Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
дорога, путь
трасса

дорожный, путевой
аслă çул — 1) большак 2) магистраль
мăн çул — 1) большак 2) магистраль
асфальт çул — асфальтированная дорбга
вак çул — проселочная дорога, проселок
лша çулĕ — проселочная дорога, проселок
канатлă çул — канатная дорога
Чулхула çулĕ — Нижегородский тракт
пурнăç çулĕ — жизненный путь
çакнă çул — подвесная дорога
çуна çулĕ — санный путь, зимник
тавра çул — кружный путь
утма çул — тропинка
чупмалли çул — спорт. беговая дорожка
шоссе çулĕ — шоссейная дорога
çул кукăрĕ — поворот дороги
çул паллисем — дорожные знаки
çул пуçĕ — проводник, провожатый
çул тăваткалĕ — перекресток дорог
çул хĕрри — обочина, бровка
çул икĕ енĕпе — по обе стороны дороги
çул тăрăх — по дороге
çулсăр-мĕнсĕр — не разбирая дороги, по бездорожью
çул пар — уступить дорогу
çул тат — перейти, перебежать дорогу (перед идущим)
çул уç — проложить путь
çул хыв — прокладывать дорогу
çул хур — прокладывать дорогу
çулпа пыр — идти по дороге
çултан пăрăн — посторониться, свернуть с дороги
Юлташпа çул кĕскелет. — посл. Со спутником и дорога короче.
Каякана пĕр çул, шыракана çĕр çул. — посл. Для идущего одна дорога, для ищущего — сто дорог.

2.
путь, дорога, путешествие
çул мыскари — 1) дорожные приключения 2) путевые невзгоды
çул укçи —
1) путевые расходы, плата за проезд
2) проездные (при командировке), командировочные
çул çӳре — путешествовать
çула тух — отправиться в путь
çурма çулта — на полпути
çул çинче —
1) на дороге
çул çинче темскер выртать — на дороге что-то валяется
2) в пути
çул çинче асăрхануллă пул! — будь осмотрительным в пути!
телейлĕ çул пултăр! — счастливого пути!
вăл çул тăршшĕпе юрласа пычĕ — он всю дорогу пел

3.
средство сообщения
пути сообщения
сывлăш çулĕсем — воздушные трассы
çыхăну çулĕсем — пути сообщения
шыв çулĕсем — водные пути

4. перен.
путь
линия, направление
паттăр çулĕпе — по героическому пути
парти çул кăтартнипе — под водительством партии

5.
орбита
траектория
космос карапĕн çулĕ — траектория полета космического корабля
Çĕр хăйĕн çулĕпе кусать — Земля движется по своей орбите

6. анат.
путь, канал, проток
ват çулĕ — желчный проток
шăк çулĕ — мочевой канал

7.
русло
юханшыв çулĕ — русло реки
Çавал çулне улăштарнă — Цивиль сменил русло

8.
проход
тĕтĕм çулĕ — дымоход, дымовой проход

◊
Кайăк хур Çулĕ — Млечный Путь
çӳç çулĕ — пробор (в волосах)
чукун çул — железная дорога
çул кайăкĕ — диал. щегол
çул курăкĕ — бот. птичья гречиха
çул курки — посошок на дорожку, прощальная чарка
çул майĕн — по пути, попутно
çула май — по пути, попутно
çул тыт — направляться, следовать куда-л.
эсĕ ăçталла çул тытрăн? — куда ты направляешься?

II.

1.
год (12 месяцев)
алла çул — пятьдесят лет
аллă çулхи çын — пятидесятилетний человек
виçĕ çултан — через три года
выçлăх çул — голодный год
икĕ çул хушшинче — в течение двух лет
иртнĕ çул — прошлый год
иртнĕ çулта — в прошлом году
кашни çулах — каждый год
килес çул — 1) будущий год 2) в будущем году
çитес çул — 1) будущий год 2) в будущем году
пĕр çулхине — в один из годов, когда-то
пĕр çул каялла — год тому назад
пилĕк çуллăхăн юлашки çулĕ — последний год пятилетки
çĕнĕ çул — новый год
çур çул — полгода
темиçе çултан — через несколько лет
çул хыççăн çул — за годом год
çултан çул — из года в год, год от году
çул типĕ килчĕ — год выдался сухой
нумай çул ӳсекен курăксем — многолетние травы
çуралнăранпа çитмĕл çул çитрĕ — исполнилось семьдесят лет со дня рождения

2.
год
вĕренӳ çулĕ — учебный год
финанс çулĕ — финансовый год
ялхуçалăх çулĕ — сельскохозяйственный год

3. мн.
çулсем — годы, пора
ачалăх çулĕсем — пора детства
вăрçă çулĕсем — годы войны

4.
возраст
ар çулне çит — достигнуть совершеннолетия
вăтă çулсенчи çын — человек средних лет
пеней çулĕ — пенсионный возраст
шкул çулне çитмен ачасем — дети дошкольного возраста
çул çитмен — несовершеннолетний
çула çит — достигнуть совершеннолетия, стать взрослым
эпир пĕр çулхисем — мы одногодкъ, одного возраста
çултан пăхсан вăл вата мар — годами он не стар
муччи çулне кура мар патвар — старик бодр не по годам

III. глаг.

косить
курăк çул — косить траву
утă çулма тух — выйти на сенокос, приступить к косьбе
утă çулакан — косарь, косец
утă çулса кĕрт — скосить и собрать сено
утă çулса пуçтар — скосить и собрать сено
çулса пăрах — скосить
çулса тăк — скосить
çулса хатĕрле—  накосить (про запас)
çулнă курăк — скошенная трава
çавапа çулнă пек ӳкрĕ он упал как подкошенный
Утта çулассинчен ытла пухасси. — посл. Не так трудно косить сено, как его убирать.

IV. диал.
то же, что çăл IV.

Çавăн пекех пăхăр: