Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I. глаг.

1.
стирать
кĕпе ух — стирать белье

2. диал.
мыть
пуç ух — мыть голову

3. диал.
тереть, протирать, натирать чем-л.
алла спиртпа ух — протирать руки спиртом

II. глаг.

1.
махать, помахивать, кивать, мотать
лаша пуçне ухса тăрать — лошадь стоит, мотая головой

2.
шевелить, трепать
çӳçне çил ухать — ветер треплет его волосы

3. перен.
задирать
пуçне ухса çӳрет — он ходит, задрав голову

III. межд.

1.
выражает удивление, восхищение
ух
ух, сивĕ! — ух, холодно!

2.
выражает испуг,
ой
ух, хăратрăн мана! — ой, как напугал ты меня!

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

восклицание. Ч. С. Ĕçеççĕ-ĕçеççĕ те, ух! юрлама тытăнаççĕ. Ч.П. Ан хăратсам, тăванăм, ух! тесе. N. Ух! терĕ ман Анттон. — Ме, Анттон терĕм эпĕ. СТИК. «Ух — произносят, когда перельют в посуду воду, или молоко, или вообще какую жидкость». Эльбарус. Ух! теппĕр: пирĕн пĕчик праххот кая-ать! тесе, хыçăнчен чопаппăр. N. «Ух! — при испуге». N. † Ух, ух! тесе, сиктернĕ чух эпĕ аван пултăм-и? Разве я была тогда хороша, когда ты качал меня, приговаривая: «ух, ух»? N. † Ух! петра, кăтра ву! (припев?). Альш. † Сирĕн анăрсем çине кайăк ларнă; эпир ăна калăпăр: ух! тесе. N. † Сар чечек тăрринче сар-кайăк, ан хăратсам, тантăш: ух! тесе. Образцы 110. Ух! ух! тесе сиктернĕ çух эпĕ аван пултăм-и? Ӳссе пĕвĕм çитсессĕн, эпĕ усал пултăм-им?

ох стирать (белье), мыть, полоскать. КС. Кĕнене ухаççĕ. Чув. календ. 1910. Пире шывран кăлараççĕ те, таса шывна ухса, типĕтеççĕ. Альш. † Ухат-кăна, чӳкет — кĕпе çăвать, унăн алли епле шăнмас-ши? Сĕт-к. Паян праçнăк полин та (т̚а), кĕпе охса илсе терĕмĕр (вздумали постирать). Регули 572. Охса, охса, охса та шоралмарĕ. СПВВ. «Ухать = çăвать (нежно)». Изамб. Т. Мынчана кĕрсен, малтан пуçне ухаççĕ. В бане сначала моют голову. || Натирать (чем-нибудь). КС. Ч.С. Унтан вара алла супăнпа ухрĕ те (натер), турта пуçларĕ. IЬ. Алла, шăнасран (чтобы не озябли), хăшĕ ерекепе ухать.

ох (ух, ох), подниматься, осм. аҕ. См. Улăх. Тюрл. Ох — подниматься. СПВВ. К.М. Ухас = хăпарас. Ильмень-к. Шывран тухсан, эпир кайăк çонаттине шăлса типĕтрĕмĕр те, вармана охса ятăмăр. Сред. Юм. Хĕвел йывăç çӳллĕш охнă. Так выражаются, если в двухстах шагах находится дерево и солнце поднимаетса на высоту этого дерева. N. Пĕлĕт çине, р çӳле ухрăм шухăпша (поднялся в мечтах). Цив. † Ухрăм çӳлĕ ту çине, хура çĕлен тĕл пултăм. Собр. † Хăта тытми шуç тытма, пĕр тытмасăр ухрăмăр. Шурăм-п. № 26. Путмар çине ухса выртса. Сред. Юм. Охăрах хăвăр, мансăр пуçнех. Влезайте сами, без меня. Абыз. Çак стаккан тулса ухсан (наполнится до верха), эс вара тихана кăларса яр.

рости. М. П. Петров. Срв. осм. аҕ.

кивать, мотать. Шел. 42. Кĕлетсене кĕрсенех, пӳлмисене пăхаççĕ: сахалланать вĕт! тесе, пуçĕсене ухаççĕ. Ст. Чек. Лаша паян тек пуçне ухса тăрать. IЬ. Ку çын епле пуçне ухса çӳрет (= сулласа: пĕре аяла антарать, пĕре çӳлелле хăпартать). Шел. П. 39. Кăкрисене ăваççĕ, пуçĕсене ухаççĕ. Микушк. † Укăлча тулашне тухсан, утсем пуçне уха пуçларĕç. Ст. Дув. † Ылттăн юпа тăрринче ылттăн кăвакал; пуçĕ кĕмĕл, çуначĕ ылгтăн; пуçне ухать, çуначĕпе çапать. Н. И. П. Пуçне ухса çӳрет. Ходит (гордо), кивая головою. IЬ. Лашисем пуçĕсене ухса пыраççĕ. Хурамал. † Ырă утсем юртать, пуçне ухать, инçе çула çывăх тăвасшăн. N. † Пирĕн атте-аннен кăвак лаша çук; пулсассăн та, пуçне ухас çук. Собр. † Чипер-кăна хăнамсем пуçне ухса лараççĕ. || О ветре и пр. СПВВ. † Сар чечекĕн пуçне çил ухать, пирĕн çамрăк пуçа çичĕ ютă ухать.

стрела. Янш.-Норв. Альш. † Ай-хай, çамрăк пуçăм, ух пек пӳçĕм! кам телейне пăхса ӳсет-ши? ЧП. Ух пек пĕвĕм ӳсет-çке.

читать мусульм. молитвы. См. шилĕк пăтти. Шалĕк пăтти. Пурте çырма пуçне кайса, йĕркерен ларса тухнă та, ухма тытăннă. Ăна тутартан пуçне урăх çынна ухма юраман, çавăнпа вара пĕр тутар ухнă... Унтан, ухса пĕтерсен, çав ухакан тутара пурте пĕрер çăмарта панă. (Из рук. Дионисия Ɵ. Тимофеева, от 21 дек. 1910). Альш. Тутарсем миçĕте ухма кайрĕç. Татары пошли в мечеть читать намаз. См. ухтар.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

межд. ух; ух, какой большой! ух, мĕнле ӳссе кайнă!

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «тереть», «натирать»; 2. «мыть», «стирать», «полоскать (белье)»; тур. oғ «мять», «тереть», «растирать», «массировать»; «чистить», см. ăв ср. монг. угаах, калм. yhax «мыть», «стирать»; монг. угааш «белье».

Çавăн пекех пăхăр: