Шырав: хĕсĕр

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
яловый
хĕсĕр ĕне — яловая корова
ĕнесем хĕсĕр юлни — яловость коров

2.
бесплодный, неплодоносящий, неплодородный
хĕсĕр çул — неурожайный год
хĕсĕр улмуççи — неплодоносящая яблоня
хĕсĕр хĕрарăм — бесплодная женщина
çĕр хĕсĕре юлчĕ — земля стала неплодородной

◊
хĕсĕр йывăç — диал. шиповник
тĕнче хĕсĕр мар — свет не клином сошелся

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

яловая. СПВВ. ПВ. Хĕсĕр ĕне. N. Ĕне, пĕлтĕр хĕсĕр çӳренăскер, кăçал Ăраштавчченех пăруласа пачĕ. ТХКА 84. Шерхула пичче кĕтӳре çӳренĕ çул ĕнесем, сурăхсем хĕсĕр юлмаççĕ. Кан. Ĕне пĕтĕ е хĕсĕррине мĕнле пĕлмелле. || Не родящая детей. Якейк. Пирĕн ялта хĕсĕр арăм кашнă çол нумайланса пырать. Альш. Хĕрĕ (девушка, суфф. З-его лица не переводится) пулсан хĕсĕр пултăр, пире пĕтти кирлĕ мар. N. Çынна шăпăрпа çапсан, ун арăмĕ хĕсĕр пулать, тет. Çатра-Марка. Хĕсĕр чечек (пустоцвет) тесе хăярăн, кавăнăн ахаль, хăярсăр, кавăнсар тôхакан чечекне калаççĕ.

тесво? N. Тĕнче хĕсĕр тăмасть.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«яловость», «яловый»; Замахш., АФТ, кирг., к. калп.,, узб. С, кумык., тат., башк. кысыр, уйг., узб. кисир., азерб., туркм. гысыр, хак. хызыр, тув. кызыр «яловая»; тур. кысыр «бесплодный», «неплодородный», «неплодоносный»; ср. калм. хусрн «яловый». Чув. хĕсĕр < хĕрсĕр «не имеющая дочери, т. е. плода» (?). Об этимологии этого слова В. Котвич пишет, что в литературном монг. яз. и в разговорной речи существует слово кегӳсер (кӳсер) «бесплодная женщина». Первая часть слот — кегӳ выступает в существительных ке’ӳн «сын», «мальчик», ке’ӳкен «ребенок». Форма -сер — тюркский привативный суффикс, проникла в монг. яз. давно. Она встречается и в „Сокровенном сказании“ (Исследование по алтайским языкам, 1962, стр. 133).

Çавăн пекех пăхăр:

хĕсĕнкеле хĕсĕнсе-пĕсĕнсе хĕсĕнтер хĕсĕнчĕк « хĕсĕр » хĕсĕр йăвăç хĕсĕр хăва хĕсĕрле хĕсĕрлев хĕсĕрлевçĕ