Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
вкус

вкусовой
пыл тути — вкус меда
тути çук — безвкусный
çăвар тути кайни — потеря вкусовых ощущений
яшкана тăвар тути каламан — суп недосолен
тутă кĕрт — придать вкус чему-л.
тутă кĕртекен япаласем — специи
тутă пĕлекен органсем — органы вкуса

2. разг.
запах
шыв краççын тути палать — вода отдает керосином

3.
сытый

сыто, в сытости
тутă выльăх — сытый скот
тутă хырăмпа — на сытый желудок
май таран тутă — сыт по горло
Ир тăракан çерçи тутă пулнă. — погов. Ранняя птаха сыта бывает.
Турă çăкăрĕпе тутă пулаймăн. — погов. Божьей пищей (букв. хлебом) сыт не будешь.
Чăх пĕрчĕн сăхсах тутă пулать. — погов. Курочка по зернышку клюет и сыта бывает.

4.
сытный, питательный

сытно, питательно
тутă апат — сытная пища
тутă тыт — быть питательным

5.
налитой, полновесный, наливной
тутă пучах — налитой колос
тутă тĕшĕ — налитое зерно

6. перен.
изобильный, богатый, щедрый
Кĕрхи кун — тутă кун. — погов. Осенний день богат.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(туды̆), веснушка. N. Хура тутă пуснă чăпар пит, веснушчатый. N. Тутă пусни, веснушки.

, тотă, (туды̆, тоды̆), сытый, сытный; сыто, сытно. Панклеи. Карчăк шу хĕрне пырчĕ те, тотă хырăмпа шу ĕçме тапраттĕр (на сытый желудок). N. Эпĕ халĕ тутă, лайăх пурăнатăп. Ст. Чек. Аллă тăххăрăшĕ тутă çулпа каяççĕ, чи кĕçĕнни, утмăлмăшĕ, Иван ятли, выçлăх çулпа каят (из сказки). || Вкус. Альш. Çăвар тути пит кайнă, епле ăçти çук чуп-тунă. Чăв. й. пур. 30°. Пĕрре пиçнĕ ашпа икшер яшка пĕçерттернĕ, пĕр яшкара ашне çинĕ, тепĕр яшкара: тути тухсан юрать, тесе, шăммине вĕреттернĕ. Собр. Сыпрăм-пăхрăм шерпет шыв, виçĕ кунсăр тути каймарĕ. Сборн. по мед. Чей çине, е сивĕтнĕ шыв çине тутăшăн лимон шывĕ е шур-çырли шывĕ хушма та юрать. Синъял. † Ĕçмен куркан тути çук, юрламан хĕрсен усси çук. Менча Ч. Аш тути кĕрсессĕн (= пиçсессĕн. КС.). См. така чӳкĕ. N. Тути (вишни) йӳçенкĕ тути калать. О сохр. здор. Çавăнпа пирĕн шăммисене вĕретес пулать; вĕсенчен чăнах та яшка çине тутă тухать. Юрк. Тутине пĕлсе çиекен çын, теççĕ. Ст. Чек. Аша тутă кĕнĕ (немного протухло); кунăн шăрши капла та, тути епле-ши? Изамб. Т. Тутине пĕлсе ĕçес-ха. Надо пить так, чтобы узнать вкус. Хора-к. Пĕрне (= пĕр хĕрне) исе каятпăр, теппĕрне пăхса хăваратпăр, тути тутлă пулсассăн, виç контанах килĕпĕр; тути юçĕ полсассăн, виçĕ çолтан та килмĕпĕр. Баран. 133. Минералĕ (упомянутый) шывра ирĕлет те, шывĕнчен çав минерал шăрши кĕрекен пулать; тути те çав тутах калать. N. Муççи, чĕлĕмĕн мĕн тути пур? N. Выльăхсем апат тутине илчĕç. Сред. Юм. Тутине сисрĕ, узнал, что хорошо или нет. Çутт. 49. Çĕнĕ пурăнăç тутине те эпĕ Хĕрлĕ çарта анчах илтĕм. || Полный. ХЛБ. Кирек камăн та вăрлăх валли епле те пулсан аван, таса, тутă тырă суйлас пулать. Изамб. Т. Капан тунă чухне вăта çĕрне нуммай хурсассăн, капан тутă пулат (в середине много снопов). || Сытость. Чув. календ. 1911. Хăш-хăш апат выльăха тутă тытать, хăшĕ тутă тытмасть. См. вăрах. N. Тутта сисни. ПВЧ 126. Унтан кĕçĕн вăта пус пур, хырăм пĕр тутти çав пулмĕ-ши? Регули 426. Пĕр ластăк сĕт тутине кĕрет.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

1. тәм, татым. 2. тук

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«вкус»; тути-маси собир. «вкус»; тефс. XII—XIII вв., полов. татыг, АФТ, гаг. дат, тур., тат. тат, узб. дид, азерб. дад, кирг. татык, хак. татығ, казах. татым, карач. татуу, кумык. татыв «вкус».

«сытый»; др. тюрк. ток, якут. тот, узб., тат., башк. тук, уйг., кирг., казах., к. калп., ног., тур. ток «сытый»; алт. В тойу, ток «сытый», «довольный»; тув. тодуг, хак. тох «сытый». От глагола той, тoд, тоттăран.

Çавăн пекех пăхăр: