Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
медведь

медвежий
хăмăр упа — бурый медведь
шура упа — белый медведь
упа ашĕ (какайĕ) — медвежатина
упа йĕнни (шăтăкĕ) — берлога
упа çури — медвежонок

2. перен.
увалень, медведь (о человеке)

◊
упа çырли — бот. толокнянка обыкновенная
упа паланĕ — бот. толокнянка обыкновенная
упа чĕрни — лапка (для рыхления грядок)
упа кĕпçи — бот. дудник лекарственный, дягиль
упа шăмакки — бот. дудник лекарственный, дягиль
упа лаппи — бот. папоротник-орляк
упа ташши ташла — сильно шуметь

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

опа, (Пшкрт. ора,) медведь. Юрк. Шурă упа, сăрă упа, хура упа. Орау. Çеминаринче пĕр упа питлĕ ача вĕренет, пиче çурри пĕтĕм çăн (половина лица вся в шерсти т. е. в волосах). N. Упаран хăранă пек хăранă вăл патакран (побоев). Якейк. Халь вăл упа пак пĕччен порнать ĕнт (живет однаоко). Шорк. Пичĕ упа кучĕ цек (как медвежья задница) хура; ма çуса ямаççĕ-ши амăшĕсем? Якей. Хаяр вăрăнса, çĕрĕпе упа пак ӳлер (= улăрĕ). Чураль-к. Упа юмаххинчи юрри. Ыраш уйĕн килтĕмĕр — шыра-шыра килтĕмĕр: урпа уйĕн килтĕмĕр — ура-ура килтĕмĕр; пăри уйĕн килтĕмĕр ......; сĕлĕ уйĕн килтĕмĕр — сĕрлĕ-сĕрле килтĕмĕр; тулă уйĕн килтĕмĕр — тăла-тăла килтĕмĕр. N. Пĕри упа юлать, тепри хуçи пулать. Хуçи упана ташлаттарса çӳрет (на святках). Сред. Юм. Он пôрăнни пôрăннне (?) ô? Õ та порнать пĕччен, упа та вăрманта пĕччен çӳрет. (Говорят про неженатого, одинокого человека, если ему давно пора жениться). Орау. Вăрмантан упана (un ours) чĕнсе кăларам ак! Актай. Упа пырать, тет. Кайăк упаран ыйтать, тет: ăста каян, упа килеми? Сред. Юм. Пысăкрах ачасем йĕрсен: мĕн уна пик улласа ларан? теççĕ. Хорачка. _пє_р обиба кашкы̆р-ҕап коры̆нды̆мы̆р (жили во вражде). Хора.-к., Покр. в. Опа котне çу йораман, тет. N. Кăмакара лăпсăр-лапсăр упа ташлать. (Мелке). Сред. Юм. Упа котпе çу сĕрнĕ, тет те: ытла çемçе, тесе каларĕ, тет; эс те çавăн пик: сана тепле лайăх туса парсан та, йорас çок. СТИК. Упа пек утат (неуклюже). Лап-лап! пусса çӳрет упа-пек. Шурăм-п.. № 26. Упа кутне çăв юрамаи. (Послов.). Чист. Упа килет. (Так пугают детей). Чураль.-к. Ати упи — мур упи: тăкăлт-тăкăлт сиккелет — сĕм вăрмана кĕрех кайрĕ. || Личн. имя мужч. Рекеев. Упа. Альш. Упа тетен кивĕ ырашне хам та виççĕ алларăм. N. Упа тетен кивĕ ырашне хам та виççĕ алларăм: Упа тетен Уринине хам та виççĕ чуптурăм. Чăвашсем. Упа, мужское имя. Упа тесе, ак мĕншĕн хураççĕ: упа пек сывлăхлă пултăр, чирĕ ан тивтĕр, тесе хураççĕ. || Упа — «обстоятельства». Изамб. Т. Эпĕ вăл хĕре пит те илĕттĕмччĕ те, упа ямас (не позволяет состояние).

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

аю

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«медведь»; МК, хак. оба «медведь»; «отец»; в других тюрк. яз. аю, айы, aдығ, тув. адыг, алт. В азых.

Чĕрчун ячĕсен чăваш-вырăс-латин словарĕ

медведь — ursus [сĕт çиекенсен йăхĕнчи пысăк тискер чĕрчун]; куçлăхлă упа очковый медведь — tremarctos ornatus [Кăнтăр Америкăра пурăнакан упа]; Малай упи малайский медведь — helarctos malayanus [Кантăр Азире пурăнакан пĕчĕк упа]; пысăк туталлă упа губач — melursus ursinus [Кантăр Азире пурăнакан пысăк туталлă упа]; пăвăр упа бурый медведь — ursus arctos; xypa упа чёрный медведь (гималайский белогрудый медведь) — ursus thibetansus; шурă упа белый медведь — ursus maritimus [çурçĕрте пурăнакан шурă тĕслĕ упа]

Çавăн пекех пăхăр: