Шырав: хĕрĕ

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

(хĕр)

1.
край
вăрман хĕрри — край леса, опушка
çыр хĕрри — край оврага

2.
кромка
пăр хĕрри — кромка льда
пир хĕрри — кромка холста

3.
берег
Муркаш хĕрри — берег Мургаша (Моргаушки)

4. в знач. служ. имени:

хĕррине, хĕрĕне — к краю; на край
вăрман хĕррине — тух выйти на край леса
çыран хĕрринелле ишрĕм — я поплыл к берегу
çул хĕррине тух — подойти к обочине дороги

хĕррипе — вдоль; по краю
çыран хĕррипе пыр — идти вдоль берега
вăрман хĕррипе çул — выртать вдоль леса пролегает дорога

хĕрринче — на; у, возле, около
Çавал хĕрринче — на берегу Цивиля (Цивили)
сĕтел хĕрринче — на краю стола

хĕрринчен, хĕрĕнчен — от, от края
вăрман хĕрринчен — от края леса
çыран хĕрринчен кайăр — отойдите от берега

◊
пĕлĕт хĕрри — горизонт, небосклон

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

край (в начальный форме не употребляется). См. хĕр. НР. Çырма хĕрĕнче сакăр каска. На краю оврага восемь кряжей. Хурамал. Хура вăрман хыçне путек ятам — хăш хĕрнелле кайнине пĕлмерĕм. Пустил я ягненка за черный лес и не знаю, к которому краю он пошел. Регули 1147. Вăрман хĕрĕнче çӳрерĕм. Якейк. Ати ăвăль (= ывăлĕ) поличчен ямшак лаши полас-мĕн, хĕрĕнче сиксе çӳрес-мĕн. || Берег. ГФФ. Шур Атăл хĕрне пырса тăтăмăр. Вышел я на берег Камы. || Опушка. ГФФ. Вăрман хĕрне ан пырăр. Не ходите на опушку леса. || В качестве послелога. НР. Айхал хĕрне çитсен те, каçса кайма каçă çок. Хоть бы мы и к речке Айхал подошли, нет (для нас) переправы. Ib. Çырма хĕрне, ай, ансассăн, кули ура йĕпенмест. Когда спустишься к реке, как же ног не замочить. А.-п. й. 91. Вăрман хĕрне çитрĕç те хуллен пырса чарăнчĕç. N. Енĕш хĕрне кĕпе çума карăм. Хурамал. Авăтать-çке куккук, авăтать, çул хĕрĕнчи пĕччен маякра. Кукует кукушка, кукует на одинокой придорожной вешке.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

, хĕрри кырый, чит

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, хĕрри 1. «край (чего-л.)»; 2. «берег»; 3. «кромка»; орх.-енис. кәргәк «край», «предел», «конец» (Насилов); уйг. киp, узб. кирғок, АФТ кыйығ, чаг. кирак, кирг., казах., к. калп., ойр. кыр, ног., тат. кырый, якут. кыры, тур. кый, туркм. гыра, азерб. гыраг, тув. кыдыг, хак. хырых «край», «берег», в некоторых языках также «грань», «ребро»; казах., уши-кыйыры жок (чув. вĕçĕ-хĕрри çук) «конца-краю нет».

Çавăн пекех пăхăр:

хĕр-упраç хĕр-хыççăнсем хĕр-шӳрпи хĕрçи « хĕрĕ » хĕрĕв хĕрĕвĕпе хĕрĕк хĕрĕллĕ хĕрĕм