Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
язык

языковый, язычный
ĕне чĕлхи — 1) коровий, говяжий язык 2) диал. блины
пĕçернĕ чĕлхе — отварной язык
чĕлхе вĕçĕ — кончик языка
чĕлхе ай паре — подъязычная железа
чĕлхе сенхерлисем — язычные мышцы
чĕлхе кăлпассийĕ — языковая колбаса
чĕлхе кăтарт — показать язык кому-л.
чĕлхе тĕксе пăх — попробовать на язык
чĕлхине çăтнă пек — будто язык проглотил
Чĕлхеен шăмми (чаракĕ) çук. — посл. Язык без костей.
Калаçса пăхнăшăн чĕлхе çĕтĕлмест. — погов. Поговоришь — язык не истреплешь.

2. перен.
язычок, язык
лампа чĕлхи — язычок пламени в лампе (керосиновой)
кăвайт çийĕн çулăм чĕлхисем ташлаççĕ — над костром пляшут языки пламени

◊
вăрăм чĕлхе — болтун
йӳплĕ чĕлхе — сплетник (букв. раздвоенный язык)
пыллă чĕлхе — подхалим, льстец (букв. медовый язык)
пар чĕлхе — сосулька
пĕчĕк чĕлхе — анат. язычок
пушмак чĕлхи — язычок ботинка
чĕлхе вĕçĕнчех — вертится на языке (о слове)
чĕлхе çинчех — вертится на языке (о слове)
чĕлхи кĕçĕтет — у него язйк чешется (сказать что-л.)
чĕлхе çаврăнмасть — язык не поворачивается (сказать что-л.)
чĕлхе çыхланать — язык заплетается, язык коснеет
чĕлхĕм хăрса лартăр! — отсохни (у меня) язык! (клятвенное выражение)
чĕлхене вĕçертсе яр — давать волю языку, распускать язык
чĕлхене чар — придержать язык
чĕлхене çырт — прикусить язык, держать язык за зубами
чĕлхепе çу — льстить, подлизываться
чĕлхи çине çăпан тухасчĕ — типун ему на язык
чĕлхи çине шĕпĕн тухасчĕ — типун ему на язык
чĕлхи уçăлчĕ — у него развязался язык
чĕлхӳне çăтса ярăн — можно проглотить язык (о вкусной пище)
вăл чĕлхине кăларса чупать — он бежит, высунув язык

II.

1.
язык
речь

языковой, речевой
йĕплĕ чĕлхе — колкий язык
кăнттам чĕлхе — суконный язык
çепĕç чĕлхе — изысканная речь
чĕлхе культури — культура речи
чĕлхе практики — речевая практика
чĕлхе уйрăмлăхĕсем — языковые особенности
калав чĕлхине якатас пулать — язык рассказа нуждается в шлифовке
эсĕ манпа мĕнле чĕлхепе калаçатăн! — как ты со мной разговариваешь!
Чĕлхе пуçа çисе янă. — посл. Язык мой — враг мой. (букв. из-за языка потерял голову)

2.
язык

языковой
аслă чĕлхесем — великие языки
вăрттăн чĕлхе — арго
тăван чĕлхе — родной язык
ют çĕршыв чĕлхисем — иностранные языки
чĕлхе пĕлĕвĕ — языкознание
чĕлхе пулăмесем — языковые явления
чĕлхе тытăмĕ — структура языка
икĕ чĕлхе словарĕ — двуязычный словарь
чĕлхен сăмах пуянлăхĕ — словарный запас языка
чĕлхесем хушшинчи çыхăнусем — межъязыковые связи
нумай чĕлхе пĕлекен — полиглот
пĕр чĕлхерен тепĕр чĕлхе çине куçар — переводить с одного языка на другой

3.
язык

языковой
калаçу чĕлхи — разговорный язык
литература чĕлхи — литературный язык
хаçат-журнал чĕлхи — язык печати
çыравçă чĕлхине стильне тĕпче — исследовать язык и стиль писателя

4. перен.
язык
çул паллисен чĕлхи — язык дорожных знаков
чĕрчунсен чĕлхи — язык животных
фактсен чĕлхи нимрен те витĕмлĕрех — язык фактов убедительнее всего

5. перен. разг.
язык, пленный
чĕлхе тытса кил — захватить, привести языка

6. уст.
наговор, заговор, заклинание
усал чĕлхи — заклинание против злых духов
чир-чĕр чĕлхи — наговор против болезней
чĕлхе вер — ворожить, наговаривать
чĕлхе сур — ворожить, наговаривать

◊
чĕлхесĕр пул — потерять дар речи, лишиться языка
пĕр чĕлхе туп — найти общий язык
хăранипе чĕлхи çĕтнĕ — от страха у него отнялся язык

Çавăн пекех пăхăр: