Шырав: хавал

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
сила, жизненная энергия, жизнеспособность
хавал пур-ха! — есть еще силы!
унăн хавалĕ нумай — у него много энергии
чун хавалĕ — душевные силы, сила духа
пĕтĕм чун хавалне парса ĕçле — работать самоотверженно
чун хавалне пух — собраться с силами

2.
настроение
мĕн хавалпа пурăнатăр? — как настроение?, как поживаете?
мĕн хавалпа таврăннă вăл унтан? — с каким настроением он вернулся оттуда?

3.
счастье, удача, успех
Ваттисене асăнман çынна хавал тухман, тет. — погов. Кто предков забывает, тому счастья не бывает.

4.
обычай, традиция
халăх хавалĕ — народные обычаи

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

мучиться. Нюш-к. Хавалтăм. Я замучился.

настроение. Альш. Мĕн хавалпа килтĕн эсĕ унтан? С каким настроением воротился ты оттуда? Ib. Йепле хавалпа çӳретĕн-ха ку чухне? В каком настроении? || Повадка, дух, обычай. Альш. Ял хавалĕпе тăваççĕ (по своим местным обычаям). Ib. Хĕр-сăрине çӳреме ял хавалĕпе, тет. Ст. Чек. Мĕн тăвас тен? Ял хавалĕ. Что по-делаешь, такова повадка в деревне. Шел. II. 57. Вăрман çывăх пулмин те, вăл таврари ялсем начар мар: те чукун çул таврашĕнчерен, те ял хавалĕпе. N. Сирĕн карташĕнче мăклă вите пур, унăн ăшĕнче пĕр вăкăр пур, уна çитернĕ ултă çул, ултă çул мар вуникĕ çул, вуник çулччен ăна пусма çӳренĕ, тыттарман, пустарман, халĕ туй хавалĕпе тытнă, пуснă, пĕçернĕ, хуçнă, сĕтел çине хунă, çурхахĕпе витнĕ. N. Çук ĕнтĕ, вĕсенĕн хавалне нихăçан та мухтамалăх çук. || Радость(?). Пазух. † Эпир вăйя тухсассăн, ваттисем те тухрĕçĕ. Ваттисенĕн мĕн ĕç пур, çамрăксене мĕн хавал. || В соединении со словом чун = душевный подьем. Карм. Вăрăмтуна чун хавалĕпе каларĕ, тет: Тискер-кайăк арăслана çĕнтертĕм, халĕ çак ăçтиçук имшер ерешментен пĕтетĕп, терĕ, тет. N. Пĕтĕм чун хавалĕпе вăл савăт-сапине кӳрнеклĕ пĕтересшĕн тăрăшать, мĕн пур шухăшĕ унăн савăт кăмакине тасарах тытасси çинче. N. Вăл чун хавалĕпе: Ачам, эсĕ сыввине пĕлтĕм ĕнтĕ, хăна та куртăм! — тенĕ. СПВВ. ПВ. Хавал, халал, халалас, халаллă пултăр, не то же ли, что хапăл? СПВВ. Ватта хывмана хавал тухман, тет. (Послов.).

то же, что хавал; сила, мощь. Орау. Чун хавăлпе аран-аран хам çинчен çавăрса пăрахрăм (нападающего). Ib. Чун хавăлпе ĕçлерĕм (через силу, слабый). Ib. Чун хавăлпе ( = аран-аран) çӳрет, теççĕ ватă çынна.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, хаван 1. «сила», «жизненная энергия»; 2. «настроение», «склонность»; 3. «счастье», «радость»; тат. куаныч, башк. кыуаныс, узб. кувонч, туркм. гуванч, кирг. кубаныч, казах., к. калп. куаныш, ног. куваныш, «радость», «восторг»; ср. чув. хăван, тат., к. калп., казах., куан, узб. кувон, туркм. гуван, кирг. кубан, Рабг., чаг., ног. куван, башк. кыуан «радоваться», «восхищаться»; тур. кыван «хвастаться», «гордиться», хавал из араб. «сила», «могущество»; перс. (хоул) то же.

Çавăн пекех пăхăр:

Хаçпапа хав хавăн хавăс « хавал » хавала хаваллă хаваллăх хавалла хаван