Шырав: хĕлхем

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
искра
электро хĕлхемĕ — электрическая искра
кăвайтран хĕлхем сирпĕнет — от костра рассыпаются искры
куçĕнче хĕлхем — вылять у нее глаза искрятся
Пĕр хĕлхемпе ял çунать. — погов. От одной искры может целая деревня сгореть.

2.
крошка
малость разг.
кунĕпе ăша пĕр хĕлхем яман — за весь день я крошки в рот не брал
çĕрĕпе пĕр хĕлхем те çывăраймарăм — я всю ночь глаз не сомкнул, нисколько не спал

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

искра, пламя. А-п. й. 30. Шарт, шарт! тутарса çапаççĕ, кашни çапмассерен мăйракисенчен хĕлхем сирпĕнет. Чураль-к. Юман вутти хĕлхем пек. СПВВ. ИА. Пĕр хĕлхемпе ял çунать, çын сăмахĕпе çын вилет. N. Мана кăмрăк пачĕ, çил вĕрчĕ те, вут тивсе алăран хĕлхемĕ çĕре ӳкрĕ. || В переносном смысле. Якейк. Орау. Эп паян пĕр хĕлхем ăша яман (ни крошки не ел). Сред. Юм. Паян эп çăвара пĕр хĕлхем çăкăр та хыпман, кô таранччин так выçах пôрăнап. СТИК. Паян акă пĕр хĕлхем çăкăр та çыртса пăхман ха. Сегодня еще не ел ни крошки. || Юрк. Шурă йĕтĕн тура-шăлĕ, хĕлхемĕ кĕске пулайрĕ. (Хĕр йĕрри).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

< хĕл + хем 1. «искра»; 2. «пламя»; 3. «крошка»; якут. кыым, алт, В кыымын, хак. хыбын «искра». В др. тюрк. яз. мы не нашли этимологически родственных слов в значении «искра»; по-видимому, первичным значением этого слова было «крошка», «немножечко», «чуть-чуть»; ср. башк. кыйкым «крошка»; икмэк кыйкымы «крошка хлеба»; к. калп., казах. кыйкым «крошки пищи», «обрезки кожи, материи и пр»; ср. фин. hiili «уголь»; hiillos «горящие уголья»; «жар»; «пламя от углей» (Donner II, 715); helle «жара», «зной»,

Çавăн пекех пăхăр:

хĕлтĕркке хĕлтĕрр хĕлтĕртет хĕлхĕм « хĕлхем » хĕлхемлĕ хĕлхемлĕн хĕлхемле хĕлхемлентер хĕлхен