Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
уединение
тихое, безлюдное, укромное место

уединенный
тихий, безлюдный, укромный
улах вырăн — укромный уголок
улах кĕтес — укромный уголок
паян ман улах — сегодня я один (дома)
улаха юл — остаться в одиночестве, остаться домовничать

2.
улах — посиделки, развлечение молодых парней и девушек во время скучных, длинных зимних вечеров
улах пăтти — каша, которую девушки варят для угощения своих друзей
улах пӳрчĕ — дом, в котором устраиваются посиделки
улах лар — 1) быть на посиделках 2) устраивать посиделки
Пĕрле улах ларнине ан ил, пĕрле утă çулнине ил. — погов. Выбирай невесту не на посиделках, а на сенокосе.

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(улах, олах), уединенный, уединение. Мар. Егип. Монастырĕ (чит. мăнастирĕ) пушă хирте, улах çĕрте пулнă. Шибач. Ман олах, айта ман пата. N. Эпĕ алăкне тухса питĕрем-ха, урăх никам та ан кĕритĕр, хамăра улах пултăр (чтобы нам быть наедине), терĕ, тет. || Ночное собрание молодежи. N. Осенью и зимою, когда обыкновенно ночи длинные, девушки собираются в одю баню с работами. Позднее туда же являются парни с какою-нибудь музыкою. И начинаются игры, шалости, нередко и драка. Это назыв. улах. В. Олг. Олах. Йокорпа арĕмĕ сара ĕçме кайса, ачисем олаха çĕнчĕç: килĕр, тет, ларма, аттисем перĕн сăра ĕçме кайса. Окаххи ятлă хĕр ачи хĕр тантăшшане чĕнет: килĕр, тет. Похăнчĕç ачасам ларма; арçын ачасам çăпата туаччĕ, хĕр ачасам кăнчала арлаччĕ; тĕрĕ туаканĕ те пор. Вăлсам ларчĕç-ларчĕç те: тавай выльăпăр, тет, чĕпикле, тет. Ĕçлĕк тăхăнса выляччĕ. Пысăкĕсем чĕчĕ тытмалла вляччĕ. Хĕре, çĕклеме исе, тӳшек кокрине исе каять, чеччине тытать, inferiores quoque pertrectct partes. Тепĕри калать: тавай, тет, шу коркипе чĕчĕ виçĕпĕр, тет: камăн чĕчĕ пусăк, камăн пĕчĕккĕ? тет. Тата туаччĕ — мăйăран пĕрне-пĕри çеклетсе тортаччĕ пиççипе. Çине выртса, çĕклесе тăратать тата. Тата, мăклашка çине ларса, ора çине ора хорса, ларас полать, каран йĕп çăртине çип тирс'илес полать. Пăлаттин çине алăпа тытса, çавăрнса, хăпарса выртать — кошт! çӳлелле. Пăлаттин çинчен шăрпăк илмелле, тата похан виттĕр тохмалла, тата кăшăл виттĕр авăнса тохмалла. Атан атиччен лараччĕ. Икшер йĕке арлаччĕ хĕрсем, çинче çин йĕки. Лайăх туакан арçын ача пĕр мăшăр çăната пĕтерет. Онта йорлаччĕ тем тĕслĕ йорă: той йорри, ĕçкĕ йорри; самый лайăх йорăсам вĕренеччĕ, тем тĕслĕ сăмах вораччĕ. Каран тарначчĕ. Варлă хĕрсем лăка кĕрсе йолаччĕ — яшă ачапа яшă хĕр, варлă ачана варлă хĕр, atque ibi mixtis corporibus iuvenilis amoris suavitate stantes perfruuntur. Н. Седяк. Улах шăп, канăçлă вырăн тени пулать. Улаха хĕлле тăваççĕ, пĕрле пухăнса ларса алă ĕç тăвасшăн, праçник каç вăйă-кулăшăн тăваççĕ, ташласшăн. Улаха çамрăк çитĕннĕ хĕрсемпе çитĕннĕ каччăсем тăваççĕ. См. Стюх. чув. 25. Нюш-к. Улах ула кутлă (т.-е. посиденки до добра не доведут и пр. Якейк. Йори калаçрăм çыр хĕрпе олахсенче çăвăрма (= çывăрма). Собр. 209. † Хамăр савнисене кĕте-кĕте, уйăх çурă выртрăм улахра. † Хĕрсем, улаха мĕн-ма тухмастăр чунусене йăпатма? ТРМ. Сирĕн ачăрсем, улаха кайса, пĕчĕкреннех аскăна вĕренеççĕ. † Манăн еркĕн — виç еркĕн; вăсем тăрса юлаççĕ, улах яшки юлатĕ. (Солд. п.). См. Магн. 236.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «уединение»; улах çĕр «уединённое место»; 2. «посиделки, устраиваемые деревенской молодёжью в каком-н. доме в отсутствие старших»; др. тюрк., МК, Замахш. аглак «безлюдное, уединённое место»; алт. В улак «засада», «скрытное место, удобное для тайного наблюдения»; кирг. оолак, казах., к. калп., тат., башк. аулак «укромный», «глухой», «безлюдный»; «подальше»; «дальний», «далёкий»; чаг., тур. авлак «место охоты»; узб. овлок «укромный», «место, удобное для охоты»; башк., тат. О олак «удалиться», «поспешно покинуть свое место, родину»; ср. монг. аглаг «отдаленный», «далекий», «девственный» (о лесе); «уединенное место». Образованы от глагола со значением «охотиться»: азерб., узб. овла, тур., туркм. авла, казах., к. калп., алт. В, башк., тат. аула «охотиться», «заниматься охотой»; ср. монг. авлах «охотиться группой», «устраивать облаву», «окружить зверя»; сами указанные глаголы образовались от слова со значением «охота»: МК, АФТ, тур., туркм. авов, казах., тат. ay «охота»; ср. монг. ав «облава», «охотничий промысел», «звероловство».

Çавăн пекех пăхăр: