Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

пух, пыль (образующиеся при чесании кудели)

II. глаг.

1.
бросать, кидать
сбрасывать, скидывать, сваливать
кăмакана вутă пăрах — подбросить дров в печь
çурт тăрринчен юр пăрах — сбрасывать снег с крыши
çĕтĕке урайне пăрах — бросить тряпку на пол
чĕлăм тĕпне пăрах — швырнуть окурок
пăрахса яр — небрежно бросить, закинуть куда-л.

2.
бросать, оставлять, покидать
ăна арăмĕ пăрахнă — его бросила жена
вал ку шухăша пăрахмарĕ — он не оставил эту мысль
пăрахса тар — убежать, оставив что-л.
ку кĕнекене кам пăрахса хăварнă? — кто забыл эту книгу?

3.
прекращать, переставать
отказываться от чего-л., бросать, оставлять что-л.
чĕлĕм туртма пăрах — бросить курить
вăл ĕçе пăрахман — он не оставил работу

4.
класть, стлать
сажать
пире шуратма пăрах — постлать холст для беления
çĕрулми пăрахса пыр — бросать в борозду картофель (при посадке)

5.
линять, сбрасывать покров
чăхсем тĕк пăрахаççĕ — куры линяют
рак хуппине пăрахнă — рак сбросил панцирь

6.
преждевременно разрешаться от бремени
выкидывать прост.
ача пăрах — о женщине
хырăм пăрах — о женщине
пăру пăрах — о корове
пăрам пăрах — о корове
пăран пăрах — об овцах и козах
çăвăр пăрах — о свинье
хăм пăрах — о кобыле

7.
сбавлять, снижать (цену)

8.
в сочет. с предшествующим глаголом, стоящим в той же форме,
что и пăрах, означает неожиданность и быстроту действия:
вырнă пăрахнă — взяли да сжали
кĕпене çурчĕ пăрахрĕ — он взял да изорвал рубаху

9.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола
с общим значением быстроты и завершенности действия:
вĕлерсе пăрах — убить, прикончить
кăларса пăрах — выбросить
кăшкăрса пăрах — гаркнуть, накричать на кого-л.
пăвса пăрах — задушить
персе пăрах — застрелить
çăвара карса пăрах — разинуть рот
çурса пăрах — разорвать, порвать
тĕлĕнтерсе пăрах  — сильно удивить
туса пăрах — сделать быстро
вăл ку ĕçе пĕр сехетрех туса пăрахрĕ — он разделался с этим за час
уçса пăрах — раскрыть, распахнуть
хăратса пăрах — напугать
юратса пăрах — полюбить, влюбиться
çанталăк сивĕтсе пăрахрĕ — вдруг резко похолодало

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

бросать; метать; покинуть; пăрахса хăвар – покинь; леçсе пăрах – выкинь; ăшне шалалла пăрах – вбрасывать; çĕлĕке пӳрт тăрне пăрах – забросить шапку на крышу избы; пăрахăç ту – упразднить, оставлять, покидать (напр., обычай); йăрахăçа кăлар – небречь; забраковать; пăрахăçа тухнă – забракованный.

128 стр.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(пăр + ах), совершенно. Капк. Купăс (гармония) лăрт-ларт, нĕк-ник туре те, арпа пек, пăрах ванса карĕ. V. S. Пăрах саланни, вдребезги. См. пăр.

(пы̆рах), пыль, прах. См. пăрак. Хурамал. Арман авăртнă чух калаççĕ: çăнăха ытла пăрах пек ан авăрт, теççĕ. Аттик. Вĕсем акă çапла каласа çавăрнаç: мур пăрах пулса вĕçсе кайтăр, инкек ирĕн-каçăн сирĕлсе пирĕн пата ан килтĕр, тăшман тăкăрлăкра хăрăк шалча çине тăрăнса тĕп пултăр, тесе. Тюрл. Сӳс шăртланă чоне пăрах тапса толать пӳрте, ват çын кăкрине персе питĕрет сывламалла мар. СПВВ. ФВ. Пăрах — тусан; хĕрарăмсем вара ылханнă чух: çавăн кĕлетки пăрах пулса вĕçсе кайтăр, теççĕ. КС. Пăрах, тонкая пыль. Сӳс шăртланă чухне хăшĕ арăм пăраха чăтаймасть. || Все, что угодно? ХЛБ. Нужно удалять весною с поля воду: канав авăтса-и, суха кассипе-и, пăрахпа-и: кăçта епле килет, çавăнта çапла тăвас пулать.

(пы̆рах), бросить, оставить. Коракыш. Эпĕ епле хам упăшкана пăрахах сана качча пырăп. N. Пăрахса кай ман патăмран. Оставь меня. N. Аçу-аннӳ çуртĕнчен пăрахса кайса. Янш.-Норв. Унта пырсан вĕсенĕн пĕр ачи пĕр çăмартине хăй пуç урлă виçĕ хут çавăрать-те, çав çырмана пăрахать. (Сĕрен). Микушк. Ăçта каян, кума, каласа кай? — Шыва кĕмĕл çĕрĕ пăрахмашкăн. (Это, вероятно, старинный языческий свадебный обряд. На другой день свадьбы молодая в сопровождении сестры мужа идет на речку за водой и там бросает в воду кольцо или монету божеству воды «вутăш»). В. С. Разум. КЧП. Вăйĕ пĕте пуçласан, вăл пăрахса тарнă. Ачач 188. Тимуш хăрама пăрахнă. Орау. Пăраха пачĕ, бросил (неожиданно). Букв. 1904. Ахăр хĕрт-çурт пулĕ ку, тесе, Иван шартах сикет те, хайхине пăрахах тара пуçлать. Изамб. Т. Ку сурăхне пăрах та тар. || Свалить. Якейк. Алăк хошшинех пăра пăрахса хăварнă (свалили лед). || Навалить. Çутт. 153. Хыр тымарĕсене лакăма тултаратăп та, чĕртсе яратăп, çиелтен тăпра е çерем пăрахатăп. || Положить. N. Вутă пăрахам-ха. Положу-ка дров (в печку). N. Вута пăрахса çунтар. || Класть. Якейк. Эп чĕмелсене (= çĕмелсене) прахса турăм; чĕмелсене лап прахса турăм (чĕмел пуçланă чох тват кĕлтея хреслĕрен хреслĕ хораççĕ, онтан вара çавăрса каяççĕ). || Подкинуть. Бюртли. Санăн ăна укçа пăрахмалла, теччĕ. || Стлать (напр., для беленья). N. Шуратма пăрахнă пирсем. || Прикинуться. Кильд. Аптранă енне вара ӳсĕре пăрахăрĕ, тет. || Сажать. Хорачка. Кăмакая пашалу пăрах. В. Олг. Хăяр прах (садить). N. Чăн первей паранкă пăрахаççĕ. Ачач 37. Амăшĕ ывăлне кашни ирех, çунакан кăмакана паранкă пăрахса илсе тăварланă купăстапа тăрантарать. Кан. Кам çуркунне хăмла пăрахас, чĕртес, тет, унăн кĕркунне çĕре çемçетме тăрăшмалла. IЬ. Кăçалах çур теçеттин волынь хăмли семшевăй сурт пăрахнă. Пахча çим. 3. Нумайăшĕ (картофель) суха хыççăн пăрахса пыраççĕ. || Скидывать, снимать. Юрк. Вуникĕ сурăх усрăттăм, улăм пама каймăттăм, çирен тăлăп пăрахмăттăм. N. Пĕр уйăх ĕнтĕ ураран атă пăрахман. N. Пăрах, снимать (сапог) с другого. || Сбавить (цецу), сбросить. Б. Олг. Хакне пăрахсам пĕр ластăк, ытла хытă тытса тăратăн, сотас теместĕн-и? Пасара антарса тăк, киле каллях исе каятни? || Линять, ронять перья, шерсть и пр. N. Тĕк пăрах, пуç пăрах (урпа). || Делать выкидыш. Орау. Сурăх путек пăрахнă. Изамб. Т. Лаша тиха пăрахнă, ĕне пăру пăрахнă, сурăх путек пăрахнă (выкидыш). || Испражняться. Орау. Ах, ку ача-пча! Çинă-çиманах кайса та пăрахат (испражняется)! || Перестать, бросить. Орау. Ху вулама пăрахсан, кĕнекĕне мана пар. Когда перестанешь читать, передай книгу мне. N. Çăвла хут вĕренме пăрахсан, аттесене хресьян ĕçсенче пулăшрăм. Хыр-к. Хут вĕренме пăрахсан, çулла, ачасемпе пулă тытма, рак тытма çӳреттĕмĕр. N. Çиессе пăрах, перестать есть. Панклеи. Порнаççĕ, порнаççĕ ватăрах çынсам, эсрелĕ килме пăрахнине (что перестал ходить) сисе пуçларĕç. || Прекратить, бросить. N. Мĕнле паян кооператив сутма час пăрахнă. Ку вăхăтра хупакан марччĕ-çке? тесе килнелле çаврăнса каяççĕ вара. || Перестать что-нибудь делать. КС. Хăяр пăрах, последний раз собрать огурцы. || Раздумать; отменить, отказать. ЧС. Аннесем вара: вилет пулĕ, юмăçа кайса укçа та пĕтерес мар, терĕç те, юмăçа кайма пăрахĕрĕç. N. Эп сăра тăвасса пăрахрăм. Я раздумал варить пиво. N. Вăл хăй (она) кайма пăрахрĕ. Ивановка. Çакăнтан кайран эпĕ чула алла тытма та пăрахрăм. Тим. † Ах, хăтаçăм, Микулай, пăрахма-пăрахма тытăнатчĕ, пăрахасран чунăм çук, пăрахсассăн чунăм çук. || Уступить (в цене). Н. Карм. Ну, апла пулсан, вун тенкине пăрахап, тет. N. Пăрах (пăрахса пар) тепĕр пилĕк пусна! — Юрамаçт, пăрахмасп. || Отказаться. N. Çăкăра пăрахăп, уна пăрахмăп. || В качестве вспомог. глаг. Яргуньк. Акă сана хуçа сенкĕпе чиксе пăрахма килет. N. Мана луш (зря) çинченех кăшкăрчĕ-пăрахрĕ. N. Курак çăварне карчĕ-пăрахрĕ те, татăк ашĕ тухрĕ-ӳкрĕ. N. Лаша пĕççине чарчĕ-пăрахрĕ (беспомощно). Сорм-Вар. Упа Ахматяка çыхса пăрахрĕ. N. Вăл вара мĕн туса пăрахмĕ манпа? (т. е. нагадит мне). М. Сунчел. Пӳрт алăкне уçса прахнăччĕ те, пӳрт умне çап-çутă çутатса пăрахнăччĕ. Панклеи. † Каяс марах тесеччĕ, илчĕç-пăрахрĕç, мĕн тăвас. (Салтак юрри). Альш. Улпучĕ пăруласа пăрахасран хăранă, тет. Барин боялся, как бы не отелиться. Юрк. Тӳрлетес вырăнне (вместо того, чтобы вылечить) тата хытă пăсса пăрахаççĕ (испортили). IЬ. Çуртăрисем ĕлкĕрсен, çав укçапах çуртăрисене те выртарса пăрахат. IЬ. Тытăнсан, ĕçе часах туса пăрахнă. Ст. Яха-к. Атьăр часрах кунта чӳклесе пăрахар та, вара пирĕн пата кайăпăр, теççĕ. Изванк. Пулла тухсан та, ăна пĕре çех (только) кăшкăрса пăрахаççĕ (крикнут на него). Кан. Тепĕр хут чĕтретсе пăрахрĕ. Капк. Эпĕ Улия юратса пăрахрăм. Пуç çавăрса пар-ха. N. Çан чохне ĕçсе пăрахрăм-çке (напился)! Т. II. Загадки. Шăлсан, шăлса ямалла мар; çĕклесен, çĕклесе пăрахмалла мар; вăхăт çитсен, хăех каять. (Мĕлке). ЧС. Эпир вăл анана, ир кайнă-ĕскерсем, кăнтăрлаччен сухаласа та пăрахрăмăр. N. Вĕсем малтан нумай çĕрлĕ çынсенчен темĕн чухлĕ çĕр илсе пăрахаççĕ, унтан вăл çĕре, банк урлă, сахал çĕрлĕ хресченсене пĕчĕккĕн-пĕчĕккĕн сутса пит нумай ытлашши укçа пуçтараççĕ.

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[poraĥ]
ĵeti (ĵetu), lasi (lasu); helpverbo kun la ĝenerala signifo de "rapideco kaj ĉeso de ago"
пушмака урайне пăрах — ĵeti botetojn sur plankon
ăна арăмĕ пăрахнă — lin forlasis la edzino
вăл ку шухăша пăрахмасть — li (ŝi) ne lasas tiun ĉi ideon
çӳп-çап кайса пăрах — forĵeti rubaĵon
вăл пирус туртма пăрахнă —li ĉesis fumi
кăларса пăрах — forĵeti, elĵeti
кăшкăрса пăрах — kriegi (al iu)
персе пăрах — pafi
çурса пăрах — disŝiri
тĕлĕнтерсе пăрах  — mirigi (forte)
туса пăрах — finfari
хăратса пăрах — fortimigi
юратса пăрах — ekami, enamiĝi
пăрахăç — difekto, fuŝaĵo, fuŝprodukto
пăрахăçла — malakcepti, nuligi, rifuzi, abolicii

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«бросать», «кидать»; «покидать», «оставлять»; АФТ брах, якут. бырах, брах «бросать»; башк. бырактыр «отбрасывать»; «бросать», «кидать», в словаре Катаринского бырга «бросать», «метать»; тюм. nopғa «бросать»; тур. бырак «бросать», «оставлять», «упускать», «покидать», «перестать».

Çавăн пекех пăхăр: