Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

(йыт)

1.
собака, пес

собачий, псиный
ама йытă, йытă ами — сука
аçа йытă, йытă аçи — кобель
кĕтӳ йытти— пастушеская собака, овчарка
сунар йытти — охотничья собака
сăнчăрти йытă — цепная собака
урнă йытă — бешеная собака
йытă йăви — собачья конура
йытă йĕвенĕ — намордник
йытă çури — щенок
йытă кĕрчĕ, кĕрт йыттисем — свора собак
йытă сасси — собачий лай
йытă тирĕ — собачий мех
йытăпа туллаттар — натравить собак на кого-л.

2. бран.
собака, пес
подлец

3. перен. неодобр.
прихвостень, приспешник

◊
йытă кулли — позор, стыд
йытă çиесшĕ! — чтоб ему (тебе) сгинуть!
йытă çĕмĕрчĕ — бот. крушина ломкая
йытă пурнăçĕ — собачья жизнь
кушакпа йытă пек пурăн — жить как кошка с собакой
пуçа йытта хыв — обнаглеть, потерять стыд и совесть

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

син.: йăтă
собака
йытă çури — щенок
Йăван йытти — Иванова собака
такам йытти — неизвестно чья собака
пихампар йыттисем — волки
йытта йытă çийет — собаку собака ест
йытă пули — головастик
йытă пырши — березка; вьюнок (растение)
Йыттăн сӳс хӳре. (Йĕп). — У железной собаки пеньковый хвост. (Иголка).

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(jыды̆), то же, что йыт. См. йăтă. Юрк. † Çĕтĕк кĕрĕкĕ татăкĕ йытă вĕрнипе çурăлат. Орау. Йытта ан йĕкĕлте (= ан çĕтĕлтер). Не дразни собаку. Сред. Юм. Эс те учитĕле тохсан, луччĕ йытта сăмсана касса парам! (Так говорят, когда уверенно знают, что собеседник не может быть учителем). IЬ. Пуçа йытта хывнă та, ĕç хушсан, та ĕçлемес. (Ссылается на болезнь, притворяется и не делает того, что ему велят). Б. 13. Йыттăн хӳри кукăр, ăна шанма çук. (Послов.). IЬ. Йытă мăнтăр та, çиме юрамасть. (Послов.). КАХ. Çырлах, аслă кĕлĕ! Кама тимен, ху валеççе пар. Ачăна-пăчăна чар, йыттусене пирĕн выльăхсем патне ан яр. (Моление киремети Питтури в «тайăн сăра»). Б. Тимĕр йыттăн сӳс хӳре. (Загадка: иголка с ниткой). Т. М. Матв. Йытă аллипе ĕçлетĕн. Работаешь спустя рукава. Сказки и пред. чув. 14. Йытă урипе утиччен, сивĕре шăнса çӳриччен, лаша кӳлсе ларас та, ним хуйхи те пулас мар. Чăв. й. пур. 7°. Çыраканнине сĕтĕрсе килес те, йытта хĕненĕ пек (как собаку) хĕнес! Орау. Йытă пек япăлтатса çӳрет. СПВВ. Х. Йытă хăй хӳри çине сысмасть, теççĕ. (Послов.). Нюш-к. Ĕлĕк авал турă, этеме ыраш панă чух: ыраш кирлĕ-и сана? тесе, ыйтать. Çын: кирлĕ мар, тет. Ыраш тĕпĕнченех пучахлă пулнă; ыраш пучаххи çурри анчах юлать. Тепре ыйтать. Çын ун чухне те: кирлĕ мар, тет. Çавăн пек темиçе хутчен ыйтса та, çын: кирлĕ марах, тесе пырать. Ыйтмассайран ыраш пучаххи кĕскелсе пырать. Турă юлашкинчен ыйтсассăн, çын: кирлĕ мар темелле-ччĕ, тет, анчах йытă: хам-хам! тесе янă та, çавăнпа халĕ пирĕн ыраш юлнă. Йытă лайăх мар вăл, тесен, йытă усракансем çак сăмахсене каласа кăтартаççĕ. Собр. Йытă шуйттана сиссе (чуя) çĕрле вĕрет, теççĕ. Т. Григорьева. Килте йытă пăтратманне ялта яшка пĕçернĕ, теççĕ. Дома не умел замесить собаке, а в деревне сварил похлебку. (Послов.). N. Эсĕ йытă! терĕм. N. Конта йытă пуç те полĕ! Здесь, чай, чорт знает что есть! Сред. Юм. Йытă самăр та, пусма юрамасть. Хоть собака и жирна, но на закол не годится. Собр. 74°. Йытă, тесен — çăмĕ çук; этем тесен — сăнĕ çук. (Послов.) Ала 91. Çакă кĕçĕн тăванĕ (брат) мĕн курман вăл! Вăл курнине ялти йытă та ан куртăр (того, что он перенес, не дай бог испытать деревенской собаке). IЬ. 31. † Пире: салтак кай (= салтака кайĕ), тесе, ялти йытă каламан пуль; çын та сисмер — кайрăмăр. Т. М. Матв. Эй, алли-урине йытта касса пама! Юрк. Йытă хĕлле, сив вăхăтра, питĕ хытă шăнса: эх, кунтан ăшă пулсан (= çăва тухсан), çула, шăрăх вăхăтра, шăмăсем тултса, пӳрт тăвăттăм (шăмăран пӳрт тăвăттăм), тесе, калать, тет. Изамб. Т. Халь уччиччĕлсем нумай: йыт кутне тапсан, уччиччĕле тивет (т. е. учителями хоть пруд пруди). N. Йытă выртман вырăнта выртăрăмăр пулĕ (валялись везде, где попало). N. † Йытă çăварне аш кĕрсен, хăçан каялла тухни пур? (Солд. п.). Орл. II 235. Хура йытти çакăнса тăрать хĕрлĕ йытти ăнах (на нее же) вĕрет. (Хуран вут çинче). Сред. Юм. Йытă хăй хӳри çине сысмас. Никто сам себя не хает. (Буквальный перевод: «собака на свой хвост не испражняется)». Чăв. й. пур. Хăне те (его), йытă вилли пек, çĕре тирпейсĕр чикнĕ (опившегося зарыли без отпевания). || Неблагодарный. || Пес (брань). Сказки и пред. чув. 47. Эрехне таçта хăй пытарчĕ те, пирĕн çине калать тата, йытă! СТИК. Çав Ваççа йыттиех (ce chien de Vassia) тунă пулĕ. Вероятно, это напроказил мерзавец (пёс) Вася.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

эт

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[jido]
hundo, hunda
йытă вĕрет — huno bojas
йытă çури — hundido
йытă йăви — hundujo
сунар йытти — ĉashundo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

, йыт «собака»; др. тюрк., азерб., туркм., кирг., казах., к. калп., уйг. Син., узб., алт. В итишт, хам. йит, тув., якут. ыт, башк., тат. эт, ног., ойр. ийт «собака»; ср. чув. йыт пулли, казах. ит балык, узб. ит балик «головастик» (зоол.).

Чăваш чĕлхин çĕнĕлĕх словарĕ

1. Ç.п., астрол. Хĕвелтухăç йăлипе çулталăксен ыл-машăвне кăтартакан вуникĕ паллăран вунпĕрмĕшĕ. Хăш-пĕр çĕршыв-сен календарĕсенче кашни çулталăка выльăх-чĕрлĕх тата тискер кайăк ятне панă, ... Упăте, Автан, Йытă, Сысна. КЯ, 15.05.1988, 4 с. Ман тусăм — Йытă çулĕнче çуралнă Арăслан. Т-ш, 1994, 27 /, 8 с. 2. Ç.п., астрол. Çак чĕрчунпа палăртакан çулталăкра çуралнă çын. Йыттăн хăйне çăмăлрах тытма, шӳтлеме вĕренмелле. Т-ш, 13.02.1991, 8 с. Йытă, Тигр пекех шанăçне çухатнăскер, малалла вăрттăн кĕрешет. Х-р, 31.12.1992, 3 с. Йытăсем çĕнĕ юлташсем тупĕç. ÇХ, 1998, 52 /, 7 с.

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

анчăк. Ун патне йытăсем те пулин (анчăксем) пырса ун суранĕнчен тухакан пӳрне çула-çула кайнă [Наставление 1896:99].

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

собака, пёс — canis [çăткăн тискер чĕрчун]; вĕтлĕх йытти кустарниковая собака — speothos venaticus [Америкăри вăрманта пурăнакан йытă]; гиенăлла йытă гиеновидная собака — lycaon pictus [Африкăра пурăнакан gысăк чăпар йытă]; Динго йытă собака Дbнго — canis dingo [Австралире пурăнакан йытă]; енотла йытă енотовидная собака — nyctereutes ргоcyonoides [Кăнтăр Хĕвелтухăçĕнче пурăнакан йытă]; кил йытти домашняя собака — canis familiaris

Çавăн пекех пăхăр: