Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
глотать, пить, есть (жидкую пищу)
хлебать прост.
чей сып — пить чай
яшка сып — хлебать суп
пер сыпкăм шыв сып — глотнуть глоток воды
сыпса ил — отхлебнуть, отпить немного
булкăна сĕтпе сыпса çи — запивать булку молоком
шыв сыпнă пек лар — сидеть, как воды в рот набрав
Тутине пĕçерсен, турăха вĕрсе сыпнă. — посл. Обжегший губы (человек) и на простоквашу дует.

2.
выпивать, пить (алкогольные напитки)
закладывать прост.
сыпкала — выпивать, попивать

3.
поглощать, впитывать
насыщаться (влагой)
тăпра нӳрĕк аванах сыпрĕ — почва хорошо насытилась влагой

◊
шыв çырантан сыпса тăрать — вода стоит вровень с берегами

II.

1.
соединять, сочленять, стыковать
связывать
сращивать (концы)
вĕрен сып — связать веревку
пралук сып — соединить концы проволоки
ракета сыпăкĕсене сып — состыковать ступени ракеты
ракет сыпăкĕсене сып — состыковать ступени ракеты
шăмă сып — срастить кость
сыпнă тилхепе — вожжи, связанные из кусков
Аркине тат та сайкине сып. — погов. Отрезал полу — пришил к рукаву. (соотв. Тришкин кафтан).

2.
наращивать, удлинять, наставлять, прибавлять, пришивать
арка сып — отпустить подол
чăлха пуçне сып — надвязать носок чулка
пăр колонкине сып — нарастить буровую колонку

3.
припаивать, приваривать
сваривать
тăхланпа сып — припаять оловом
шăратса сып — приварить

4. сад.
прививать
туратпа сып — привить черенки
папакпа сып — привить глазки
сыпнă йывăç — привитое дерево
сыпман йывăç — дичок, непривитое дерево
сыпмалли йывăç — подвой
сыпакан папак — привой
сыпакан турат — привой

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I.
завязывать
обвязывать

II.
хлебать
привязывать

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

частица образования формы превосх. степени от сывă. N. Сып-сывă, совершенно здоровый.

См. арман.

связывать. Пшкрт. Вĕрен татăлсассăн, сыпаччă, тӳлеччĕ. || Соединить, приладить. N. † Хора вăрман варăнче хорăн тенел татăлчĕ, вĕрене тенел сыпрăмăр. Якейк. Тор шӳ сыпмалла (хлебать). Умуççи сыпмалла. Кĕрĕк арки сыпмалла. Ib. Татăксене сыпа-сыпа, чиперех вĕрен турăм. || Пришить концы. Кĕвĕсем. Чăпар тутăр пуç сыпнă (с нашитыми концами для украшения), Уриç аппа пуçĕнче. || Прибавлять. Календ. 1904. Виç çул иртсен тăваттăмĕш çулта çав сехетсене хисеплесе З65 тавлăк çумне тата тепĕр тавлăк сыпса хураççĕ. || Прививать (яблоню). Изамб. Т. Улма йăвăçне сыпаççĕ. Суждение. Йӳç улма йăвăççине тутлă улма йăвăççипе çыпса тутлăлатаççĕ.

хлебать. ЧС. Шыв парсан çăварĕпе сыпат та, сăмсинчен юхса тухат (лошадь). Юрк. † Çак тăвансем асма (= асăма) килнĕ чух сыпаймарăм ăснă кашăкăма. Алших. Кĕселне сыпсан, кĕсел пĕçернипе, сĕт сыпма каçнă чух пурте кĕсел ăшне кĕрсе вилеççĕ, тет. Трхбл. † Хамăр тăван аса килсессĕн, сыпнă яшкамсене çăтаймăп. N. Анне те пер çăмарта илсе çирĕ, тата пăртак сĕт сыпрĕ. Янтик. † Шĕлешен-кайăк чĕппи мĕн çийĕт? Тулă пĕрчи хыпать, сĕт сыпать. Пирĕн аппа-йысна мĕн çиет? — Кулаçне хыпать, пыл сыпать. ТХКА 60. Ирхине тăрсан, пит-куçа çусан, тин уçланă уйранпа сыпа-сыпа, серте-çăмах яшки çисен... Качал. † Пирĕншĕн, апай, ма макрас? Ларас-сăвас ĕне мер, сыпас-çияс сĕт мер. N. † Сыпма та çук син-пыл пĕçерет, тухма (та) çук хуçи тарават. Б. Хирлепы. Сыпса çимелли апатсем, жидкие блюда. О сохр. здор. Тата кирек камăн та: чирлин те, сыввин те, шыва çăвара сыпса çумалла мар (не следует). Сĕт-к. Пĕр чĕлĕ çăккăр касса илтĕм те, твар пуçса шупа сыпса çиса ятăм. || Выпить. Юрк. Эх, сыпмасăр тӳсесси те пит хĕн çав. Эпĕ акă вырăн çук чухне: вырăн çук, тесе, ĕçетĕп. Ib. Сан пек вырăнта пулсан, эпĕ, чăнласах та, сыпса та пăхмăттăм, тет. Ск. и пред. 44. Сыпасчĕ-çке пăртак йӳççине çакăн пек ĕç хыçĕнчен. || Церковный термин: причащаться. || Переносно. ЧС. Ун чухне Пăла (река Була) ейĕве тухас пек сыпса тăрат, тет. П. Яндоуши, Б. Крышки. Каткара шыв сыпса тăрать. Вода в кадке вровень с краями, т. е. она готова пойти через край. Ib. Ма тулли ямастăн? — Халь те сыпсах тăрат вĕт. Что наливаешь неполно? — Итак уж вровень с краями.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «связывать (концы верёвки)», «наставлять для удлинения»; 2. «надвязывать» (чулки); 3. «прививать» (яблони); сыпă «сустав»; МК (II, 4) сап «сучить», «приделывать одно к другому»; АФТ сап «приставлять»; «прививать»; тат. баш саб, башк. баш hаб «приставить (пришить) новые головки к старым голенищам»; сюда же, возможно, относится и слово сап (кирг., казах., узб., туркм., тат. и др.) «рукоятка», «ручка», «черен», «топорище».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

ăша ил. <…> Христос Ӳчĕпе Юнне ăша илеççĕ (сыпаççĕ) [Наставление 1896:185].

хуш, авлантар. Çапла çамрăклатсан та йывăç йĕркеллĕ çимĕç кӳмесен ăна вара çĕнĕрен сыпмалла (хушмалла, авлантармалла) [Календарь 1905:35].

Çавăн пекех пăхăр: