Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
(заливной) луг

луговой
культурăллă улăх — окультуренный луг
улăх ути — луговоесĕно
улăх чечекĕ — луговые цветы

2.
пойма, долина реки

пойменный
улăх çĕрĕ — поименные земли

3. диал.
редкий лес, редколесье, мелколесье

4.
поляна, лужайка
улăх ĕшни — поляна, лужайка на опушке

◊
улăх кĕпçи — бот. скерда

II. глаг.

подниматься
взбираться
пусмапа улăх — подняться по лестнице
йывăç тăрне улăх — взобраться на вершину дерева
улăхса вырт — взобраться и лечь на что-л.
улăхса кай — подняться высоко
урапа çине улăхса лар — сесть на телегу

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

олăх, луга по берегам рек. Микушк. Улăх = луга но берегам реки. Н. И. Полорус. Улăх — шыв хĕрринчи çаранлăх. К.-Кушки. Улăх — заливные луга. Сред. Юм. Атăл улăх улма пик, пирн пиччесем улпут пик. Янтик. Улăх — луга на ровном месте, по берегам или около берега речки. Сред. Юм. Олах — ровная, низкая, весной затопляемая местность по берегам рек. О сохр. здор. Çур-кунне шыв, çырмаран тухса, улăхалла сарăлса каять. || Луга на берегу реки, поросшие кустами. Паас. || Луга вообще. В. Олг. Олăх = луг вообще. Орау. Çил улăхран вĕре пуçларĕ. Подул луговой ветер. || Мелколесье. Ст. Чек. Улăх — вак йăвăçсем, хăвасем, вĕренесем, каврăçсем, пилешсем, çĕмĕртсем ӳсекен вăрман. Ст. Чек. Çак çулпа пырсан-пырсан çак çул урлă пĕр çул каççа каять; вăл çулпа каяр та, улăха кĕрĕр; улăхра çул икке уйăрăлат, сылтăм çулĕпе каяр вара эсĕр. П. Пинер. † Аслă улăх витĕр çил вĕрет, çĕмĕрт çеçки çыхланать. N. Ула-каяк явине улăхĕпе шырăн, тупаймăн. Юрк. † Улăх витĕр тухнă чух, çĕмĕрт çинче пирĕн куç. Ст. Ганьк. Аслă улăх варринче вăрăм чăрăш тăрринче, куккук ларать авăтса. По объясненню чув. из. д. Богдашкиной (Пухтел), в улăхе могут рости и крупные деревья (пĕрене пеккисем). || Реденький, вырождающийся лесок. Изамб. Т. Пăртак йывăçсем пулать унта (кусты и пр.). || Якейк. Олăх — луга (всякие), но без травы, напр., зимою или после сенокоса, когда уже все убрано. См. çаран. || Прогалина, поляна в лесу. Ст. Чек. Улăх — вăрман уççи. IЬ. Улăхран каяр. || Именево. Улăх — пысăк уй. || Иногда имеет значение острова. Череп. || Назв. местности около Анатри-Каччел. Нижн. Качеево. Вăл ялти хăвалăха Улăх теççĕ. || В след. примере точное значение слова установить трудно. Собр. 118. Аттепе анне хушшинче улăх пек (= пысăк) пĕвĕме ӳстертĕм. N. Ăрама улăх пак пӳрт янтăрать. Ч. П. Улăх тăрри улма пек. || Альш. Улăх — хир ячĕ (назв. поля). || Назв. селения Олыхи, Ядр. у. Магн. Олăх хопламăш, ачи-пачи пăчламăш.

олăх, подниматься. См. ух. Юрк. Улăхса ларса, чуптарса пăх-ха. Ч. С. Вара якур вут сӳнтерме кĕлет тăррине улăхса кайнă. N. Улăх йывăç тăррине. Шурăм-пуç. № 18. Вĕсем малтан, хĕле кĕрсен, Кĕнере улăхса пурăнатьчĕç. Шел. 85. Атăл леш енче сарлака улăх симĕс пустав пек курăнса выртать.

кивать (ошибка?). Собр. Эпир лаша илес çук, пуçне улăхса ларас (чит. пырас?) çук.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

болын

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«луг»; Замахш., АФТ отлағ, уйг., к. калп., ног. отлак, узб. утлок «луг», «пастбище»; тур., туркм. отлук «место, поросшее травой», «луг», «пастбище», «выгон». Проф. Н. И. Ашмарин возводит улăх к древнеславянскому лоуг (Болгары и чуваши, стр. 113). Трудно с этим согласиться ввиду тесной связи улăх с утăлăх «место, изобилующее травой»; ут, утă в настоящее время употребляется в значении «сено», а раньше (отчасти и теперь) обозначало траву: ыхрути (< ыхра ути «чесночная трава») «дикий лук», хĕрлĕ ути «марена», «растение, из которого добывается красная краска»; и теперь говорим утă çул «косить траву»; ср. уйг., тур., туркм., ойр. от, узб. ут «трава»; следовательно, улăх < утăлăх.

Çавăн пекех пăхăр: