Шырав: хайăр

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

1.
выламывать, выворачивать, взламывать
алăка пуртăпа хайăрса уç — выломать дверь топором

2.
разводить, раздвигать
урай хăмине савăл çапса хайăр — раздвинуть доски пола, забив клинья

3.
поддевать снизу, поднимать, приподнимать
чула лумпа хайăр — приподнять камень ломом
пĕренене вĕрлĕкпе хайăрса кустар — катить бревно, поддевая жердью

4.
гнуть, нагибать, пригибать
ват çирĕке çил хайăрать — фольк. старую ольху ветер гнет

5. разг.
жадно есть, уплетать

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

(хаjы̆р), приподнимать, разворачивать, поворачивать. Альш. Акă хайхи пырникпе хайăрма тытăнат. Сред. Юм. Пĕренене кирек мĕн айĕнчен хӳсекпе кăларас тессине хайăрса кăларас, теççĕ. N. Çăрине хайăрса ват. Изамб. Т. Пĕренене рычакпа хайăраççĕ (приподнимают). Ib. Арман чулне тăкма çĕкленĕ чухне хайăраççĕ (приподнимают). Ау 16°. Вĕсем çывăрса кайсан, ку хайăра-хайăра чула ӳкерет. N. Пӳрнĕ çăкăр шăл хайăрса кĕрет, тет. (Послов.). Чăв.-к. Унтан хăй кашкăр çăварне хайăрма тытăннă. Хурамал. Акапуçне юплешкепе хайăрса хураççĕ. Ib. Çирĕке кăшт хайăрсассăнах хуçăлса каять. Ib. Пысăк чула пĕччен кăна кӳсекпе хайăрсан, пысăк чул пулсан хускалмасть. Орау. Хайăр = хир. СПВВ. БМ. Хайăрас, хирес, раздвигать, разворачивать рычагом. Пазух. † Йыснаçăмах Ентип пур, пăтă çисе кӳпĕннĕ. Çуллă пăтта хайăрнă, хур тукмакне сăтăрнă. N. Мĕкĕрт сысна çĕр хайăрать. (Ака). || В переносном смысле. Сред. Юм. Хайăрса пăхать (çиленсе, шôр куçне кăларса пăхакан çынна калаççĕ).

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

1. «приподнимать», «раздвигать с помощью рычага», 2. «гнуть», «нагибать»; уйг. кари, ка(й)ир «заворачивать», «сгибать»; узб. кайир «отвёртывать», «загибать»; казах., к. калп., ойр., алт. В кайыр «заворачивать», «загибать назад», «отгибать»; кирг. кайыр «отвернуть (воротник)»; кайыра, кайра «обратно», «назад»; башк. кайыр «закручивать», «вывёртывать»; тат. О кайыр «завёртывать», «засучивать (рукава)»; тәртә кайыр «привернуть к саням оглобли».

Çавăн пекех пăхăр:

хайă хайăлтат хайăлти Хайăпăла « хайăр » хайăрăл хайăрттар хайĕскер хайван хайкала