Шырав: хусах

Чăвашла-вырăсла словарь (1982)

I.

1.
холостяк

холостой, одинокий

холостяком, одиноко, по-холостяцки
ватă хусах — старый холостяк
хусах каччă — холостой парень
хусах пурнăç — холостяцкая жизнь

2.
вдовец, вдова

вдовый, вдовий
хусах арăм — вдовая женщина, вдова

3. диал.
парень
хусах ушкăнĕ — орава парней

◊
хусах лаша — мерин

II. ист.
казак, хусах — мужчина, состоявший в регулярном булгарском (чувашском) войске
Ейĕк хусахĕсем — яйцкие казаки

Чăвашла-вырăсла словарь (1919)

казак
мерен
холостой

Чăваш сăмахĕсен кĕнеки

хосах (хузах, хозах), холостяк, холостой. Хвалынск. Çамрăк-çамрăк хусахсем утсем хатĕрлеççĕ. Илебар. † Çак уллахра мĕн йĕрри пур, ют хусахăн йĕрри пур. Бугульм. Самарпа Сакмар хушшинче куян выртать парĕпе; хусахсем тытмарĕç хурласа (т, е. считая негодными, плохою дичью), пурсуйсем тытрĕç мухтаса. Шибач. Хосах, аланман ача. Тогаево. Вара авланнă çынсем çывăрма выртаççĕ, хосахсем, хĕрсем пыçтарăнса тортмалла копăспа йорласа тепĕр çĕрте çăлакансем патне корма каяççĕ. Юрк. Эпĕ çул хĕррине тухрăм та, мана хирĕç хусах пырать. „Эсĕ мана пыратна?“ — тет. N. Лучше хусах пуçăн ĕмĕр ирттĕр, тетчĕç авал. || Парень. ЧП. Пирĕн ял витĕр хусах çулĕ. Синьял. Çак ял виттĕр Хусан çулĕ, Хусан çулĕ мар, хусах çулĕ. Юрк. Пирĕн пӳрт çумĕ хусах çулĕ, хусах çулĕ мар, уллах çулĕ, çĕрĕн-кунĕн айăх çук. Шел. 104. Ак пирĕн хыçран ик хусах килет. Панклеи. N. Такмакран икĕ хосах сиксе тохаççĕ те, Кокшана пуçран шакка пуçлаççĕ. Тогаево. Вара амĕш вилсен хосах ачи сывалнă, тет. Ib. Çавăн пек пĕр ялта пĕр арăмăн хосах ачи чирленĕ, тет. Сред. Юм. Хôсах ачапча, парни. || Вдовец, вдова. Сред. Юм. Хôсах арçын, вдовец или совсем неженатый старик. N. Хусаххăн пурнакан, вдовец. N. Хусах арăм, вдова. Сред. Юм. Хôсах матка, вдова. Якейк. Хосах арăм тесе опăшки вилнĕ хĕрарăма калаççĕ. Ib. Арçынна та арăмĕ вилнĕ пулсан, хосах теççĕ. N. Ача-пăчаллă хусах арăмсене пулăшса тăмалла. Анчах хăш-хăш ялти çынсем çавăн пек хусахсене пулăшса, пăхса пурăнас вырăнне пушшех хĕссе аптăратса пурăннă. Сред. Юм. Хôсаххăн порнать, живет вдовцом или вдовою. N. Эпĕ хусахăн пурнаймăп ĕмĕрех. || Птица без самки или самца. Орл. Хусах хур (не имеющий гусыни) пек çӳрет (как в воду опущенный, печальный). Юрк. Эпĕ халĕ те пулин, хусах хур пек, пĕр пĕчченçи пĕркеленсе пурăнатăп, авланман. || Пухтел. Хусах хур = чĕпĕ кăларман хур. Чертаг. Хусах хур, чĕппи вилсе пĕтсен. Б. Хирлепы. † Пĕччен юрă юрласан (если спеть), хусах тăрна сасси пек.

казак. И. С. Степ. СПВВ.

имя мужч. Ярмушка-к.

Чӑваш чӗлхин этимологи словарĕ (1964)

«холостой»; чаг. казак «вольный»; «бродяга», «разбойник» (Будагов), Крым, казак «человек вольный, независимый», «искатель приключений»; «бродяга» (Радлов). От глагола: МК кез, хак. хас «гулять», «бродить»; см. кас.

Çавăн пекех пăхăр:

Хусанта выртакан ырă Хусанта выртан Хусантай Хусанушкăнь « хусах » хусах лаша хусах юпа хусахăн хусахлă хусахла