пуçлăхĕ, чурасенĕн тӳри; ĕмпӳ. <…> пирĕн çав кĕçĕн тӳресемпе аслă тӳресене пăхса тăраканни тата чăн аслă тӳре пур, вăл пĕтĕм патшалăха хăй ирĕкĕпе тытса тăрать, вырăс патшалăхĕнчи пур хуласене, пур ялсене пăхса тăрать. Çав чăн аслă тӳрене эпир патша тетпĕр, государь тетпĕр, император тетпĕр; Вăл Вырăс патшлăхĕнче Турă хыççăн чăн аслă тӳре, пуçлăхсенĕн пуçлăхĕ, чурасенĕн тӳри [Объяснительные 1903:66]; Губернатор çав кунах Агафоподпа Феодула хăй патне чĕнсе илнĕ те патша (ĕмпӳ) ячĕпе кала-кала парне пама ӳкĕтленĕ [Избранные 1905:23].

Çавăн пекех пăхăр: