Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
снимать кору (с лыка)

2.
обивать, обшивать лубом, лубком

II.

1.
накрывать, покрывать, прикрывать чем-л.
каткана хăмапа хупла — накрыть кадку доской
Шурă пĕркенчĕк пĕтĕм çĕре хупласа илнĕ. (Юр). — загадка Белая скатерть всю землю одела. (Снег).

2.
заслонять, закрывать
çурăмпа хупла — заслонить спиной
пите тутăрпа хупла — закрыть лицо платком
çутта ан хупла! — не заслоняй свет!

3.
загораживать, преграждать
çула хупла — загородить дорогу

4.
заволакивать, закрывать, застилать (о тучах, тумане и т. п.)
пĕлĕтсем пĕтĕм тӳпене хупларĕç — тучи обложили все небо
куçа куççуль хупларĕ — слезы застлали глаза

5.
наполнять, заполнять
вăрмана ача-пăча сассисем хупларĕç — лес наполнили детские голоса

6.
заливать, затоплять, покрывать
çарана шывхупларĕ — луга залило водой

7.
покрывать (о растительности)
çырана хăях хупланă — берег зарос осокой

8.
облеплять, обступать
хупласа ил —
1) застлать, покрыть
чӳречене тусан хупласа илнĕ — окно покрыто пылью
2) облепить
çăкăра шăнасем хупласа илнĕ — мухи облепили хлеб
3) заглушить
калчана пиçен хупласа илнĕ — посевы заглушил осот

9.
надоедать, приставать (с просьбами)
ыйту парса хупла — надоедать вопросами

10.
мучить, причинять мучения
ĕçес килни хуплать — меня мучает жажда

11.
одолевать, охватывать
овладевать кем-л.
мана тунсăх хупларĕ — меня одолела тоска

12.
препятствовать, мешать
губить
ăна ĕçе пĕлменни хуплать — его губит незнание дела

◊
хăлхана хупла — оглушать

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

хопла, снимать кору с лыка. В. Олг. Пошăт хопла, снимать кору с лыка, чтобы очистить его для плетения лаптей. Янш.-Норв. Хупласа пушăт туса, йӳплĕ çула пĕр çĕре çыхса хутăмăр. || Обить, обшить лубками. В. Олг. Çона хопла. ( КС. Çунана хуп хур).

хопла, покрывать, N. Хупла, покрыть (çуртана савăтпа). N. Сараппанпе хупласа, покрыв сарафаном. N. Марук аслă ывăлĕпе упăшкине çурнă пĕренесемпе хупласа тунă тĕттĕм сарайне хăварчĕ. N. Тата ан хупла, асту. Альш. Тӳшек ăшне хупласа хучĕç (икерчисене). ЧС. Пит вĕрирен пичĕсене çĕтĕксемпе хупласа тăраççĕ. Якейк. Çаксене порне те хорана ярса вĕретеççĕ те, çĕпрепе четвĕрт кĕленчишне ( = кĕленчи ăшне) ярса хопласа лартаççĕ. || Закрывать. N. Унтан вара пĕтĕм хĕвеле хупларĕ, çирĕм хăлаçран çын курăнмасть. Сред. Юм. Кăмака çăварĕнчен ăшă трук ан тохса кайтăр тесе кăмака çăварне хоплакан листока питлĕх теççĕ. N. Шăтăк çăварне хупланă чул. N. Кăмака çăварне питлĕх хуплани. N. Хĕвел каланă: „Çук, эпĕ вăйлă мар, мана çумăр пĕлĕчĕсем хуплаççĕ“, тенĕ. Якейк. Çил-тăвăл чох хăйăр вĕçсе пĕтĕм пĕлĕтпе хĕвеле хопласа лартать (илет). Шор-к. Чĕпписене хĕрхенсе çунат айне хопласа ларĕ. Кан. Апат-çимĕçе ялан хупласа хурас пулать. N. Кимми ӳпĕнсе хăйне хупласа хунă. Баран. 89. Кӳме умне карнине антарса хупласа хутăм. Книга для чт. 158. Хура тĕкĕсенчен пирĕн кунта нимĕн те тумаççĕ, анчах Африкă çĕрĕнче хĕвел пит пĕçересрен хупламалли сулхăн тăваççĕ. N. Çуни хамăра хупласа хучĕ. || N. Çырмана пĕтĕмпе хăва хупласа илнĕ. КС. Кӳлле мăк хупласа илнĕ. (Илчĕ — если сами наблюдали процесс). N. Ăна кавăн хупласа хĕвел тивертмен вара. || Затемнять. Цив. Çыннăнне ан ăмсан тени ĕлĕкхи вăхăтра халăх куçне хуплама çеç кирлĕ пулнă. || Замести. Баран. 96. Аяккинчи çула юр хупласа кайсан, çав çулпа иртсе çӳреççĕ иккен. || Залить. Орау. Шыв сасартăк (трук) юхса килсе хупласа илчĕ те, çыннисем япалисене те кăларимарĕç. Вследствие быстро нахлынувщей воды люди не успели вынести вещей. || Складывать. Собр. Пĕр хур çунатне хупларĕ те, пĕтĕм тĕнче хупланчĕ. (Каç пулни). || Зажимать. N. Çăварна аллупа хупла (зажми). Капк. Хĕнекенсенчен пĕри ăна çăварĕнчен хупласа çапла каланă (Париж урамĕнче). Кан. Тутине хупласа лартать. Зажимает ей рот. || Заглушить. Кан. Пурте пĕрле хутшăнса хăлхана хупласа лартаççĕ. || Мешать, надоедать. Сĕт-к. Пирн лакăм час шăршăнмасăр хоплать. N. Ĕçĕ нуммайи темех марччĕ вăл,— урăх ĕçе чарни хупласа тăрать. Якейк. Сирн ялсам тырăшăн килсе хопларĕç (аптратрĕç) мана (просили взаем). N. Куç курманни мар-ха унта, пĕлменни хуплать. Курм. † Ай пичи Ярмола, ай инке Варвари, суя пичи Михал пор; нимĕн суя полас çокчĕ, арлаççине кайни хопларĕ. ЧП. Пултран кĕпçи тĕл пултăм, татам çием тенĕ чухне çава касрĕ хупларĕ. || Погубнть. Хурамал. Кирлĕ япала çухалсан çухатакана калаççĕ: хупларăн ĕнтĕ, çтан тупас ĕнтĕ ăна, теççĕ. Г. VII. Хупларăн, анне, мана, хупларăн, çук çĕре (в бедное место) кайнă пулсан (замуж), ырă курнă пулăттăм (мне лучше было бы). Книга для чт. 52. Хуçа тĕлĕк курать: ун çине вĕтĕ чулсем тăкăннă пек туйăнать, чулĕсем: хупласа хуратпăр, хупласа хуратпăр, чĕрĕллех хупласа хуратпăр, теççĕ пек. Баран. 92. Вăл (лавина) пĕтĕм ялне çынни-мĕнĕпе хупласа хурать. Ст. Чек. Хупла çав çурта, хупла, пĕтер, ырă кун ан курайтăр. ЧП. Курайман тăшмансем хупларĕç.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «накрывать», «закрывать», «покрывать», «прикрывать»; 2. «заслонять»; 3. «заволакивать», «застилать»; уйг. капли, узб. копла, тат., башк. капла, тур. капа, азерб. гапа «закрывать», «покрывать», «заволакивать», «застилать»; к. калп. капла «насыпать что-л. в мешки» (кап «мешок»); «покрывать»; «обшивать», «обёртывать». От хупă (см.).

Çавăн пекех пăхăр: