Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

предлог, употр. с разными падежами
1. при указании на место действия тăрăх, çинче; -ра (-ре); -па (-пе); гулять по саду садра уçăлса çӳре; идти по дороге çулпа пыр
2. при указании на вид деятельности енĕпе, тĕлĕшпе; -па (-пе); проводить занятия по музыке кĕвĕ-юрă занятийĕсем ирттер
3. при указании на средство действия тăрăх; -па (-пе); передавать по радио радиопа пар
4. при указании на количество распределяемых предметов -шар (-шер); выдать по тысяче рублей пĕрер пин тенкĕ алла пар, пĕр пиншер тенкĕ укçа пар
5. при указании на время действия -сан (-сен); -чен; -серен; по вечерам каçсерен; по десятое июня çĕртме уйăхĕн вуннăмĕшĕччен; по возвращении домой киле таврансан ♦ дел по горло ĕç мăй таран; по весне çуркунне; это не по мне ку мана юрамасть; стало не по себе лайăх мар пулса кайрĕ, кăмăл пăсăлчĕ

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

предлог с дат., вин. и предл. мӑй, тӑрӑх, -ҫем, -ҫемӗн, -серен; тӗлӗш, тӗлӗшпе, тӗлӗшӗнчен, передается разными падежными формами, деепричастием; с дат.: по солнцу хĕвелĕ май; по ветру çиле май; по пути ҫула май; по учению Ленина Ленин вӗрентнӗ тӑрӑх; по Волге Атӑл тӑрӑх; гулять по городу, по улице хула тăрăх, урам тăрăх уҫӑлса ҫӳре; по мере сил, по мере возможности вӑй ҫитнӗ таран; по своему обычаю хамӑр йӑлапа, хӑйсен йӑлипе; плывет по воде шывпа ишсе пырать; по временам вӑхӑчӗ-вӑхӑчӗпе; по вечерам каҫсерен; ударить по голове пуҫран ҫап; с вин. п.: по колено чӗркуҫҫи таран; по пояс в воде пилĕк таран шывра; идти по грибы кӑмпана кай; с пред л.: по приезде в город хулана ҫитсен; по окончании техникума тĕхникумран вĕренсе тухсан; по окончании работы ĕҫе пӗтерсен, ӗҫ пĕтсен.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

предлог. 1. с дат. п. (при обозначении предмета, места, пространства, на поверхности которого происходит действие) ⸗ран [⸗рен], ⸗тан [⸗тен], ⸗па [⸗пе], çине, çинче, тăрăх; гладить по голове пуçран шăл; идти по улице урам тăрăх ут; разложить по столу сĕтел çине сарса хур; спускаться по лестнице пусмапа ан; 2. с дат. п. (при обозначении предмета, места, пространства, в пределах которого происходит действие) тăрăх, ⸗а [⸗е], ⸗та [⸗те], ⸗ра [⸗ре]; гулять по саду садра уçăлса çӳре; рассадить по местам вырăнĕсене лартса тух; ходить по театрам театрсем тăрăх çӳре; 3. с дат. п. (следуя направлению чего-л.) май, майăн, ⸗па [⸗пе]; по солнцу хĕвеле май; по следам зверя кайăк йĕррипе; 4. с дат. п. (в соответствии, согласно с чем-л.) ⸗са [⸗се ], ⸗па [⸗пе], тăрăх, кура; по совету врачей врачсен канашĕпе; по собственному желанию хăвăн ирĕкӳпе; судить по внешности çипуçне кура хакла; по любви юратса; 5. с дат. п. (указывает предмет, лицо, качество, свойство, характеризуемые со стороны тех или иных признаков, связей, отношений) енчен, тĕлĕшĕнчен, ⸗па [⸗пе]; ⸗ли, ⸗лăскер [⸗лĕскер]; родство по матери амăшĕ енчен тăван килни; старший по возрасту çулĕпе чи асли; по имени Владимир Владимир ятлăскер; 6. с дат. п. (указывает на предмет, посредством которого совершается действие) ⸗па [⸗пе], тăрăх; отправить по почте почтăпа яр; ориентироваться по компасу компас тăрăх çул туп; 7. с дат. п. (вследствие, в результате чего-л.) пирки, пула, ⸗нипе, ⸗ран [⸗рен]; по болезни чирлĕ пирки; по необходимости кирлĕрен, кирлĕ пулнипе; не по своей вине хăй айăпĕпе мар; 8. с дат. п. (при указании на цель) ⸗ас [⸗ес] тĕлĕшпе, ⸗па [⸗пе]; ⸗ма [⸗ме]; ⸗акан [⸗екен]; группа по борьбе с бандитами вăрă-хурахсемпе кĕрешекен ушкăн; по делу ĕçпе; 9. с дат. п. (при указании круга, вида, области деятельности) енĕпе, ⸗па [⸗пе], тăрăх, ⸗ĕ [⸗и]; исследование по физике физикăпа тунă тĕпчев ĕçе; специалист по русскому языку вырăç чĕлхи специалисчĕ; приказ по полку полк тăрăх панă приказ; по профсоюзной линии профсоюз енĕпе; 10. с дат. п. (при указании на отрезок времени, срок) ⸗серен; кашни..; ⸗ра [⸗ре], ⸗та [⸗те] чух; по вечерам каçсерен; по целым дням кунĕ-кунĕпе; 11. с дат. п. ⸗шăн [⸗шĕн]; соскучиться по дому килшĕн тунсăхла; по ком камшăн; 12. с дат. и вин. п. (при указании количества чего-л., поровну распределяемого) ⸗ар [⸗ер], ⸗шар [⸗шер], ⸗шарăн [⸗шерĕн]; по тридцати вăтăршар(-ăн); по три яблока виçшер панулми; копить по копейке пĕрер пусăн пух; 13. с вин. п. (в знач. предлога «до») таран, ⸗ччен; по грудь кăкăр таран; по сей день паян кунччен; 14. с дат. п. (при указании места) ⸗ра [⸗ре], ⸗че; по левую руку сулахайра; по эту сторону стола сĕтелĕн ку енче; 15. с вин. п. прост. (при указании на направленность действия) ⸗а [⸗е]; патне; по грибы кăмпана, кăмпа татма; по воду шыва, шыв ăсма; 16. с пред л. п. (в знач. «после») хыççăн, ⸗сан [⸗сен]; по окончании школы шкултан вĕренсе тухсан; по уходе кайнă хыççăн; 17. с личн. мест, валли; это не по тебе ку сана валли мар; ◇ по мне (по моему мнению) маншăн пулсан; по Сеньке и шапка çӳпçи май хупăлчи.

⸗ приставка. 1. глагол тунă чух çаксене пĕлтерет: 1) ӳсĕннине, чакнине, хушăннине: побелеть шурал, шуралса кай; подешеветь йӳнел; 2) ĕçе вĕçне çитернине: побрить хырса яр; потушить сӳнтерсе ларт; 3) ĕçе пуçласа янине: побежать чупса кай; понести йăтса кай; 4) ĕçе темиçе хут е чарăна-чарăна, нумайччен тунине: поглядывать пăхкала; почитывать вулакала; 2. паллă ячĕ тунă чух çаксене пĕлтерет: 1) сăмах тĕпĕнче палăракан япала е ĕç хыççăн пулнине: пореформенный реформа хыççăнхи; 2) сăмах тĕпĕ палăртнине кура пулнине: подворный килсеренхи; подоходный тупăш тăрăх илекен; 3) пахалăхĕ ытларах е сахалрах пулнине: поменьше пĕчĕкрех; поновее çĕтсĕрех; 4) мĕн майлă, мĕнешкел, мĕнле пулнине: по-новому çĕнĕлле; по-русски вырăсла; 5) местоименисем умĕнче каланă чухне камăн та пулин шухăшне, кăмăлне: по-моему ман шутпа.

Çавăн пекех пăхăр: