Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
телега, подвода, повозка

тележный, подводный, повозочный
ал урапи — ручная тележка, тачка
пĕчĕк урапа — детская коляска
çатан урапа — тарантас
урапа ещĕкĕ — кузов, ящик телеги
урапа пăти — чека (на конце оси)
урапа çулĕ — проезжая дорога
урапа тĕнĕлĕ — тележная ось
урапа ӳречи — грядки телеги
урапа кӳл — запрягать в телегу
Урапа планах пĕр йĕрпе чупмасть. — посл. Телега не всегда катится по одной колее
Уйра утсăр урапа чупать. (Мото). — загадка По полю катит телега без коня. (Мотоцикл).

2.
воз
пăрçа урапи — 1) воз гороховой соломы 2) перен. голова с очень мелкими кудрями
пĕр урапа утă — воз сена

3.
колесо

колесный
велосипед урапи — колесо велосипеда
малти урапа — переднее колесо
шăллă урапа — зубчатое колесо, шестерня
урапа кӳпчекĕ — ступица
урапа тукунĕ — обод колеса
урапа кăшкарĕ — обод колеса
урапа шăлĕ — спица колеса

◊
пурнăç (кунçул) урапи — судьба, участь, доля
сăмах урапине кустар — вести беседу, беседовать не спеша

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

орапа (ураба, ораба), rota. || Rota molae manuariae, qua versatur axis ligneus, qui вал appellatur. «Колесо (ручной мельницы с ручками на концах вала для приведения его в движение». Шевле. || Rota, cuius dentibus impulsum tympanum illud quod шĕштĕрнек appellamus, versatur. Якейк. Орапа шĕштĕрнеке çавăрать. Орапара отмăл пальтсă. Колесо вращает шестерню. На колесе 60 кулаков. || Тоскаево. Урапана вал çине тăхăнтарса хураççĕ. Колесо надевают на вал.

(ураба), sive малти урапа (малδи^ы) (Вута-б.), sive ака урапи (Кумарк.), duae rotae, axi, quo temonis (кашта) pars prior sustinetur, acсominodatae. Передки плуга.

орапа, телега. Чертаг. Урапа. Пуçелĕк, тĕнĕл, аялти ӳрече (ли кашта), ĕревĕч, кайри тôкăн, ӳрече, урапа куккри, çертешнĕк, çертешнĕк шăтăкĕ, тôрта, теврĕш, ôрхалăх = поперечник, кайри теврĕш, ôрапа пăти. Кайри орапа пăти тохса ӳкнĕ. Орапа мăйраки (завертывать вожжи), кĕпчек, толккă, потăскă, ôрапа кăшăлĕ (кăшăллаççĕ). Части телеги (Н. Карм.). Урапа ешчĕк, кузов, ящик; ӳречи, грядки; сӳретке, дроги?; кукрашка, лисица (соединяет заднюю подушку с переднею); каклешке, крюк, кривулина, за которую заматывают при остановке вожжи; урапа пĕкки (п̚ӧ̆_кки), подуги (дужки, обхватывающие бока телеги); пуçелĕк, передняя подушка; шĕлепкеллĕ пăта, особая чека; йăрана (или, по-тат., атлама) обойма кĕпчек кăшăлĕ, обруч ступицы; кĕпчек, ступица; кĕпчек тулкки, втулка; патуска, поддоски; кĕпчек шăлĕ. Якейк. Ав орапасампа килеççĕ. Вон едут на телегах. И. С Степ. Ялан пур урапа та пĕр йĕрпех чупмасть, теççĕ. (Послов.). (ред. Юм. Орапа пĕрмай пĕр йĕрпе космас (т. е. не всегда бывает удача. Послов.). Собр. Атте лаши çӳрен лаша, ун урапи тăрантас. Яра-к. Хунь орапине косарать (свое твердит). Сред. Юм. Орапи çине ларсан (если будешь делать ему в угоду), лит аван ôлă; хăйне хирĕçтере пуçласан, вара такамран та ôсал. Собр. Усал çынна хăй урапи çине ларса кустарас пулать, теççĕ. НАК. Тӳле луччă пин тенкĕ; тӳлемесессĕн, эпĕ сана урапа туса çӳрĕп, терĕ (я телегу из тебя сделаю и буду на ней ездить). || Подвода с людьми. В. Олг. Он чохне Кошвартан тата пĕр орапа кисе (т. е. Килсе). || олесо. Пшкрт. Ораβа — колесо. Трхбл. Трапу тухса ӳкнĕ. Колесо у тебя соскочило. Иначе, там же, куса-тăран. Шашкар. Эх, мăн-тарăн ĕмĕрĕм! ста кайман, мĕн курман! Козлофкăна çитнĕ, пăраххут курнă, урапи хĕрлĕ! (Так смеются над ядринскими чувашами). К.-Кушки. Малти урапа илтĕм. Купил передние колеса (или: переднее колесо). НАК. Хирĕç пĕр улпут килет виçĕ лашапа, виçĕшĕ те тимĕр-кăвак; хай пĕр малтн урапа çинче анчах, урапи пĕтĕмпех тимĕр, чанкăртатса анчах пырать. Пирĕн патăмăрти чăвашсем киремете: çапла çӳрет, теççĕ. || Воз снопов. Альш. Анара 16-шар, 17-шер, 18-шар урапа ларать, теççĕ (в урожайный год). IЬ. Урапинчен 8-шар, 10-шар 12-шер пăт тухать, теççĕ (хлеба). Изамб. Т. Сирте теçеттининче миçе урапа (çĕмел) ларат? || Назв. колес мельницы и оодирки. Изамб. Т. (У мельницы) валăн вăта çĕрне пит пысăк, урапа тăхăнтартнă. Ул урапан хĕрринче шăлсем пур. Якейк. Орапа. Шештĕрнеке çаврать. Орапара отмăл пальтсă (scr. пальццă). См. арман. || Колесо (-а) плуга. || Мера земли. В. Олг. || Прялка. Янтик. Алтатье арлать урапапа!

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

арба

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1, «телега»; 2. «воз»; 3. «колесо»; уйг. hарва, узб. арава, азерб., тур., туркм., кирг., чаг., полов. араба, казах., к. калп., ног., кумык., тат., башк. арба «телега»; араб. арабат.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

кускăчă. Хресчен çынни кил-çуртĕнче лайăх выльăх-чĕрлĕх пулмасан вăл кил-çурт урапа (кускăчă) тăхăнтармасăр тиесе лартнă лавпа пĕрех: ним чухлĕ те малалла кайма пултараймасть [Франкфурт 1913:1].

Çавăн пекех пăхăр: