Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.
холст, холстина
полотно
ткань (хлопчатобумажная)

холщевый, холстинный
полотняный
тканевый
йĕтĕн пир — льняное полотно
саккăр пирĕ — холст с основой из восьми пасм
çăлкăш пирĕ — грубый холст
ула пир — пестрядь, пестрядина
чĕрĕ пир — суровое полотно, суровье
шултра пир — мешковина
шуратнă пир — беленый холст
пир алшăлли — холщовое полотенце
пир вырăнĕ — ткацкий станок (кустарный)
пир кĕпе — холстинная рубашка
пир сӳри — сновальня
пир тăрăхĕ — кусок холста (цельный)
пир ураççи — уток
пир хĕççи — бердо
пир хыси — пришва
пир кăнтар — натягивать основу на станок
пир кум — сновать, натягивать нитки на сновальню
пир тĕрт — ткать холст
пир тĕртекен фабрика — ткацкая фабрика
Касман пир тĕрки айĕнче çĕр утмăл мулкач. (Купăста). — загадка В свернутом куске холста сидят сто шестьдесят зайцев. (Капуста).

II.
пир йывăççи — диал. тополь
пир çырли — боярышник
пир кĕпçи — дягиль

III.
пир çапни — диал. паралич

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I.
удар
апоплексия
бес
ана пир çапнă — с ним случился удар

II.
холст
полотно
сатин
пир тăла — портянки
пир тĕрт — ткать холст
пир стан — ткацкая машина

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

мы (склон. основа). Б. Аккоз. Вĕсем пиртен пĕрне амантрĕç. Якейк. Пир пек, подобно нам. Ib. Пире кура вăл та сот тума тапратрĕ. Видя, что мы торгуем, он тоже начал торговать. Н. Сунар. Ан кай, пуран пирпала. Ст. Чек. Вăл хăва пирте шултăра мар. Регули 334. Эпĕр онта кайсан, пире тытĕç (тытнă полăпăр). N. Пире питрен сурчĕ. Сред. Юм. Пиртен ирĕк! Мы позволяем, не запрещаем! П. Яндоуши. Пире пулăшакан, апата кил. Помогающий нам, приходи обедать (есть; говорили, садясь во время полевых работ и обращаясь к божеству. Здесь имя божества не называется).

неизв. сл. Отсюда: пир-йывăççи.

(_пи_р), холст, полотно. Различают: 1) улттă пирĕ, холст основа которого состоит из 6 пасм (ултă вунă или ултă вуннă; пасма — численок по 3 нитки, т. е. 30 пар ниток, 6 пасм = 180 пар ниток в основе); 2) çиччĕ пирĕ, холст из 7 пасм или 210 пар ниток в основе; 3) саккăр пирĕ, холст из 8 пасм; 4) тăххăр пирĕ, холст из 9 пасм; 5) вуннă пирĕ, холст из 10 пасм; 6) вунпĕр пирĕ, холст из 11 пасм; 7) вуниккĕ пирĕ, холст из 12 пасм. Эти виды холста зависят исключительно от толщины ниток. Обычно у чуваш холст ткется из 6—12 пасм, при чем холст из 10, 11, 12 пасм назыв. катам пир, последний ткется из самык тонких домашних льняных или фабричных ниток. Катам пир также назыв. вообще белая тонкая фабричная ткань: бязь, мадеполам, коленкор и т. п. Пазух. Ах аттеçĕм, аттеçĕм, çиччĕ пирĕ çиттиччĕ, улттă пирĕ кипкиччĕ, урттăш йывăç сиктĕрми, улма йывăç пĕкечи. Яргуньк. † Ыр çын хĕрĕ калать, тит: юр çинчен пир вăрлăп, тит, çулла качча кайăп, тит. Якейк. Паян пир тасатрăмăр (= йолашки хут çуса тасатни). Ib. Эпĕр çăварни иртсенех пир тапратрăмăр та, пир тĕртсе пĕтертĕмĕр тавна (давно). Сред. Юм. Пире йор çине сарса шоратсан, каска çине илсе тôхса çапаççĕ, вара кайран тăсăлтăр тесе, тôртаççĕ. С. Айб. † Улача кĕпе пир урлă, пирĕн тăвансем ял урлă. Ст. Шаймурз. Тăванăн пĕр-пĕр çамрăк ачи вилсен, ăна вăсем тĕлĕкре пит аван çĕрте аван пирпе, пит тутлă çимелли япаласем тытса çӳренине курсан: аван вырăна кĕнĕ иккен, тесе ĕненеççĕ; усен мĕн çылăх пулмалла çамрăкскерсен, теççĕ.

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

устар. и шутл. пысӑк ӗҫкӗ, чаплӑ ӗҫкӗ-ҫикӗ.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

м. ĕçкĕ-çикĕ, ĕçсе çини, ĕçкĕ; пир на весь мир или пир горой акăш-макăш ĕçкĕ-çикĕ; в чужом пиру похмелье погов. ют çын пирки пулнă кӳренмелле ĕç.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

китән

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«холст»; пӳс (из тюрк. яз.) «бязь», «миткаль», «коленкор», «хлопчатобумажная ткань»; др. уйг. юрид. док. бӧз, узб. бӳз «холст»; уйг. бӧз «суровая хлопчатобумажная материя», «бязь»; тур. без «материя», «полотно», «холст», «бязь»; Замахш., кирг. бӧз, к. калп. бозь, туркм. биз «бязь»; ойр. бӧс «ситец»; тув. пӓс «ткань», «материя»; тат., башк. бәз «бязь»; ср. монг. бӧс «холст» (Бурдуков), монг. бӧс «хлопчатобумажная ткань», «текстильный товар»; калм. бос «бязь». Заимствовано из араб. языка: «ткани»; «хлопчатобумажная ткань»; «полотняная ткань», «бязь»; в перс. из араб. бӓз «бязь»; ср. греч. βνσσoϛ.

Çавăн пекех пăхăр: