Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
чужой, посторонний, пришлый
ют çын — чужой человек
ют ялсем — 1) чужие деревни 2) человек из другой деревни

2.
чужой, не свой
ют выльăх — чужая скотина
ют çын арăмĕ — чужая жена

3.
чужбина, чужая сторона, чужие края

чужой, дальний
ютра пурăн — жить на чужбине
ютран кил — приехать с чужой стороны

4.
иностранный, зарубежный
чужеземный
ют патшалăхсем — иностранные государства
ют патшалăх çынни — ностранец
ют патшалăх ĕçĕсен министерстви — министерство иностранных дел
ют чĕлхе — иностранный язык

6.
враг, недруг

вражеский
вражий уст.
тăван çĕре ютран тасат — очистить родную землю от врага, от врагов

6.
чуждый, враждебный
ют идеологи — чуждая идеология

7.
неизвестный, незнакомый
ют çĕрте — на незнакомом месте
ют сасă илтĕнчĕ — послышался незнакомый голос

◊
çичĕ ют —
1) чужие люди (не родственники)
2) чужеземец, человек (люди) с чужой стороны
3) дальняя, чужая сторона
ютран тăван — неродной çын, неродная дочь

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(jут), чужой, незнакомый. Чăв. й. пур. 16°. Епле пурăнас? Епле ют çĕре тухса çӳрес? Как жить? Как отправиться в чужие края? Якейк. † Вĕрене шулчи хот полминч, çомри хĕр йот полминч («желает, чтобы она его не бросила»). Б. Бур. † Килес çулччен, вăйăччен, савнă тусăм ют пулĕ. До будущего года, до игр (хороводов), моя любимая девушка станет мне чужой. Çутталла 48. Ют ял çĕрĕ патне çитичченех. Недоходя до земли чужой деревни. Сорм-Вар. Ют çын (чужой человек) тути (вкус) юн тути, тăван тути — пыл тути. Пазух. Атьăр каяр утпала, кĕсье тулли хутпала; хамăр савни пулмасан, калаçăпăр ютпала. N. Ют автан, ют лаша. ЗС. Унтан туйĕ, ютра çӳресе пĕтерсе, хĕрĕ килне пырса кĕрсен... Актай. Ют япала мĕн пур-ши кун çумĕнче? тесе, шырама тапратрĕç [искали, нет ли при ней (на ней) какой-либо чужой вещи]. Т.Й.Ч. Ют çул (назв. духа). Ч.П. Ачам-пăчама ютта кăлартăм. 1. Сивĕтрĕм. 2. Послала по чужим людям. || Шурăм-п. № 18. Хамăр уйра пулман-ха, тепĕр ик-виç кунтан тухмалла пулĕ-и. Унччен юта каяс пулать (жать чужое). Ильм. † Ах, аттеçĕм, аннеçĕм! Аттерен-аннерен хыпар илтмесĕр, çичĕ-юта (в чужую семью) тухрăм, хур пултăм. Çырма тăрăх шыв каять, çырана тивет йывăрĕ; çичĕ-ют сăмахне илтсессĕн, пуçăма тивет йывăрĕ. (Начало плача украденной невесты). || Чужбина, чужой край, чужая деревня. Ау 70. † Пире-ах-та пăрахса, юта савса, ютра пиртен ытла çын тупмăн. Альш. Юта тухса курман чăваш. Чувашин, не бывавший в чужих местах. Ib. Ютран Пукравра Елшелне хăнасем килмелле вĕт. Ведь в Покров в Альшеево должны приехать гости из чужой деревни. N. † Пирĕн çамрăк пуçар мĕн хуйхи? Савни юта кайрĕ çав хуйхă. Какое горе у нас, у молодцов? Любимая девушка вышла замуж в чужую деревню, вот горе. Псалт. 145,9. Турă ютран килнисене сыхлать. Камен. Враг. † Кĕçĕр ан кил, тăванçăм, ыран каç кил, кĕçĕр ютран килнĕ тăвансем пур. N. † Йори илтĕм йотран (из чужой деревни) хĕр. N. † Ойсем орлă çол турăм йотра хĕрсем нăмайран. Ашшĕ-амăшĕ. Çавăнпа ăна таврари çынсем пит хисепленĕ: çамрăккисем те, ваттисем те, ял йышĕсем те, ютрисем те (из чужой деревни) пурте хисеплесе, юратса пурăннă. || Кубня. Ютри киреметсем (киремети, обитающие в чужом месте). Сехнер киремечĕсем, каçар.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

ят, чит

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[jut]
fremda
ют чĕлхе — fremda lingvo
ютра пурăн — vivi eksterlande
ют çĕршыв çынни — alilandano
ютлăх — fremdlando
ютри — loĝanta eksterlande
юттăн — kiel fremdulo, fremdeme
ютшăн — eviti, teni sin fremdece
ютшăну — fremdemo, evitemo
ютшăнулăх — malkonkordo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, юта «чужой», «посторонний»; «чуждый»; др. тюрк. (енис), МК йат, уйг., туркм., кумык., ног., тат., башк. ят, алт. В дьат, узб. ёт, кирг., казах., к. калп. жат, азерб. яд, тув., хак. чат «чужой», «чуждый», «посторонний».

Çавăн пекех пăхăр: