Шырав: тилмĕр

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
умолять, просить, упрашивать
тилмĕрсе йăлăн — слезно просить, умолять
тилмĕрсе ыйт — настоятельно просить, упрашивать

2.
уставиться, сосредоточенно смотреть
вперять взгляд, взор уст.
тилмĕрсе пăх — смотреть не отрывая глаз

3.
страстно желать, жаждать чего-л.
вăл сана курасшăн тилмĕрет — он страстно желает встретиться с тобой

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(_ти_лмэ̆_р), умолять, просить убедительно. N. Çырушăн питĕ тилмĕреп. N. Пуççапса тилмĕрсен, тин ирĕке янă. Цив. Вара лаша Кукша Ивана тилмĕре пуçланă: яр мана, эпĕ сана пĕр-пĕр ырăлăх тăвăп, тет. Сред. Юм. Нăмайччин ямасăр тăчĕ, тет, кайран, ачисĕм пит тилмĕрнине кôра, çапах пиллесе ячĕ, тет. Никит. Леш çапах: уçăр! тесе, тилмĕрсе тăрать. Ib. Хуняшшĕ тилмĕрсен-тилмĕрсен, кинĕ-уçса кĕртнĕ. Мĕкĕн Антон 24. Эсĕ мана тилмĕрнипе çавăраймăн. Ерк. 58. Йĕри-тавра йĕркере вир-ял ачи сахал-и? тесе чарать Силемпи Чĕкеç хĕре тилмĕрсе. N. Чонтанах тилмĕрсе çырать. N. Текех тилмĕрмелле ан ту. ЧП. Эпĕ ăна тилмĕрни, нимпа та (= нимпе те) парасшăн мар (усиленно просить). || Пристально смотреть. Ст. Ганьк. Тилмĕр — имеет двоякий смысл; 1) усиленно просить, 2) пристально смотреть. Баран. З6. Пăх-ха ăна, мĕн тĕрлĕ вăл тилмĕрсе пăхать! Ала 55. Татах эпĕ тилмĕрсе пăхрăм. Тилмĕрсе пăхсан, эпĕ палларăм кам кĕлет патнелле пынине (кто шёл). Ib. 54. Эпĕ çынсем çине тилмĕрсе пăхрăм та, вĕсем мĕнле çынне (какие они люди) палларăм. Юрк. Çĕнĕ çуралнă чуна тилмĕрсе халланса пăхсан, çав чун куçăхать, тенĕ ĕлĕкхи çынсем. Ib. Тилмĕрсе вуласа (пăхса) юлаççĕ. N. † Вăрман хĕрри каюллă, тилмĕрĕç-ха выльăхсем. || Иметь сильное желание. Ст. Шаймурз. † Тăвансене курасшăн эп тилмĕртĕм; курсассăн, калаçас килчĕ-çке. || Беситься. Ст. Чек. Тилмĕрсе çӳрет. Бесится, буянит (гов. о пьянице).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«упрашивать», «умолять»; МК телмир «умолять», «упрашивать»; тат., башк. тилмер «томиться», «страдать», «мучиться»; тилмереп сора (hopa) «умолять», «упрашивать»; кирг., казах., к. калп. телмир «умильно смотреть», «смотреть с ожиданием, с выражением просьбы», туркм. делмар «умолять» (Алиев), чаг. тилмур «желать видеть», «ожидать с нетерпением». Происходит от корня, соответствующего др. тюрк., КБ, чаг., тефс. XII—XIII вв. тилэ, уйг. тили, кирг., алт. И тиле, тур., туркм. диле, азерб. далэ «желать», «просить»; ср. тил, тел, дил и др. «язык».

Çавăн пекех пăхăр:

тиллĕм-тиллĕм тиллем-тиллем Тилли тиллит « тилмĕр » тилмĕре тилмĕрт тилмĕрттер тилмĕш тилмере