Шырав: ыткăн

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
мчаться, нестись, быстро двигаться
çул тăрăх машинăсем ыткăнаççĕ — по дороге мчатся машины
ыткăнса пыр — мчаться, нестись
ыткăнса çит — примчаться
ыткăнса кĕр — ворваться
ыткăнса кил — стремительно приближаться
тухса ыткăн — выскочить, стремительно выбежать
ыткăнса тух — выскочить, стремительно выбежать

2.
бросаться, устремляться, кидаться, метнуться (в сторону)
алăк патнелле ыткăн — броситься к двери
хумсем çырана ыткăнаççĕ — волны устремляются к берегу

3.
взлетать, подниматься в воздух (от взрыва)

4.
раскачиваться, качаться
кимĕ хум çийĕн ыткăнать — лодка качается на волнах

5.
размахиваться, совершать размашистые движения
ыткăнса утă çул — косить широкими взмахами

6. перен.
заноситься, кичиться, гордиться
ыткăнса калаç — разговаривать заносчиво

II. диал.

обхватывать, обнимать (одной рукой)
вăл сылтăм аллипе ачине ыткăнса ларать — правой рукой она обхватила ребенка

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(ыткы̆н), то же, что ывăткăн. N. Кашкăр ыткăна пачĕ. Волк бросился бежать. Изамб. Т. Хĕрсем ыткăнса çӳреççĕ (ходят гоголем) IЬ. Лаша ыткăнса пырать (бежит быстро, свободно). Букв. 1904, I. Унччен те пулмасть, пĕр арăслан сиксе тухать те, ыткăнать пăлан çине. Пазух. † Сирĕн кӳлнĕ лашăр çĕмĕрт-хура, халь ыткăнĕ эпир те ларсассăн. Ст. Дув. † Ыр ут килет ыткăнса, ырă урхамах йĕрĕпе. Альш. † Ыткăнса утса пынă чух ылттăн шăрçанăн курăнаттăн (тантăшçăм). (Из «хĕр йĕрри»). Янтик Б. † Пахчи — пахчи пан улми чи тăрринчи сар улми; самай татас тенĕ чух, ыткăнайрĕ-каяйрĕ (отлетело в сторону). † Хамăр ял кĕперĕ ылттăн кĕпер, — епле ыткăнса каçам-ши? Шурăм, № 6. Никамран хăрамасăр ыткăнатăп (устремляюсь, кидаюсь). Собр. 327°. Улăхаяттăм çӳл ту çине, ыткăнаяттăм (устремился бы) уртăш йывăççи çине. Уртăш йывăççин мĕн хуйхă? Амăрт-каяк лармас, çав хуйхă. Альш. Ыткăнса утса пынă чух, ылттăн шăрçанăн курăнатăн! N. Шыв ыткăнать-кăна: çул çине мĕн лекнĕ, çавна илсе каять. Чебокс. Ылттăнпала ыткăнмалла выляма. (Смысл непонятен). Альш. Ытканас (возноситься, гордиться) мар: ылттăнсем пур, тесе; хурланас мар: телейсем çук, тесе.

(ыткы̆н), обниматься (одною рукою). Еçп. и др, Ау, 218. Ах, аттеçĕм, аннеçĕм! Ыткăнса, сиктерсе ларнă чух, ытармăпах, терĕм, — ытарттаратăн(?), атте-анне.

Çавăн пекех пăхăр:

ытах ытахаллĕн ытахаль ытахальтен « ыткăн » ыткăнтар ытлă-çитлĕ ытлăн-çитлĕн ытла ытлаван