Шырав: пил

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
благословение
напутствие
атте-анне пилĕ — родительское благословение
пил сăмахĕ — напутственное слово
пил ту (пар) — дать благословение, благословить

2.
завет
атте-анне пилĕсем пурнăçланса пыраççĕ — заветы родителей воплощаются в жизнь

3.
сильное желание, стремление, страсть
унăн вĕренес пил пур — у него есть сильное желание учиться
пил тыт — загореться страстью

4.
характер, натура
унăн пилĕ лайăх — у него хороший характер

5. уст.
мысли, ум
пиле кĕчĕ — пришло на ум
хуть çуна пар, хăта, хуть пылна — кил шухăшĕ ӳкрĕ пил çине — фольк. хоть маслом угощай, сват, хоть медом — мысли мои о доме

◊
пил туртмасть — душа не лежит к чему-л.

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

син.: пилле, пехил
благослови

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(_пил'), свойства сердца: сильное желание, страсть и пр. N. Мул пухас пиле пĕтерĕр. N. Иуда пек укçа пухас пиле ан тытăр. Альш. Пилне кура тур парат, тет. (Послов.). Собр. † Кăмăлăрсем лайăх, пилĕр лайăх, кăмăлăра кура сире парат. N. Пилне Чарайман халăха пытарнăран çав вырăна Киброт-Гиттаава (пилсĕр çынсен тупăкĕсем) тесе ят хунă. Моркар. Пил çок онăн (у него нет доброжелательства). Çампа ăнмаст, япала илсен. ГТТ. Пилĕ çапла, пилĕ усал, он недоброжелательный человек. ЧП. Чунăм-пилĕм савать, икĕ аллăм çитмест. || Мысль? Сенчурк. † Кирек сахăрна пар, пылна пар, кил шухăшĕ ӳкрĕ пил çине. Янтик. † Хуть çуна пар, хăта, хуть пылна пар, кил шухăше ӳкрĕ пил çине. N. Урлă кĕлет умĕнче урамсене сырса лараттăм (обувал ноги), хĕрлĕ хĕвел ӳкрĕ пит çине; ĕнтĕ сахăр кирлĕ мар, пыл кирлĕ мар, савнă тантăш ӳкрĕ пил çине. Утăм. Ешĕл çаранĕ, ялтăрать илем, ак çамрăк шухăш, ак кĕчĕ пиле. || Расположение. СПВВ. † Кăмăлăр савса пил туртмасан, йăпатас мар çемçе чĕлхĕрпе. Сред. Юм. Ôн пик лапа çынна ман пил тôртмас. М. Васильев. Эл-кӳлли çăмăра пилпе панă çол тырă пит аван полать, тĕç. Собр. † Куçăр курса, пил (= кăмăл) туртса, чĕрĕр епле чăтат-ши? N. Пил çине килмест ку мана (не нравится). Сред. Юм. Пил çине килмен çынпа (с нелюбимым) ман чĕнес килмес. Ib. Пил çине çапла килет, чуется мне так. || Благословение. N. Атте мана пил памарĕ. Собр. Ачам сана мĕн пеххиллем? Пуç тулли хушпу пил сана. — Аннем, сан хушпăвă Атăл тĕпне сарăлтăр. Ib. † Ачам сана мĕн пеххиллем? Пĕр вите ĕне пил сана. Пис. † Ах, пиччеçĕм, тетĕп, Иван пичче, и пил пултăр сана Хĕвекла аппа. Тюрл. Атте, мана пил парса хăвар. Н. Шинкусы. Парас парăмран, илес тулăкран парса илмешкĕн ырă ăс-хакăл пар, юсми пил пар, юнăшми чĕлхе пар пире турă. (Моленье).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«благословение»; пилле «благословлять». Может быть, получилось в результате сокращения слова пехал «благословение».

уст. «слон»; уйг., кирг., казах., к. калп., ног., туркм. пилфил «слон». Из араб. «слон»; в перс. пил и фил «слон». „Попытки сопоставить пил с санскр. pilи ассир. piru вполне оправданы“ (Щербак. Сб. ИРЛТЯ 140).

Çавăн пекех пăхăр:

пиктографи пиктография Пиктукан Пикшик « пил » пил ту пил-халав пилĕ пилĕк пилĕк çекли