Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
толкать
малалла тĕрт — толкать вперед
урапана хыçалтан тĕрт — толкать тележку, катить тележку перед собой
чавсапа тĕрт — толкнуть локтем
тĕртсе антар — столкнуть, спихнуть
тĕртсе йăвантар — повалить, опрокинуть
тĕртсе кăлар — вытолкнуть, выкатить
тĕртсе кĕрт — втолкнуть, вкатить
тĕртсе уç — открыть толчком (напр. дверь)
юр çине тĕртсе ӳкер — повалить кого-л. в снег
тĕртсе яр — оттолкнуть

2.
упираться
алăка шал енчен тĕртсе тăр — держать дверь изнутри (не давая открыть)

3.
пристраивать
приставлять, стыковать
кĕлет çумне вите тĕртсе ларт — пристроить конюшню впритык к амбару

4. перен.
намекать
тĕртсе кала — сказать с намеком, поддеть

◊
сăмах тĕрт — замолвить слово за кого-л.

II.
ткать
пир тĕрт — ткать холст
пир-авăр тĕртекен — ткач и ткачиха
пир-авăр тĕртекен фабрика — ткацкая фабрика
пир-авăр тĕртмелли станок — ткацкий станок
килте тĕртнĕ пир — домотканый холст

◊
вут тĕрт — поджечь, пустить красного петуха

III. подр. —
о внезапной вспышке досады, гнева, каприза
вăл тĕрт! турĕ те тăрса утрĕ — он внезапно вспылил и ушел

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

звукоподр. Отсюда: тĕртлет.

толкать. Четырлы. Лаши тĕртсен кайса ӳкмелле. А.-п. й. 77. Пĕр йăвăç тĕмĕ айне пысăк шăтăк алтрĕ те арчана тĕртсе йăвантарса ячĕ. И. Тукт. Ну, ну, ут малалла! — чăртмаххăн аяккинчен чышкипеле тĕртрĕ конвоир Ульянана. N. Пăшала тăсса ятăм та, пуçне тĕртсе пенĕ пек кĕрслеттерсе персе ятăм, пуля тивнине куратăп, анчах вĕлермерĕ. N. Çăвара тĕртсе кăтартатпăр, вара тин пĕлеççĕ. N. Тĕртнĕ тĕртменех уçлаççĕ. || Ткнуть. N. Сăмах хыççăн сăмах çине пурнисемпе тĕртсе пырса вула-вула кăтартать. N. Макçăма хам пулсан тутине тĕртсе кататтăм. || Трогать. К.-Кушки. Эпĕ ăна пӳрнепе тĕртрĕм. Я тронул его пальцем. N. Пĕр-пĕр çын пурнипе тĕртсе кăтартнипех суйлама юрамасть. Тогаево. Асатте, асатте, эпир атă пăрипе тĕртнине хăмкла çыртни вырне анчах хорать, тет. Сред. Юм. Куçран тĕртсен те кормас. До того темно, хоть глаза выколи. || Черкнуть. Изамб. Т. Юрĕ. Эсир çапах кĕнекере тĕртсе хурăр (черкните, чтобы не забыть). || Направлять. Юрк. Вĕсем сылтăм енчен сулахай енне тĕртсе çырса пыраççĕ. || Говорить намеками. СТИК. Сăмахпа тĕртме пит ăста. (Намекать на недостаток, указывать на вину). || Иронизировать над кем-либо. Ст. Чек. Епле ку пире тĕртсе калаçать. Ачач 50. Вăл паян, сирĕн ята асăнса, темскер тĕртсе каларĕ. Ib. 45. Юри такама тĕртсе, тăрăхларĕ. || Внушить. СТИК. Кам тĕртрĕ-ши мана çав ĕçе тума. Ib. Кам тĕртрĕ-ши мана çавăнпа çыхланма. Черт меня дернул. || Подводить. Сл. Кузьм. 99. Ялти çынсем вăрттăн тĕртме тăрăшĕç, числама та пăрахĕç.

поджигать. ЧС. Çавăн чухне вут тухнине çын тĕртнĕ терĕç. БАБ. Йĕтĕн çурăмĕсене вут тĕртрĕ. Ст. Чек. Ун çуртне Миккул вут тĕртнĕ, тет. Орау. Ивана тĕртсе янă (подожгли). Ib. Хăй çухални пĕр-ик çул иртсен, халăхпа кайса çĕмĕрнĕ, тет, тĕртсе янă, тет, çурчĕсене. N. Ачасем утă урине вут тĕртсе янă.

ткать. N. Тăххăр хĕçĕпе тĕртнĕ пирĕн анĕ аслă, касасси-пӳкесси час пулмасть. N. Тĕртсе кăлартăм, тухрăм, пĕтертĕм. N. Эпĕ урампа пынă чух, хĕрсем улача тĕртетчĕç. Никит. Пир тĕртсе кăларса вĕçне каснă тĕле пулсассăн, вилетĕн, тетчĕç ват карчăксем.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

1. тукырга. пир тĕрт киндер тукырга. 2. төртергә

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «толкать», «подталкивать»; 2.: вут тĕрт «поджигать», «намеренно вызвать пожар»; 3.: тĕртсе кала «намекать»; уйг., ойр., казах., к. калп. mӳpm, узб. турт, азерб., тур. дӳрт «толкать», «тыкать», «подталкивать», «побуждать»; тат., башк. тӧрт «толкать», «тыкать»; «поджигать» (в башк. ещё «намекать», «подтрунивать»); алт. В тӳрт «дёрнуть за рукав», «толкнуть (в бок)», «разбудить».

Çавăн пекех пăхăр: