Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
лить, выливать, разливать, проливать
кăшт тăк — отлить (немного)
шыв тăк — лить воду
хура шыва тăк — вылить помои
юн тăк — перен. проливать кровь

2.
сыпать, высыпать, просыпать, рассыпать
бросать, сбрасывать
бомба тăк — сбрасывать бомбы (в большом количестве)
кĕрпе тăк — просыпать крупу
тислĕк тăк — вывозить навоз (на поля)
имçам тăк — вносить удобрения, удобрять (землю)
тăкса тултар — насыпать, набросать (много)
тăкса яр — 1) пролить, разлить 2) просыпать

3.
сбрасывать, ронять, лишаться чего-л.
çулçă тăк — ронять листья
йывăçсем çулçă тăкрĕç — деревья сбросили листву
йăптăх тăк — линять (о животных)
çăм тăк — линять (о животных)
тĕк тăк — линять (о птицах)

4.
выбрасывать
ăпăр-тапăр тăкмалли вырăн — свалка
кăларса тăк — выбросить

5. перен.
нести потери, терять (убитыми и ранеными)

6.
тратить, расходовать неэкономно, непроизводительно
укçа тăк — сорить деньгами, швырять деньги на ветер

7.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола
с общим значением интенсивности действия:
аркатса тăк — разгромить, разнести
ватса тăк — перебить
вăрçса тăк — выбранить, разбранить, выругать, отругать
ятласа тăк — выбранить, разбранить, выругать, отругать
каласа тăк — наговорить грубостей
хăтăрса тăк — дать нагоняй

8. разг.
битком, до отказа, через край, полно
тăках тултар — набить битком

II.
подражание негромкому постукиванию
тăк-тăк — усил. от тăк II.
чĕпĕ тăк-тăк сăхать — цыпленок клюет тук-тук

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(ты̆к), подр. звуку при клевании. Б. Олг. Чĕпĕ, тырă сапса парсан, хăма çине тăк-тăк-тăк! сăкат. Якейк. Сала-кайăк чӳречея килсе ларнă та, тăк-тăк, тăк-тăк туса çӳреççĕ. || Подр. втыканию иголки. Б. Олг. Йĕп пĕрене çомне тăк! тирсе лартрăм. || Подр. боданию. Ст. Чек. Такана сиктереççĕ: тăк, ваçка, тăк! || Подр. толканию. Сунт. Вăл Петĕре хулĕнчен тăк! тĕртрĕ.

полно, битком. N. Тăк тулнă.

то же, что тăх, насекать, ковать мельничный жирнов. Сред. Юм. Арман чолне якалсассăн, мăлатокпа çапса кантрашкалантарассине: чол тăкас, теççĕ.

(ты̆к), лить, выливать, проливать. Янтик. Тăкайрас ăна ушкĕнпех (вылить и больше ничего), хуçа ан та пĕлтĕр унта мĕн пулнине. СТИК. Вăт ĕнтĕ тăкат. Вот уж льет (о сильном дожде). Орау. Эй тăкать-çке çăмăрне. ПТТ. Çав çын тем тĕрлĕ килсе тăкса антарас çумăра та сирсе ярат, теççĕ. (Петĕркке шăтăкĕ). N. Тăранса, тумланса пурăнас тесен, малтан тар тăкса ĕçлемелле, || Сыпать, просыпать, рассыпать. N. Ыраша çил тăкрĕ. || Ронять. Пазух. Мăкăнь çеçке тăксассăн, каять пахча илемĕ. ЧП. Мăкăнь çеçкисене çил тăкать (обивает). СТИК. Çĕмĕрт чечекне тăкрĕ (отцвела). || Стрелять. Демидов. Унтан кăсем тата тăка пуçларĕç, тет, кăсем çине стреласем. || Тратить, расходовать, издерживать. N. Мана сарă ерчĕ те, çампа пĕр маях укçа тăкатăп. Хĕн-хур. Вăл чирлесе выртнă вăхăтра лекĕрпе лекартсăшăн мĕн чухлĕ укçа тăкрăмăр эпир. Чăв. й. пур. 12. Куншăн, нимĕнсĕр укçа тăкса çӳренĕшĕн, ашшĕ татах вăрçмалла пулчĕ вĕт ĕнтĕ. || Вывозить, валить. N. Эсир пăха ăçта тăкас тетĕр? || N. Çĕр çурăлчĕ, йĕп тухрĕ, сан тĕлĕнтен кун пĕтрĕ; шуралса шурăм-пуç килнĕ чух арăмăнтан уйăрăлтăн (хĕрелсе хĕвел тухнă чух хĕр-тантăшсенчен уйрăлтăн); тăр-кăнтăрла çитнĕ чух йăхран-тĕпрен уйăрăлтăн. (Юрлаççĕ тăкма тухнă чух, ăсатнă чух юрлаççĕ). || Иметь урон. N. Халăх тăк, иметь потери людьми. || В качестве вспомог. гл. N. Эпĕ илнĕ пĕренене касса тăкса пĕтернĕ. N. Темĕн чухлĕ тупă кăларса тăкнă (наставили?). N. Каласа тăк. Кан. Подпискă адрĕсĕсене чĕрсе тăкнă. Ib. Юлашкинчен уçăп кăмакине пĕрер кирпĕчĕн ывăтса тăкрĕ. N. Çийĕнчен тумтирĕсене çуркаласа тăкса... Шибач. Вăл хота çĕтсе тăкрĕ хоçи арăмĕ (изорвала и бросила). Хăр. Паль. 14. Кăна вăл лайăх çеç ятласа тăкрĕ. Ырласа тăкни мĕне? — Кирлĕ мар. Ib. 14. Тăван сассене хурласа тăкрĕ. Итлемесен пурсăра та касса тăкăпăр, тенĕ. Собр. † Пус кутĕнчи кăвак пăр; касса тăкман пулсассăн, ĕмĕр иртĕ, терĕç пуль. Курм. Ан кала-ха, ак эпĕ сана халех хĕнесе тăкăп. Чебокс. Тарçи пĕтĕм сурăха пусса тăкрĕ, тет. Качал. Çав карчăк хĕçпе касса пăрахрĕ, тит, Йăвана та, кайса тăкрĕ шыв хĕрне. Альш. † Ютсем йышлăн, эп пĕччен: калĕçĕ те тăкĕçĕ; калас сăмахăма калаймăп.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

түгәргә, коярга

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[tok]
verŝi (verŝu), elspezi (elspezu)
шыв тăк — verŝi akvon
укçа тăк — dispezi, disĵeti monon
тăкак — elspezoj, тăкакла — elspezi
тăкаклан — elspeziĝi
тăкаклă сутă — elspeza vendo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«лить», «выливать», «проливать»; тăкак «издержки»; МК, уйг., кирг., казах., азерб., алт. В, хак., тув., кумык., к. калп. тӧк, узб. тук, тат., башк. тӳк, АФТ, тур., туркм. дӧк, якут. тох «лить», «выливать», «проливать»; «высыпать».

Çавăн пекех пăхăр: