Шырав: уралан

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
вставать на ноги
ача уралана пуçларĕ — ребенок начал вставать на ноги

2. перен.
прийти в себя, очнуться (напр. после сна)

3. перен.
вставать на ноги, становиться самостоятельным
вăл хай те ураланнă — он уже и сам стал самостоятельным
колхоз ураланчĕ — колхоз встал на ноги

4. перен.
образовывать (вокруг себя) венец, ореол (о небесных светилах)
хĕлле хĕвел тăтăшах ураланать — зимой вокруг солнца часто образуется венец

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

вставать на ноги (метафора). Хĕн-хур. Турă пулăшнипе, лекĕр тăрăшнипе Ануш каллех уралана пуçланă. Чума. Çавăнтан вара Наум, сывалса, уралана пуçланă. О сохр. здор. 109. Вара çапла пулăшсассйн, мĕскĕн çыннăн пурнăçĕ пĕр мая кайĕ (ураланĕ вăл). Ист. церк. 148. Иерусалимри патриахсем пăхса тăракан ĕненекенсенĕн çĕрĕсене Магомет тĕнне тытакан арабсемпе Арий ересне тытакан усал çынсем турта-турта илсе пусмăрласа пĕтернĕ, вара унти ĕненекенсем никçан та ураланайман. || Поправиться в материальном отношении. Сред. Юм. Ĕлĕк пит чохăнчĕ те, халь, ораланма пуçланă ĕнтĕ. Прежде жили бедно, теперь уже поправляются. Хыпар № 34, 1906. Хресченсем часрах ураланччăр тесен, вĕсене хыснаран укçа парса пулăшас пулать. IЬ. Халăхăн пурăнăçĕ нихăçан та ураланас çук. Истор. Çав 1547 çулта тухнă вутран кайран халăх часах ураланса çитеймен. Чув. календ. 1910. Çав çынсем, темĕн тĕрлĕ ĕçлесен те, ураланайман. || Образовать вокруг себя лучи (о светиле). Шурăм-п. № З. Хĕлле хĕвел уралансан, сивĕ пулать. Икково. Ойăх ораланнă. Вокруг луны образовались лучи. Толст. Сăрт хыçĕнчен çĕнĕ уйăх хĕрелсе ураланса тухнă. Юрк. Хĕвел уралансан, çумăр пулать. Шел. 70. Хĕвел шевли... вутăн-хĕмен ураланса... тăрать. || Обуваться (ора сыр). Шибач. и др.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «вставать на ноги» (о ребёнке); 2. «улучшать», «поднимать свое хозяйство», «становиться независимым от других»; башк. аяклан «стать на ноги», «начать ходить»; «подняться против кого-чего-н.; тур. аяклан «подниматься на ноги»; «возмущаться», «взбунтоваться»; казах., аякка бас «встать на ноги»; перен. «оправиться», «восстановить свое положение». От ура (см.).

Çавăн пекех пăхăр:

урай урай кашти урайлăх урала « уралан » уралантар уралаш ураллă урам уран