Шырав: тусан

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
пыль
кăпăшка тусан — мягкая пыль
тапак тусанĕ — табачная пыль
тусан пĕрчи — пылинка
тусан шăрши запах пыли
тусан вĕçтер — пылить, поднимать пыль
тусан кăлар — пылить, поднимать пыль
тусан йăсăрлантар — сильно пылить, поднимать пыль столбом
тусан шакка — выбивать пыль
япаласем тусан айне пулнă — вещи покрылись слоем пыли

2. бот.
пыльца
чечек тусанĕ — перга
шăрка тусанĕ — пыльца

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

тосан (тузан, тозан), пыль. КС. Ĕнер пит вăйлă çил-тăвăл тухрĕ те, вăйлă тусан тапранчĕ, урамăн тепĕр енĕ (или: йĕрки) курăнми пулчĕ. N. Урамра тусан тухнă. На улице пыль. Шинар-п. Çырла пĕтĕм тусан пулчĕ. Орау. Шĕлепке çине тусан ларнă (тусан ларса тулнă). Шĕлепкене тусан пуснă. Шĕлепке тусанланнă (если валялась). Шĕлепке тусанланса пĕтнĕ (еще сильнее). Ib. Каллех тусан çинче чакаланатăр, ак аннӳне каласа кăтартам та, вăл лайăх парĕ сана (или: аннӳне каласа кăтартам ак). Ib. Кай кунтан, мĕн тусан çинче тăратăн. НАК. Кăвакал чĕркуççи çине пырса ларсассăн, вăл вăрманалла яра пачĕ, тусанне анчах курса юлтăм. N. Тусан айне пулнă пулĕ. СПВВ. Тусан = тусам (вообще н и м смешиваются). Никит. Пĕтĕм чĕр-курăк тавраш ĕнсе, тусан айне кĕрсе карĕ (в засуху). В. Ив. Аçа чечекĕн хутаçĕ ашĕнче тусан пек вĕт япала пулать. Якейк. Тусанпах иртсе карĕ. Дело кончилось одной пылью (т. е. дождя не было). Янтик. Питне пĕтĕмпех тусанпа варланă. Ib. Урамĕсенче пĕтĕм тусан. Хурамал. Ну кушакки чупать, хурпа кăркка алтăр çине ларнă, тусан кăларса пыраççĕ. (Из сказки). N. Акă çил-тăвăл калама çук, куçпа пăхма çук, тусан вĕçтерсе те çитрĕ. Мижули. Лашасене кĕтӳрен тытрăмăр та, питĕ хытă вăрманалла тосан вĕçтерсе (поднимая пыль) карăмăр. Сред. Юм. Тусан ларнă, теççĕ; таса тумтир çине тусан вĕçнĕ пулсан калаççĕ. Ib. Тосан кăларса килтĕмĕр. Пришли (или: приехали) очень быстро. КС. Тусан тĕтĕрленсе хăпарчĕ (или: тапранчĕ, хусканчĕ, о сильной пыли). || Фамильное прозвище в дер. Анат-к., Алик. р. Якейк.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

тузан

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«пыль»; др. тюрк., МК, азерб., тур., туркм. тоз, желт, уйг., АФТ туз, туркм., казах. тозан, узб. тузон, кирг. тозон, к. калп. тозанг, тефс. XII—XIII вв., хак. тозын, тат., башк. тузан, тув. доозун «пыль»; уйг. тозаң «пыльца»; тур. тозан «пыльное место»; ср. монг. тоос(он) «пыль», «прах». Образовано от тус (см.); конечное ан можно рассматривать как аффикс причастия наст, вр., тогда тусан нужно понимать как «нечто разлетающееся, распыляющееся»; ср. авăт «петь» — автан «петух», шăл «мести» — шăлан «метель» и т. д. Bang признает -ан аффиксом уменьшительности (Кононов. ГУЯ 130).

Çавăн пекех пăхăр:

туса хур туса яр туса-пан-тымар тусам « тусан » тусан пĕрчи тусан урапи тусан чăпти тусан-пăсан тусанлă