Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
подниматься, двигаться ввысь
лифтпа хăпар — подняться на лифте
ракета тӳпене хăпарчĕ — ракета взлетела ввысь
ял çийĕн тĕтĕм хăпарать — над селом поднимается дым

2.
лезть, взбираться, залезать
взлезать разг.
йывăç çине хăпар — залезть на дерево
карта çине хăпар — вскарабкаться на забор
утă лавĕ çине хăпарса лар — вскарабкаться на воз с сеном
Алăсăр, урасăр йывăç тăрне хăпарать. (Хăмла). — загадка Без рук, без ног, а залезает на дерево. (Хмель).

3.
всходить, подниматься (о солнце, луне)
заниматься (о заре)
начинаться, надвигаться
çумăр хăпарать — надвигается туча
хĕвел ир хăпарать — солнце всходит рано
уйăх çӳле хăпарчĕ — луна поднялась высоко
шурăмпуç хăпарать — заря занимается

4.
подниматься, плыть вверх по течению
анатран теплахут хăпарать — снизу идет теплоход
Дон тăрăх хăпар — подниматься по Дону

5.
расти (вверх)
становиться выше, подниматься
подыматься разг.
савăт корпусе хăпарать — заводской корпус становится все выше
курăк пĕр тикĕс хăпарать — трава поднимается ровно

6.
повышаться, подниматься, увеличиваться
ĕç тухăçлăхĕ хăпарать — производительность труда повышается
шыв шайĕ хăпарать — уровень воды поднимается

7. перен.
подниматься, улучшаться
кăмăл хăпарать — настроение поднимается

8.
вздуваться, подниматься (от брожения)
подходить
чуста лайăх хăпарчĕ — тесто подошло

9.
опухать, вздуваться
хăпарса тух — опухнуть, вздуться, вскочить разг.
шатра хăпарса тухнă — вскочил прыщ
Кахалăн тĕлĕкре алли хăпарнă. — погов. У лентяя во сне вскочила мозоль на руке.

10.
с деепр. др. глагола выступает в роли вспом. глагола
с общим значением движения вверх:
вĕçсе хăпар — взлетать
япаласене йăтса хăпар — занести вещи наверх
чупса хăпар — взбежать, подняться бегом

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

подниматься, всходить, взьезжать. А.-п. й. 50. Вара таки ту çине хăпарса кайса мĕн пур вăйпа чупса анать те, кашкăра пĕрех мăйракипе пантлаттарать. Баран поднялся на гору, бегом спустился и изо всей силы ткнул волка. N. Ӳпке пулсан хăпарăп. ГТТ. Ӳпке пек хăпарса кайрĕ. К.-Кушки. Пĕлĕт хăпарат. N. Аялтан унăн тымарĕ типсе хăпарĕ. Абаш. Атăл таппи хăпарчĕ. По речке пришла вешняя волжская вода. N. Çав авнă йăвăçа ярсан, йăвăç çӳлелле хăпарса ачана çӳлелле çĕклесе карĕ. А.-п. й. 35. Ăсу пĕтрĕ пулсан, пĕр картлашка çӳлерех хăпарса вырт та, вилнĕ пек пул,— тет. N. Çумăр хĕвел анăç енчен пирĕн енелле хăпара пуçларĕ. Якейк. Ай-яй, Карантăкри çыр (овраг) ытла хыт хăпарать-çке (быстро размывается в низовье и идет все выше и выше). Юрк. Хăмла çырли, палан çырли шыв сулханпе хăпарат. N. Шыв пуçтарăнса килнипе сивĕ хĕл кунсенче шăнса ларнă пăрсем хăпарса килеççĕ. Бес. чув. Хăпарнă чух кăшт чарăнса тăчĕ те еррипе хăпарса çитрĕ. Ст. Чек. Хăпарса тăракан вырăнсене урапа таптаса тикĕслеттĕрĕмĕр. N. † Мăшăрпа шыва антăм та, хăрахпа ăсса хăпартăм — çурри тесе ан калăр. Юрк. Чĕлĕм çинчи тапак хăпарса çунсан, йĕпе килет. Ст. Ганьк. † Çӳл ту çине хăпарнă чух ывăннă пек эпĕ пултăм. || Итти. НР. † Анатран хăпарать шорă пăрахот. Снизу идет белый пароход. || Влезать. Икково. † Çырми тарăн полсан та, çолĕ такăр полсассăн, анса хăпарма полатех. Абаш. Пĕр çăкăр, пилĕк пашалу, пĕр çĕклем утă хутăм, хам хăпарса лартăм. А.-п. й. 111. Сикрĕ тухрĕ те, урапа çине хăпарса ларчĕ. Ib. 13. Упа юман çине хăпарса кайрĕ. Медведь полез на дуб. Ib. 57. Йăва тилĕ сăмси çине хăпарса ларчĕ те, татах юрлама пуçларĕ. N. Виç хут çӳллĕш хăпартамăр. Мы были на высоте третьего этажа. Юрк. † Пусса хăпарас пусмине (у дома) пылчăк хăпарнă. КС. Эпĕ аслăк çине хăпартăм та юлташа аялалла тĕксе ятăм. Я влез на сушила и столкнул товарища вниз. || В перен. смысле. N. Ертел çинчен ан хăпар. || Всходить (о тесте). || Расти. Якейк. Çарансам кăçал ку таранччен лайăх хăпараççĕ те-хе, валалла тепле полĕ. Чув. пр. о пог. 451. Тĕтреллĕ çăмăр çусан, хăмла хăпарат. Если моросит, хмель растет. Аттик. Шыв тулса чаксассăн, улăхсем çинче, çарансем çинче курăксем ешĕрсе хăпарса тухаççĕ. || Опухать, вздуваться. Тет. Унăн ури тупанĕ хăпарнă, вăл пур пĕрех вилет. Кан. Çурăмсем хăпарса тухичченех выляттăмăр. N. Урасем чысти хăпарса пĕтрĕç. N. Ура тупанĕсем хăпарса тухсан, вĕсене чĕрнепе туртса татма юрамасть. Изамб. Т. Пăр (град) пуçне килсе çапнă та, пуçĕ чăх çăмарти пек хăпарса тухнă. Ст. Шаймурз. Ман анненĕн куçне чăх çăмарти хĕрли пек ӳт тĕслĕ темĕскер хăпарса тухнă. Скотолеч. 19. Тарланă лаша сивĕ çĕрте тăнипе тепĕр кунне ӳчĕ хăпарса тухнă пулсан... N. Урасем хăпарса тухрĕç. Скотолеч. 33. Çав шатрасем хăмпă пек хăпарса тухаççĕ. Ib. 20. Çулла ăшă çанталăкра шăна-пăван çыртнипе лашанăн çан-çурăмĕ хăпара-хăпара тухать. Ал. цв. 8. Акăш мамăкĕнчен тунă тӳшек çинче ту пек хăпарса выртать (о пуховине). || Взорваться. Пшкрт. Вăлсам поткоп тусассăн, печке лартнă-ç онта, тар печки. Печке патня çорта çутса лартса. Каран хăпарса карă. || В качестве вспомогательного глагола. Оп. ис. ч. II. Кашкăр выртса йăванчĕ тет те, мăн (пысăк) хурчăка пулса хуракăшĕнчен те (акăшран та) çӳлерех вĕçсе хăпарчĕ, тет. Волк лег, перевернулся, оборотился ястребом и взлетел еще выше лебедя. Орау. Шăтăкин айккисене чултан туса хăпарнă. Стены ямы обложили камнем. Ib. Армантан тавăрăннă чухне лава аран-аран турттарса хăпартăм.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

кабарырга, менәргә

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[хъбар]
grimpi, supreniri
лифтпа хăпар — iri per lifto
йывăç çине хăпар — surgrimpi arbon
чуста лайăх хăпарчĕ — la pasto leviĝis bone
хăпарăнчăк — tubero
хăпарт — levigi, grimpigi
вĕрсе хăпарт — (en)blovi
хăпартлан — elstarim ŝajnigi sin grava
хăпарту — bulko

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «подниматься», «влезать»; 2. «пухнуть», «опухать»; «вздуваться»; МК кабар «разбухать», «надуваться»; тур. кабар «надуваться», «подниматься»; «гордиться», «важничать»; МНХ кобар «подниматься»; тат. кабар «нарывать»; азерб. габар, казах., к. калп. кабар «пухнуть», «вспухать», «вздуваться»; туркм. габар «вспухать», «набухать»; тат., башк. кабар «подниматься» (о тесте); «раздуваться»; «пушиться».

Чăваш чĕлхин ретроспективлă ăнлантару словарĕ

улăх. Хирих кон ирьтьсэссен Iисусъ Христосъ сӳлди сьут-сьандалыга хобарза (олыхса) кайны [Учение 1876:21]; <…> Апостолзэм кось-омыньчэх сӳльди сют-сяндалык-синэ хобарза (олыхса) кайны [Сöлдалык 1873:31]; Эпĕ пӳрт çине хăпарса (улăхса) лартăм [Комиссаров 1918:10].

Çавăн пекех пăхăр: