Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.
желчь

желчный
ват хăмпи — желчный пузырь
вачĕ шăтнă — у него лопнул желчный пузырь

II.
см. ватă

III.  глаг.

1.
бить, разбивать
разрушать
юмана çил ватнă — бурей сломало дуб
стакан ватса пăрах — разбить стакан (нечаянно)

2.
дробить, крошить
шăмма ват — раздробить кость

3.
мять, сминать
деформировать
карттуса ан ват — не мни фуражку
машина капочĕ ватса пăрахнă — капот машины помят

4.
травить (посевы)
выбивать
калчана выльăхсем ватнă — скот потравил посевы
тырăсене пăр ватнă — хлеба побило градом

5.
размывать
çулсене çурхи шыв ватса кайнă — дороги размыло вешними водами

6.
бить, избивать
пороть разг.
ватса вĕлер — забить до смерти
ватса тăк — 1) перебить, переколотить (все подряд) 2) избить, поколотить кого-л.

7.
мучить, терзать
изнурять
йывăр ĕçпе шăмшака ват — изнурять себя тяжелым трудом

8.
загрызть, зарезать, задрать
кашкăр виçĕ сурăх ватнă — волк задрал трех овец

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

I. син.: ват шывĕ
желчь
усал çын, ăпман çын — желчный человек
ват шывĕ панă — дали желчь

II.
бить, ломать, разбивать
расколоть
толочь
ватса вĕтесе пĕтер — измелить
чул ват — камень столочь
кирпĕч ват — толочь кирпич
ватакан пукан илсе килчĕç — привезли трамбовку

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(ват), бить, колотить, пороть. Моюнич. Амăше вара ку пусăк ачине çавăрса илнĕ те, ватса пăрахнă (прибила): ма уна тиврĕн? тесе. Сĕт-к. Ватмаллах ватас-ха она пĕре! Поколочу вот когда-нибудь его как следует! Хыпар № 42, 1900. Стражниксем çавăнтах халăха нагайкасемпе вата пуçланă (начали пороть). Синьял. Кошак тохрĕ, тет те, сикрĕ, тет, вăкăр çине куçĕсем çап-çутă, тет. Вăкăра ватса тăкать (избивает), тет, хăй çапах: мар-мăр! тесе ларать, тет. Изванк. Çынсем курсан, тытаççĕ те, велеричченех: пирĕн пата мĕшĕн ăсатса ятăр (т. е. зачем мор к нам проводили)? тесе, ватаççĕ (бьют). КАЯ. Эпĕр аккапа, атте ватасран хăраса, киле каймарăмăр. Мы со старшей сестрой, боясь, что нас побьет отец, не пошли домой. || Ломать, разбивать, раскрошить, раздробить, растирать. Ердово. Чăн малтан хура-кураксем, йăвăç тураттине ватаканăскерсем, килсе краклатса çӳреççĕ. Макка 218°. Унăн шăммине ватма хушмаççĕ. Не велят разбивать его костей. Скотолеч. 23. Хурăн кăмрăкне, çăнăх пек ватса (растерев в порошок), тасатнă вырăна тултарас пулать ХУБ. Чуллă çĕрте анчах тимĕр сӳре юрамасть; унта йăвăç шăллă сӳрепе сӳрес пулать, мĕншĕн тесен вăл чула ватмасть (не разбивает камня). Дик. Леб. Унтан ăна урупа таптаса ват (растопчи). Сред. Юм. Ватать. домает; 2) очень одолевает. || Поранить. О сохр. здор. Çапах та вăл чир сурансăр вырăна ермест, вăл е хыçса татнă çĕре е пĕр-пĕр япалапа шăйăрса ватнă вырăна анчах ерет (сифилис). || Искалечить, изувечить. Кан. 1929, № 185. Лашасене ватса ан пĕтеррĕр-ха. Как бы не искалечили лошадей! || Перепахивать. Кан. 1927, № 237. Анчах ватса акни çинчен виçĕ кун хушшинче страхакĕнте пĕлтерес пулать. || Размывать, прорывать. Икково. Шу ватса (= çырса) кайсан, кирек шта та варашка полать. Янгильд. Çор-конне выйлă шупа ватнă çолсене, çĕр шу типсессĕн, пĕр çĕрте те йосама тăрăшаççĕ. || Мять. Сред. Юм. Картуса ан ват. Не мни фуражку. Ib. Кĕнеке веç ватса пĕтернĕ (измял, изорвал). Ib. Кĕнеке питне ватнă (измял, изорвал). Ib. Тĕркĕшсе томтир ватса çӳремелле мар ôнта, ак эп сире тек кĕрештерсе çӳреттерем. Ирть-к. Ват, мять (табак). || Травить, побить (градом), переломать (о хлебе и т. п.). Упа. Пире каçсерен пур вĕççе каякан выçлăх кайăксем ватаççĕ. Никит. Кам выльăхĕсем ватса кайнă-ха куна? (потравили луга). Хочехмат. Унăн анине кашни каç такам ватма пуçларĕ, тет. Никит. Тырă ку таринччен лайăх-ха; çил-тăвăл-мĕн килсе ватмасан, лайăх пулмалла. || Мучить, изнурять. Полтава 58. Капла ыйтса, чĕрене уссăр ватса хускатан. Хыпар № ЗЗ, 1906. Ирхи çурăм-пуçĕнчен тытăнса, тĕттĕм пуличчен, çан-çурăмне ватса асапланаççĕ. || Зарезать (о волке). Кан. 1927 № 220. Кашкăрсем Туканаш кĕтӳнне 6 сурăх ватнă (волки зарезали овец).

желчь. N. Ыраш уйĕсем ват пек симĕсĕн (зеленые как желчь) курăнаççĕ. Альш. Çын, шыва путсанах, тĕпне каят, тет; ват шăтсан, çиеле тухать, тет. Алик. Кăмака айĕнче симĕс пукане ташлĕ. (Ват). Н. Лебеж. Тĕп сакайĕнче пукане ташлать. (Ват).

вот. Хурамал. Ват эпĕ çăл чаврăм. Вот я вырыл колодец. Нюш-к. Вăл йăмахсĕм каласа култарачĕ. Ват ун пекки сахал! теççĕ (вот таких, как он, мало).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

сындырырга

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[vat]
rompi (rompu), bati (batu), frakasi (frakasu), detrui (detruu)
чул ват — pisti ŝtonon
пуçа ват — rompi la kapon
кам кăна ватнă? — kiu rompis tion ĉi?
пуçватмăш — kaprompilo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«желчь»; др. тюрк., АФТ, азерб. ӧд, МК, КБ, уйг., алт. В, ойр., тур., кирг., туркм., тув., казах., к. калп. ног. ӧт хак. ӧӧт, узб. ут, тат., башк. ӳт, якут. ӳӧт «желчь».

«ломать», «разбивать», «разрушать»; башк., тат. ват, казах., к. калп., карач. уат, алт. И, ойр., хак. оот «ломать», «разбивать»; кирг. убат, кумык. уват «дробить», «мельчить»; уват «тереть», «растирать в порошок». См. ван, __вак__.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

хĕне. Ашшĕне хирĕç тăрать, ăна хăй ватать (хĕнет) [Комиссаров 1918:7].

Çавăн пекех пăхăр: