Шырав: хам

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I. мест.
личн. возвр.

1.
я сам
хам тĕллĕн — самостоятельно, я один, без постороннего вмешательства
хам çыртăм куна — я написал это сам
хамшăн хам тăрăшатăп — я сам за себя стараюсь
хамăнне хам пĕлетĕп — я сам знаю, что делать

2.
мой, свой, собственный
хам ĕмĕрте — на своем, на моем веку
хамăн ĕмĕрте — на своем, на моем веку
хам куçпа хам куртăм — я видал собственными глазами

II.
подражание лаю собаки,
гав
йытă хам! терĕ — собака гавкнула

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

я сам, себя. N. Çăмарта укçине ху илетĕн пулĕ вĕт, инке? тетĕп.— Хам илетĕп те, тет. N. Мĕн шыраса çӳретĕн, пуп? — тесе ыйтрĕ, тет, татах пупран.— Тарçă шыраса çӳретĕп, тесе каларĕ, тет пупĕ.— Тарçă хамах пулатăп, тесе каларĕ, тет, леш çынни. А.-п. й. 60. Тарçă-тĕрçĕ хам пулам? N. Ху килмесен, хамах кайса килес пулĕ, N. Эпĕ хам та хам мар, питĕ вăйсăрланса карăм. Кан. Хама качча илетĕп, терĕ те, илмерĕ. НР. † Ял-ял тăрăх хам карăм та сарă, хĕрсем шыраса. По деревням я ходил, искал русых девушек. А.-п. й. 4. Хам пĕчченех тытрăм та çĕклерĕм хутăм. Оп. ис. ч. II. Сана çиме кирлĕ пулсан, хам кӳрсе тăрăп. Если тебе будет нужна пища, я буду приносить (ее) сам. А.-п. й. 4. Хампа пĕрле пурăнма тус шырама,— тет лешĕ. Ib. 6. Мулкач ку сăмаха илтет те, хама та тытса ан çитĕрччĕ ку тесе, йăлт кăна курăнать. || Мой, свой. Сред. Юм. Эп хам сехете Хосантипе пăхса ятăм. Свои часы я проверил с казанскими часами. N. Ман хам ăс хама пурăнма çитет. N. Хам атă мар-ха. Не больно мои сапоги-то. N. Эп хам укçана çухатрăм.

Вырăсла-чăвашла словарь (2002)

сущ.муж., хамка жен.
сĕмсĕр, путсĕр, этепсĕр, сĕмсĕркке, путсĕркке; Не будь хамом! Путсĕр ан пул ĕнтĕ!

Вырăсла-чăвашла словарь (1972)

путсĕр, усал çын, çынна хисеплемен çын.

Вырӑсла-чӑвашла словарь (1971)

м. бран. намăссăр, сĕмсĕр, путсĕр.

Чăвашла-тутарла словарь (1994)

үзем

Чӑвашла-эсперантолла сӑмах кӗнеки

[ĥam/ĥu/ĥoj/ĥov]
mem, sia, via, lie, ŝia
эп(ĕ) хам — mi mem
хам тĕллĕн — memstare
хам(ăн) пурнăçра — en mia vivo
эп(ĕ) ăна хам кăмăлпа турăм — mi tion faris propravole
хам ăссăн — laŭ mia kompreno
хама хам тарăхатăп — mi koleras kontraŭ mi mem
(эсĕ) ху — vi mem
хăвна ху пĕлетĕн — vi mem vin konas
хăй — li (ŝi) mem
хăех (хăйех) — li (ŝi) mem
вăл хăех пурне те тăвать — li (ŝi) mem ĉion faros
хăйне майлă /евĕрлĕ — siaspeca, originala
хăй тĕллĕн вĕреннĕ çын — memlernulo
хăйне хăй сыхлани — memgardo
хăй ирĕккĕн — propravole, laŭ sia emo

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«я сам»; ху (хăв) «ты сам»; хăй «он сам»; хамăр «мы сами», хăвăр «вы сами», хăйсем «они сами»; в тюркских языках нет соответствующего родственного слова; абхаз, хам «голова»; ха-у «ты»; в косвенных падежах «себя»...; бур.-монг. ӧӧhen «сам», перс. hӓм-ан «тот самый». Могло образоваться и от местоимения хай «тот самый», «упомянутый» + мин (ман) «я» = «упомянутый — это я».

Çавăн пекех пăхăр:

хальхаççăн хальхи хальхи анне хальхинче « хам » хам анча хам ирĕкĕн хам пуç тĕлĕшĕн хам тĕллĕн хам тенĕ çын