Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
тяжелый (по весу), увесистый

тяжело
йывăр çăк — тяжелая ноша, большой груз
йывăр чул — увесистый камень
йывăр йăт — поднимать большие тяжести
йывăр тие — нагрузить много, тяжело
çурма йывăр виçе — спорт. полутяжелый вес

2.
тяжелый, трудный, тяжкий

тяжело, трудно
тяжко
йывăр ĕç — 1) трудная работа 2) тяжелый труд
йывăр задача — трудная задача
çапăçу йывăр пулчĕ — бой был трудным
тĕнчери йывăр лару-тăрава çăмăллатни — ослабление международной напряженности
Сермен урапа йывăр кусать. — погов. Колесо без смазки тяжело крутится.
Тума йывăр мар та шухăшлама йывăр. — посл. Не трудно сделать, трудно обдумать.

3.
грубый, тяжелый, трудно перевариваемый (о пище)
йывăр апата хăнăх — привыкать к грубой пище

4.
грузный, лишенный легкости

грузно
йывăр кĕлеткеллĕ — çын грузный человек
йывăр пĕлĕтсем — тяжелые тучи

5.
тяжелый, опасный

тяжело, опасно
йывăр суран — тяжелая рана
йывăр чирлисем — тяжелобольные
ăна йывăр амантнă — его тяжело ранило

6.
тяжелый, неприятный
йывăр шăршă — тяжелый запах
пӳртре сывлăш йывăр — воздух в доме тяжелый, спертый

7.
тяжелый, беспокойный
йывăр шухăшсем — тяжелые мысли
йывăр ыйхă — беспокойный сон

8.
обидный, оскорбительный

обидно, оскорбительно
йывăр сăмах — обидное слово
йывăр кала — обидеть словом
йывăра ил — принять за обиду, обидеться

9. перен.
горе, беда
пире йывăр пусрĕ — на нас навалилась беда

10.
плохой, тяжелый, удрученный
йывăр кăмăл — удрученное состояние

11.
беременная
йывăр хĕрарăм — беременная женщина
йывăр çӳре — быть беременной

◊
йывăр атлет — тяжелоатлет
йывăр атлетика — тяжелая атлетика

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

син.: йăвăр
тяжелый
грузный
увесистый
пит йывăррăн пусса утать — ходит тяжелой походкой
ӳкнĕ йывăç — валежник
йывăрлăх — переметина
хуралтă çинчен икĕ йывăрлăх анчĕ — с крыши свалилось две переметины
йывăртарах — тяжелее
йывăр çын — беременная

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(jывы̆р ), тяжело; тяжелый. См. йăвăр. О земледел. Кирлĕ мар çĕре йывăр сӳрене яма юрамасть. Пользоваться тяжелой бороной без нужды нельзя. Альш. † Манран юлнă арăма, ĕçе йывăр ан хушăр. (Когда я уйду в солдаты, не заставляйте мою жену делать тяжелую работу. Изамб. Т. Йывăр тăпрăр (ваша земля) çăмăл пултăр! (Обращ. к умершим, на поминках). Тяжесть; тягость. Хыпар № 43, 1906. Вĕсем урам тăрăх аллă-утмăл утăма утма та пит йывăра хураççĕ (считают за труд). Ib. № 11. Çулта-лăкра ĕçнине шута (хисепе) хурсан, лăнках (порядочно) пухăнать; çук çынсене, чухăнсене йывăра килет (приходится тяжело). Сред. Юм. Пит йывăр çĕклесен, çынна йывăр лекет (он надрывается). Толст. 4. Эпир ахалех ытлашши йывăра сĕтĕрсе çӳретпĕр. || Трудный. Самар. Кучченеç хутаççине пит йывăр тĕвĕ çыхаççĕ, ăна хĕрĕн инкĕшĕнчен салттараççĕ. Ст. Чек. Йывăр çавăрса каланине ăнласа илет. Понимает трудные выражения ( мысли). || Груз. Альш. Халиччен йăтайман арчасене, йывăрсене урапа çине тиени сисĕнмерĕ. Н. Шинкусы. Çавăн пек мала тухакан (быстрых, обго-няющих во время скачки в аслă ӳчӳк) лашасене хăшĕ-хăшĕ, çавăн пек çĕре çӳрешшĕн анчах, йывăра кӳлмесĕр, çитерсе усраççĕ. || Горе, беда. Истор. 152. Хамăр пуçа йывăр килсен те, парăнатпăр ĕнтĕ. С трудом. Ст. Чек. Йывăр сывлать, тяжело дышит. || Беременность. Ст. Шаймурз. Иван арăмĕ йывăра юлать (= çине юлнă). Жена Ивана беременеет. || Обидный, обидно. Букв. 11. Йывăр ан кала. Не говори чего-либо обидного. || Гибельный, опасный, опасно. N. Йывăр пăрăнтан, йывăр çумрăнтан сыхласа тăр, ӳч-ӳк, çырлах. Сред. Юм. Йывăр çилтен, йывăр хĕвелтен тор сиртĕр. (Говорят во время молитвы. Богдашк. Пĕчĕкçĕ ача тăм çисен, йывăр (тягота) пулать, теççĕ. || Медленно. Календ. 1906. Малтан пит йывăр ӳсет (бамбук). || Тяжелый (о болезни). N. Йывăр суранлă, тяжело раненый. (Солд. письмо). || Тяжело (заболеть). Сборн. по мед. Хăш чухне çав вăхăтрах куçĕ те пит йывăр пăсăлать. Ib. Йывăр çуратмалла пулсан (при трудных родах) пулăшмашкăн доктор та пур, кирлĕ им-çамсем те алă айĕнчех. Чăв. й. пур. 35. Хай Куçманăн арăмĕ йывăртан йывăрланнă та, пĕр эрнерен вилнĕ-кайнă. || Преступный, преступление. Ала 16. Мĕн йывăр ĕç турĕ ку çын, çын вĕлерчи-мĕн вăл, е тата урăх вăрă-хурахра çӳрери-мĕн? Какое преступление совершил этот человек: убил ли, или совершил какую-либо кражу? Хыпар № 43, 1906. Ĕçлемесĕр пурăнса, вĕсем усалланса, асса каяççĕ, пĕтĕм вăйне ĕçсе, йывăр тусах пĕтереççĕ.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

авыр, кыен

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[jivor]
peza, malfacila, peze, malfacile
йывăр япала — malfacila aĵo
йывăр ĕç — malfacila laboro, afero
йывăрăш — pezo
йывăрăшсăрлăх — senpezeco
йывăрлăх — problemo, malfacilaĵo
йывăрлан — fariĝi peza, malfacila
йывăрлат — malfaciligi, pezigi
йывăррăн — kun malfacilo, malfacile, pene, kun problemo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«тяжёлый», «тяжкий», «трудный»; МК, АФТ, тефс. XII—XIII вв., полов., азерб., туркм., тур. ағыр, уйг. эгир, узб. огир, кирг. оор, кумык., ног., тат. авыр, башк., казах., к. калп. ауыр, карач. аур, алт. И, ойр. уур, тув., хак., шор. аар, якут. ыар «трудный», «тяжелый»; ср. чув. йывăр çын, тат. ывырлы катын, Замахш. агыр аяк, уйг. эгир аяк «беременная».

Çавăн пекех пăхăр: